Δανεικοί βουλευτές για την τελευταία ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση και ένα κακοφορμισμένο διπλωματικό –εθνικό– θέμα να προσπαθεί να επανακαθορίσει την έννοια της πολιτικής ευθύνης στην Ελλάδα. Ετσι συμπληρώνονται τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ!
Ομως, τα τελευταία 10 χρόνια στη Βουλή των Ελλήνων έγιναν τρεις εθνικά κρίσιμες ψηφοφορίες. Ήταν οι ψηφοφορίες για τα τρία μνημόνια, τις τρεις διαδοχικές συμφωνίες με τους εταίρους. Σε κάθε μία από αυτές το διακύβευμα ήταν η άτακτη χρεοκοπία της Ελλάδας, η παραμονή της στην Ευρωζώνη και, ίσως, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κοινωνική πίεση καθιστούσε τις ψηφοφορίες δραματικές και η χρονική ασφυξία έκανε απάνθρωπο το έργο των βουλευτών.
Οσα συνέβησαν στις τρεις αυτές ψηφοφορίες, η κρισιμότητά τους για το παρόν και το μέλλον της Ελλάδας, οι κίνδυνοι για την οικονομία και την κοινωνία της… ε, καμιά σχέση με τη Συμφωνία των Πρεσπών.
Επειδή, όμως, ο ΣΥΡΙΖΑ μετακινεί όπως και όποτε τον βολεύει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ λογικής και παραλόγου, μεταξύ προόδου και οπισθοδρόμησης, τώρα είναι η Συμφωνία των Πρεσπών που διαχωρίζει τους Ευρωπαίους από τους Βαλκάνιους, τους ηγέτες από τους δημαγωγούς, τους υπεύθυνους από τους λαϊκιστές.
Τώρα το ευθυνόμετρο στήθηκε στις Πρέσπες: από εδώ η πολιτική ευθύνη, από εκεί η μικροκομματική ιδιοτέλεια.
Αφού, λοιπόν, εορτάζουμε τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ σε μια τέτοια στιγμή, ας θυμηθούμε την κορυφαία στιγμή διχασμού και μικροκομματικής ιδιοτέλειας της Μεταπολίτευσης, την προκήρυξη του Δημοψηφίσματος. Κι ας φωτίσουμε μια λεπτομέρεια που δεν έχει τονισθεί επαρκώς στο δημόσιο διάλογο.
Το «καθαρό μυαλό» μιας βρώμικης υπόθεσης
Πρόσφατα, ο κ. Τσίπρας εξομολογήθηκε στους ευρωπαίους σοσιαλιστές : «Όταν βρέθηκα μπροστά στο μεγαλύτερο δίλημμα που θα μπορούσε ποτέ να βρεθεί ένας πρωθυπουργός, τον Ιούλη του 2015, αυτό που με βοήθησε να πάρω δύσκολες αποφάσεις, ήταν όταν με καθαρό μυαλό εκτίμησα τις συνέπειες». (Νοέμβριος 2018, εδώ),
Και ο αντιπρόεδρος Γ. Δραγασάκης, λίγες μέρες μετά τον Πρωθυπουργό, δήλωνε:
«Ο λόγος που απορρίψαμε το ενδεχόμενο συνολικής ρήξης, ή μάλλον την παράταση της συνθήκης ρήξης στην οποία βρισκόμαστε, δεν ήταν στενά οικονομικός, αλλά ήταν ο κίνδυνος να δημιουργηθεί μια κατάσταση τόσο χαοτική, που να μην μπορεί να ελεγχθεί με δημοκρατικά μέσα» (εδώ).
Μετά το Δημοψήφισμα, λοιπόν, το δίλημμα ήταν πολύ χειρότερο από το παλαιό «Δημοκρατία ή τανκς»!
Και, οπωσδήποτε, έξυπνοι και έμπειροι πολιτικοί όπως ήταν οι κ.κ. Τσίπρας, Δραγασάκης, Τσακαλώτος, Φίλης, κ.ά καθώς και ο ΠτΔ κ. Παυλόπουλος δεν ανακάλυψαν το βράδυ του δημοψηφίσματος τον κίνδυνο μιας «χαοτικής κατάστασης που δεν θα μπορούσε να ελεγχθεί με δημοκρατικά μέσα». Εξάλλου, οι κίνδυνοι της άτακτης χρεωκοπίας είχαν επισημανθεί – ίσως και μετρηθεί- και από πολλούς ευρωπαίους, όπως ο κ. Σόιμπλε.
