Θυμάσαι τι έκανες εκείνο το βράδυ, στις 6 Δεκεμβρίου του 2008; Για τους περισσότερους η ερώτηση ακούγεται χαζή. Oχι γιατί η άδικη δολοφονία ενός παιδιού δεν είναι αρκετά σημαντική για να την θυμάται κανείς, αλλά γιατί δεν συγκρίνεται με τα γεγονότα που άλλαξαν τον κόσμο, με την 11η Σεπτεμβρίου, για παράδειγμα, ή με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Υπάρχει, όμως, μια γενιά, που δεν θα ξεχάσει ποτέ. Oχι το ίδιο το γεγονός, αλλά τα όσα ακολούθησαν.
Τον Δεκέμβριο του 2008, οι μαθητές του Λυκείου είχαν μπόλικα διαβάσματα. Βασικά, όμως, είχαν μια πιο εύκολη ζωή: η κρίση δεν είχε ακόμα φτάσει στο κατώφλι του σπιτιού τους και η ελευθερία της πρώτης ενηλικίωσης ήταν τόσο κοντά που σχεδόν την ένιωθαν στο πετσί τους. Είχαν μεγαλώσει στις παχιές αγελάδες, με τα τραπεζάκια έξω –ακόμα δεν καταλάβαιναν πόσο τυχεροί είχαν σταθεί. Και ξαφνικά, ένα βράδυ Σαββάτου λίγο πριν τα Χριστούγεννα, ένα 16χρονο αγόρι πέφτει νεκρό, χωρίς λόγο, από αστυνομικό χέρι. Hταν η πρώτη φορά που το κουκούλι έσπαγε. Και ήταν η πρώτη φορά που αγνόησαν τους γονείς τους και διαμαρτυρήθηκαν για κάτι που ένιωθαν πως ήταν πραγματικά δικό τους, ακόμα κι αν δεν ήταν. Ούτε αφήγημα υπήρχε ούτε ιδεολογικό πρόσημο. Θα το έφτιαχναν, αργότερα, άλλοι γι’ αυτούς. Πίστεψαν, πάντως, πως είχαν βρει το νόημα. Δεν τους πολυένοιαζε ο κίνδυνος. Ήταν θυμωμένοι.
Οι πολιτικές δυνάμεις τους ντάντεψαν όπως κάνουν συνήθως σε κακομαθημένα παιδιά. Oχι ότι μπορούσαν εύκολα να αντισταθούν, ο πειρασμός ήταν μεγάλος. Μετά το 2008, αργά αλλά σταθερά, οι ζώνες έσφιξαν, τα ταξίδια λιγόστεψαν, τα τραπεζάκια μπήκαν μέσα. Την αλλαγή, που ήταν επώδυνη για όλους, την κατάλαβαν περισσότερο αυτοί που την βίωναν για πρώτη φορά. Πολλά τα όνειρα, λίγα τα μέσα –ήταν εύκολη λεία για γράπωμα. Και γραπώθηκαν επαρκώς, γαλουχήθηκαν μέσα σε παραμύθια με γερμανικούς δράκους και προδότες, με από μηχανής θεούς και ιστορίες για υπέρλαμπρους προγόνους. Δεν ήθελε και πολύ. Eφταιγαν με την σειρά: η τύχη, οι γονείς τους, «οι ξένοι», το ΠΑΣΟΚ, το χρηματιστήριο, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι «νταβατζήδες» επιχειρηματίες των μίντια –και ξανά από την αρχή. Eμειναν για χρόνια θυμωμένοι.
Eχουν περάσει έντεκα Δεκέμβρηδες από τον Γρηγορόπουλο. Για πρώτη φορά φέτος, ο χριστουγεννιάτικος στολισμός στην πλατεία Συντάγματος δεν θα λάβει υπόψη τις διαδηλώσεις –το δέντρο θα είναι φυσικό, από έλατο, που αρπάζει και καίγεται εύκολα και γρήγορα. Η ίδια γενιά, που δεν θα ξεχάσει ποτέ, σε λίγα χρόνια θα πατήσει τα τριάντα. Oντως, δεν έφταιξε σε τίποτα απ’ όσα οδήγησαν στην κατάρρευση του κράτους. Μεγάλωσε όμως πια, και για τα τελευταία δέκα χρόνια έχει μεγάλη ευθύνη. Hταν παρούσα σε όλα τα σημαντικά γεγονότα. Αντέδρασε έντονα, ενίοτε με βία, στις αλλαγές που ήρθαν. Παρακολούθησε τρεις ανθρώπους να καίγονται ζωντανοί, γιατί απλά πήγαν στην δουλειά τους. Eψαξε εναλλακτικές, στήθηκε μπροστά στις τράπεζες. Εμπιστεύτηκε πολιτικούς που της χάιδεψαν τ’ αυτιά, επέδειξε ανοχή στις ακρότητες, απ’ όπου κι αν προέρχονταν. Ή μπορεί και όχι –υπήρξαν κι αυτοί που προσπάθησαν να μιλήσουν ενάντια στο ρεύμα, όταν έκριναν πως έπρεπε. Aλλοι πήραν θέση, άλλοι φρόντισαν να μην ασχολούνται με τα δυσάρεστα. Κάποιοι χόρεψαν ζεϊμπέκικο στο Σύνταγμα και κάποιοι έφυγαν στο εξωτερικό, με ή χωρίς επιστροφή. Ακόμα και σήμερα, που τα δύσκολα έχουν περάσει, διστάζουν να μιλήσουν με καλά λόγια ο ένας για τον άλλο.
Η τελευταία φορά που συναντήθηκαν όλοι μαζί ήταν το 2008, στον απόηχο μιας πρωτόγνωρης αδικίας που δεν καταλάβαιναν και πολύ. Και, στην πραγματικότητα, ήταν αυτή η εμπειρία, πριν από όλες τις υπόλοιπες, που σχεδίασε για πρώτη φορά τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσά τους. Ναι, η άδικη δολοφονία ενός παιδιού δεν συγκρίνεται με τα γεγονότα που άλλαξαν τον κόσμο. Aλλαξε, όμως, την Ελλάδα. Και όσοι δυσκολεύονται να το καταλάβουν, δεν έμαθαν ποτέ να διαβάζουν τα παιδιά τους.