Ας δούμε λοιπόν, με απόσταση 3,5 ετών, γιατί ο κ. Τσίπρας προκήρυξε ένα Δημοψήφισμα που ήξερε ότι οδηγούσε σε μια «χαοτική κατάσταση που δεν θα μπορούσε να ελεγχθεί με δημοκρατικά μέσα».
Ποιος ήταν ο ακόμη μεγαλύτερος κίνδυνος που, για να αποφευχθεί, αναγκάστηκε ο Πρωθυπουργός να καταφύγει στο Δημοψήφισμα και να βρεθεί «μπροστά στο μεγαλύτερο δίλημμα που θα μπορούσε ποτέ να βρεθεί ένας πρωθυπουργός»!
Η πιθανότητα μιας συγκυβέρνησης, μιας κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας. Μήπως ο Αλ. Τσίπρας πάψει να είναι Πρωθυπουργός! Αυτός ήταν ο μεγάλος κίνδυνος που αποσοβήθηκε με το Δημοψήφισμα και τις εκλογές.
Οπως το έθεσε πολύ ευγενικά από την πλευρά της ΕΕ ο κ. Γιούνκερ (εδώ) ένα χρόνο αργότερα: «τελικά το δημοψήφισμα αφορούσε λιγότερο το ρόλο της Ελλάδας στην ΕΕ και περισσότερο το ρόλο του κυρίου Τσίπρα στην Ελλάδα».
Ο συμβιβασμός με τις απαιτήσεις των Θεσμών είχε αποφασιστεί αρκετό καιρό πριν το δημοψήφισμα. Ο Ευ. Τσακαλώτος ήταν ήδη σκιά του Γ. Βαρουφάκη και ο Πρωθυπουργός μιλούσε απευθείας με τον Γ. Νταισελμπλουμ, όπως αποκάλυψε πρόσφατα ο ίδιος! Αλλά ήταν αδύνατη η συναίνεση της ΚΟ του ΣΥΡΙΖΑ, που δούλευε πυρετωδώς στις επιτροπές για τη διαγραφή του επονείδιστου χρέους.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, στο σημείο που ο ΣΥΡΙΖΑ αποφασίζει αν θα αποδεχθεί ή θα απορρίψει την πρόταση Γιούνκερ.
Οπως προκύπτει από δηλώσεις κορυφαίων στελεχών του σε διάφορα ΜΜΕ, στις 23/6/15 η ηγετική ομάδα του Μαξίμου εκτοξεύει μια ομοβροντία προειδοποιητικών βολών προς την εσωτερική αντιπολίτευση. Ενόψει της συνεδρίασης της Πολιτικής Γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ την επόμενη μέρα, θέλουν οι «αντιφρονούντες» σύντροφοι να δεσμευτούν ότι θα ψηφίσουν υπέρ της πρότασης Γιούνκερ.
Πολλές από αυτές τις δηλώσεις φιλοξενήθηκαν στο φύλλο της εφημερίδας «Αυγή» (εδώ) στις 24/6/2015. Σύμφωνα, λοιπόν, με την Αυγή: «Σαφές πολιτικό μήνυμα για τις συνέπειες μιας ενδεχόμενης αρνητικής ψήφου στη Βουλή έστειλαν χθες κορυφαία κυβερνητικά στελέχη».
– «Ο Αλέξης Τσίπρας δεν πρόκειται να γίνει Παπαδήμος… Αρα είναι πολύ κρίσιμο να αποδειχθεί ότι η συμφωνία που θα έρθει στη Βουλή θα έχει τη στήριξη της σημερινής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, ». Νίκος Παππάς, 23/6/18- συνέντευξη στο ραδιοσταθμό «Στο Κόκκινο».
– «… η συμφωνία πριν πάει στη Βουλή θα συζητηθεί στα συλλογικά όργανα του ΣΥΡΙΖΑ …σε περίπτωση που δεν υπάρξει κυβερνητική πλειοψηφία, θα προκύψει εμπλοκή, η οποία μπορεί να επιλυθεί μόνο με την προσφυγή στις κάλπες και όχι με κυβερνήσεις τύπου Παπαδήμου ή Πικραμμένου» Α. Φλαμπουράρης, 23/6/18- συνέντευξη στο ραδιοσταθμό «Στο Κόκκινο»
– Στην εκτίμηση ότι η συμφωνία θα κριθεί με μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία προχώρησε ο Δημήτρης Παπαδημούλης 23/6/2015 μιλώντας στην ΕΡΤ. «Αν όμως αυτό δεν επιβεβαιωθεί, θα πρέπει να πάρει πρωτοβουλίες ο πρωθυπουργός για ενίσχυση της λαϊκής εντολής».
– Πολιτικά υπερασπίσιμη χαρακτήρισε τη συμφωνία ο υπουργός Εργασίας Πάνος Σκουρλέτης, ζητώντας πάντως να τη δει κανείς σε όλες τις λεπτομέρειές της. συνέντευξη στον Alpha 9.89.
Ολες οι δηλώσεις εκείνης της ημέρας, όπως τις παραθέτει η έγκυρη «Αυγή», συντείνουν στο ότι η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ ΙΙ (Τσίπρας, Παππάς, Φλαμπουράρης, Σκουρλέτης Παπαδημούλης κ.ά) ήξερε ήδη ποιο ήταν το εθνικό συμφέρον. Και είχε ήδη αποφασίσει την κωλοτούμπα, την αποδοχή της πρότασης Γιούνκερ. Και ασκούσαν εκβιαστικές πιέσεις στην εσωκομματική αντιπολίτευση (Βαρουφάκης, Κωνσταντοπούλου, Λαφαζάνης κ.α.) για να την υπερψηφίσουν στη Βουλή.
Το επιβεβαιώνει ρητά και ο κ. Τσακαλώτος σε συνέντευξή του (εδώ Σκάι – 3 Ιουλίου 2015, 8:10 – Αν αντέχετε τον κλαυσίγελο δείτε το βίντεο από το 6:30): αν φέρναμε την συμφωνία στη Βουλή δε θα περνούσε από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ και γι’ αυτό πήγαμε στο δημοψήφισμα!
Ο Αλέξης Τσίπρας δεν πρόκειται να γίνει Παπαδήμος
Αφού, λοιπόν, η κωλοτούμπα ήταν προαποφασισμένη και η ετυμηγορία των πολιτών στο Δημοψήφισμα δεν θα είχε σημασία, αφού ο Πρωθυπουργός θα έπραττε το ίδιο ανεξαρτήτως αποτελέσματος του Δημοψηφίσματος, αφού η υπερίσχυση του ΟΧΙ και της ρήξης θα οδηγούσε σε «μια κατάσταση τόσο χαοτική, που να μην μπορεί να ελεγχθεί με δημοκρατικά μέσα», τότε γιατί προκήρυξαν το αχρείαστο¹ Δημοψήφισμα; Η απάντηση βρίσκεται στα λόγια του Ν. Παππά: «Ο Αλέξης Τσίπρας δεν πρόκειται να γίνει Παπαδήμος»!
Που πάει να πει: είδαμε πως η αποδοχή της πρότασης Γιούνκερ είναι προς το εθνικό συμφέρον, θέλουμε να κάνουμε κωλοτούμπα αλλά η κοινοβουλευτική μας ομάδα δεν θα την ψηφίσει. Άρα, για να περάσουμε τη συμφωνία από τη Βουλή, θα χρειαστεί να συγκροτήσουμε συμμαχίες με όρους έκτακτης ανάγκης με άλλα κόμματα. Και μπορεί να ζητηθεί αλλαγή υπουργών. Ίσως και Πρωθυπουργού. Κι αυτό αποκλείεται!
Για να είμαστε ακριβείς, αυτό που περιφρονούσε η δήλωση του κ. Παππά δεν ήταν το πρόσωπο του Λ. Παπαδήμου. Ήταν η στάση του Γ. Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚ το 2011. Όταν αποποιήθηκαν μέρος της εξουσίας που τους έδωσε το 2009 ο ελληνικός λαός και ο Γ. Παπανδρέου την Πρωθυπουργία, προκειμένου να εξασφαλίσουν τις απαραίτητες κοινοβουλευτικές συναινέσεις και συμμαχίες, ώστε να μην εκτροχιαστεί η ευρωπαϊκή πορεία της χώρας.
Αυτή τη στάση περιφρονούσε η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ. Μπορεί να θεωρούσε πως η πρόταση Γιούνκερ ήταν η καλύτερη διαθέσιμη επιλογή για τη χώρα², αλλά όχι να βάλουν και τη χώρα πάνω απ΄το κόμμα! Αυτό ισοδυναμούσε με προδοσία. Δεν θα δημιουργούσαν μόνοι τους την αριστερή παρένθεση!
Προφανώς, με τη ψήφο και τη συναίνεση των κομμάτων του ευρωπαϊκού τόξου της αντιπολίτευσης, η συμφωνία μπορούσε άνετα να περάσει στο Κοινοβούλιο. Αυτό έγινε, άλλωστε, αργότερα με το 3ο Μνημόνιο. Αλλά θα ήταν συναίνεση υπό όρους. Κι αυτό για την παρέα του Μαξίμου ήταν αδιανόητο. Με λίγα λόγια: Εθνικό συμφέρον vs κομματικών σκοπιμοτήτων και προσωπικών φιλοδοξιών σημειώσατε 2.
Θα θυμάστε ότι η απροθυμία αναζήτησης ευρύτερων συναινέσεων στολίστηκε με ωραία λόγια περί άμεσης δημοκρατίας, περί λαού που αποφασίζει για την αξιοπρέπειά του μέσω δημοψηφισμάτων… Ο τρόπος όμως που αγνοήθηκε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος τσαλάκωσε το περιτύλιγμα και δεν άφηνε περιθώρια να κρυφτεί η ιδιοτέλεια.
Τον περασμένο Δεκέμβριο, στη συζήτηση στη Βουλή για τον Προϋπολογισμό του 2019 ξαναθυμηθήκαμε τις περιπέτειες του 2015. Δε γίνεται διαφορετικά. Τα απόνερα της ζημιάς που προκλήθηκε τότε θα αποτυπώνονται στους κρατικούς προϋπολογισμούς για πολλά χρόνια.
Στην ιστορική του αναδρομή ο κ. Τσακαλώτος κατά την ομιλία του, μεταξύ άλλων, είπε:
«Θα με ενοχλούσε, αν από τους πρώτους μήνες αποφασίζαμε ότι η πολιτική δεν μπορεί να δώσει λύση και ψάχναμε έναν τεχνοκράτη…» (εδώ).
Στα λόγια του κ. Τσακαλώτου αποτυπώνεται πότε και πόσο κοντά –λίγο πριν το δημοψήφισμα- πλησιάσαμε σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Και ως «πολιτική που δίνει λύσεις» βαφτίζεται η ανεύθυνη & τυχοδιωκτική επιλογή του καταστροφικού δημοψηφίσματος. Βλέπετε, η ιστορία ξαναγράφεται από τους νικητές τους δημοψηφίσματος. Όχι από εκείνους που ψήφισαν «ΟΧΙ», αυτοί έχασαν. Ούτε από εκείνους που ψήφισαν «ΝΑΙ», κι αυτοί έχασαν.
Νικητές, κερδισμένους από το δημοψήφισμα θα βρείτε μόνο στην παρέα του Μαξίμου. Εκείνοι ρίσκαραν την τύχη μας, έφεραν μια πολύ χειρότερη συμφωνία μετά το Δημοψήφισμα αλλά κέρδισαν να κάθονται στις καρέκλες μόνοι και ανεξέλεγκτοι.
Και θέλουν επαίνους για την κωλοτούμπα. Και τώρα παριστάνουν τους υπεύθυνους, ότι βάζουν το εθνικό πάνω απ΄το κομματικό και το προσωπικό τους συμφέρον. Και δήμιος και σωτήρας!
Η καταστροφή πριν την καταστροφή
Τέτοιου είδους μικροκομματικοί ελιγμοί είναι συνηθισμένοι στη χώρα μας. Αυτό που έκανε την περίπτωση του δημοψηφίσματος ξεχωριστή ήταν το μέγεθος της ζημιάς που προκάλεσε. Ανεξαρτήτως αποτελέσματος, και μόνον η προκήρυξή του, δρομολογούσε εξαιρετικά αρνητικές εξελίξεις για τη χώρα. Ήταν η μεγάλη καταστροφή πριν την επαπειλούμενη ολική καταστροφή του Grexit.
Η προκήρυξη του δημοψηφίσματος στις 26/6/15 ενεργοποίησε το bank run, κατέστησε αναπόφευκτο το κλείσιμο των τραπεζών και την επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων με βαριές συνέπειες για την ελληνική οικονομία και την ανάπτυξη, με δεκάδες δισ.€ κόστος για τους φορολογούμενους.
Μεγάλο μέρος της ζημιάς της περήφανης διαπραγμάτευσης οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην προκήρυξη του δημοψηφίσματος,
Αν ο κ. Τσίπρας επέλεγε να εκπροσωπήσει τα συμφέροντα της χώρας ως εθνικός ηγέτης αντί να ηγείται μιας ολιγομελούς κομματικής ομάδας, αν η «κωλοτούμπα» γινόταν δύο εβδομάδες νωρίτερα, δε θα έκλειναν οι τράπεζες, δε θα είχαμε υποστεί capital controls, θα είχαμε το πολύ ελαφρύτερο πακέτο της πρότασης Γιούνκερ αντί για το 3ο Μνημόνιο, η ενδεχόμενη ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών θα γινόταν με πολύ καλύτερους όρους για τους παλαιούς μετόχους (ελληνικό δημόσιο) –άρα η απώλεια από το χαρτοφυλάκιο των τραπεζών του ΤΧΣ θα ήταν πολύ μικρότερη, δε θα χάναμε τα 3 δις.€ από τις επιστροφές των SMP & ANFA για τα έτη 2015 & 2016, δε θα είχαμε υποστεί την ταπεινωτική συγκρότηση του Υπερταμείου και φυσικά οι ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας την τριετία 2015-2017 θα ήταν πολύ καλύτεροι.
Η ζημιά που προκάλεσε η προκήρυξη του δημοψηφίσματος ήταν ασύλληπτη. Στην ιστορία της Μεταπολίτευσης δεν υπάρχει απόφαση Πρωθυπουργού που να πλησιάζει το μέγεθος της ζημιάς που προκάλεσε στη χώρα, την οικονομία και στους πολίτες η προκήρυξη του Δημοψηφίσματος.
Ο Πρωθυπουργός γνώριζε πολύ καλά τις συνέπειες της απόφασής του για το χρηματοπιστωτικό σύστημα και την οικονομία –πέντε μήνες του έκαναν σχετικά φροντιστήρια όλοι οι ηγέτες της Ευρώπης. Αλλά προτίμησε την εξουσία του. Θα κριθεί από την ιστορία, πιθανότατα πιο αυστηρά από τον Γ. Βαρουφάκη. Διότι ο ένας έδειχνε δέσμιος ενός κάποιου Ναπολεόντειου αισθήματος μεγαλείου κι έδινε έναν αγώνα που πίστευε πως ήταν για το καλό της πατρίδας, ενώ ο άλλος θυσίαζε συνειδητά το δημόσιο συμφέρον προσποιούμενος πως δίνει αγώνα για την πατρίδα, ενώ, στην πραγματικότητα, έστηνε έναν ιδιοτελή αγώνα σε μια εσωτερική πολιτική παρτίδα.
Το βραβείο
Η Νομική Σχολή του Χάρβαρντ αναρτά ετησίως λίστα με τις δέκα χειρότερες διαπραγματευτικές τακτικές του έτους σε τομείς όπως η πολιτική, η διεθνής διπλωματία κ.ά. Στη λίστα του 2015 το ελληνικό δημοψήφισμα κατέλαβε την 1η θέση εδώ³.
Ομως, οι συντάκτες της λίστας αδίκησαν τον κ. Τσίπρα. Διότι, αφελώς, υπέθεσαν πως ο κ. Τσίπρας διαπραγματευόταν για τη χώρα του. Και τον βράβευσαν ως τον χειρότερο διαπραγματευτή, επειδή ήταν εξόφθαλμο ότι με κλειστές τράπεζες και τη θηλιά να σφίγγει κάθε μέρα γύρω από το λαιμό της οικονομίας, η διαπραγματευτική θέση της χώρας θα επιδεινωνόταν δραματικά. Γι΄αυτό έκριναν ότι η προκήρυξη του δημοψηφίσματος ήταν μια πολύ κακή κίνηση για κάποιον που διαπραγματεύεται καλύτερους όρους. Ήταν μια ακραία ανόητη τακτική, γι’ αυτό κέρδισε το 1ο βραβείο.
Ομως ο κ. Τσίπρας δεν ήταν ανόητος. Δεν διαπραγματευόταν για τη χώρα όταν προκήρυσσε το δημοψήφισμα, αλλά για τον εαυτό του και την παρέα του στο κόμμα.
Τριάμισι χρόνια μετά, ακόμη κι όσοι στάθηκαν στο πλευρό της κυβέρνησης έχουν καταλάβει: το επιχείρημα πως το «όχι» του λαού στο δημοψήφισμα θα ισχυροποιούσε τη διαπραγματευτική θέση της κυβέρνησης ήταν μια πολύ φτηνή δικαιολογία. Ενα προπέτασμα καπνού για να κρύψουν την ιδιοτέλεια, τον κυνισμό και τα πραγματικά τους κίνητρα. Οχι, ο κ. Τσίπρας δεν είναι ανόητος. Δεν άξιζε το βραβείο του Χάρβαρντ.
Αλλωστε, ο κ. Τσίπρας κέρδισε το στοίχημά του. Φέρνοντας τη χώρα στο χείλος του γκρεμού με κεφαλαιακούς ελέγχους και κλειστές τράπεζες, η αντιπολίτευση δεν είχε κανένα περιθώριο να θέσει όρους. Λόγω ανωτέρας βίας σύρθηκε και ψήφισε άνευ όρων το 3ο μνημόνιο, που ήταν πολύ δυσμενέστερο από την πρόταση Γιούνκερ, μιας και, στο μεταξύ, τα capital controls και η τραπεζική αργία είχαν επιδεινώσει δραματικά την κατάσταση και τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας.
Ο κ. Τσίπρας δεν έπαιξε το chicken game ενάντια στο ευρωπαϊκό τρένο – γνώριζε πως θα τον διέλυε. Έπαιξε το chicken game έναντι των συνεπιβατών του στη σακαράκα του ελληνικού κοινοβουλίου. Και κέρδισε! Εκείνος, όλη η υπόλοιπη χώρα έχασε.
Αν εορτάζετε, λοιπόν, τα τέσσερα χρόνια ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, η κατάλληλη πρόποση είναι «εις υγείαν των κορόιδων!»
Σημειώσεις
¹«Ξεχάστε κάθε σκέψη για εκλογές και δημοψήφισμα. Η κυβέρνηση έχει πρόσφατη λαϊκή εντολή, τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού μαζί της και άνετη πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο. …Ο ελληνικός λαός μας εμπιστεύθηκε για να πάρουμε κρίσιμες αποφάσεις και να διαχειριστούμε τα δύσκολα. Κανείς δεν πίστευε ότι θα ήταν μια εύκολη υπόθεση. Οι αποφάσεις και η διαχείριση τους ανήκουν αποκλειστικά σε εμάς, όσο δύσκολες και να είναι».
Α. Τσίπρας 13/6/2015, πηγή «Αυγή» (εδώ).
Φυσικά 15 ημέρες αργότερα ο κ. Τσίπρας προκήρυξε δημοψήφισμα και 2 μήνες αργότερα εκλογές.
²Τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης ίσως όλοι στο ΣΥΡΙΖΑ να είχαν διαφορετικές απόψεις, «αυταπάτες», προθέσεις και σχέδια σχετικά με την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Όμως ήδη από τον Μάιο –αν όχι νωρίτερα- η ηγετική ομάδα είχε αναθεωρήσει και είχε υιοθετήσει πιο ρεαλιστικές & λιγότερο ριζοσπαστικές θέσεις.
³Στις 10 Νοεμβρίου 2016, λίγες μέρες πριν από την επίσκεψη του προέδρου Ομπάμα στην Αθήνα, η «περήφανη διαπραγμάτευση» αποσύρθηκε από τη σχετική λίστα (εδώ). Το διπλωματικό κεφάλαιο που αναλώθηκε για αυτήν την «απόσυρση» παραμένει άγνωστο. Ελπίζω να μην ήταν μεγάλο διότι η αρχική λίστα (11 Ιανουαρίου 2016) αν και παραμένει αναρτημένη.