Ο Λουίτζι Μαντζιόνε είναι αναμφίβολα το πρόσωπο των ημερών, έως ότου ξεπεραστεί και πάει να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του ξεχασμένος σε κάποιο κελί των αμερικανικών φυλακών. Ο Μαντζιόνε δολοφόνησε εν ψυχρώ τον CEO της ασφαλιστικής εταιρείας παροχών υγείας UnitedHealthcare, Μπράιαν Τόμσον.
Ο Τόμσον φέρεται να ήταν ένα καπιταλιστικό κάθαρμα που καθυστερούσε ή και έκοβε εντελώς τις αποζημιώσεις πολλών ασφαλισμένων, γεγονός που στην Αμερική –όπου το δημόσιο Σύστημα Υγείας είναι σχεδόν ανύπαρκτο– μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να βρεθεί στον δρόμο επειδή αρρώστησε.
Εστω. Εστω ότι ο Τόμσον ήταν ο χειρότερος των χειροτέρων. Ο Μαντζιόνε τον δολοφόνησε, όμως. Και έγινε εθνικός και παγκόσμιος ήρωας. Από πότε είναι, όχι απλώς θεμιτό, αλλά ηρωικό να δολοφονείς έναν άνθρωπο μέρα μεσημέρι;
Το ίντερνετ είναι τίγκα στα memes που αποθεώνουν τον Μαντζιόνε, η φωτογραφία του παίζει παντού, οι γυναίκες γράφουν «έναν τέτοιον θέλω», ο υπάλληλος των MacDonald’s που τον κατέδωσε θεωρείται κατάπτυστος, σε σημείο που κάποιοι καλούν σε μποϊκοτάζ της αλυσίδας: Αν δεν ήξερες τι έχει συμβεί, θα πίστευες ότι είναι ένας σταρ του Χόλιγουντ, και όχι δολοφόνος.
Η παγκόσμια υστερία με τον Μαντζιόνε εν μέρει οφείλεται στη (δίκαιη) αγανάκτηση του κόσμου με το είδος του στυγνού καπιταλισμού που εκπροσωπούσε επάξια ο Τόμσον. Ο θάνατος του αδυνάτου ισούται με τη ζωή του ισχυρού σε αυτή την εκδοχή του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Παρ’ όλα αυτά, εγώ επιμένω: το να δολοφονούμε ανθρώπους εν ψυχρώ δεν είναι ακριβώς η ενδεδειγμένη η λύση στα προβλήματά μας –ή σε αυτά του καπιταλισμού– και η αποθέωση ενός δολοφόνου δεν ανοίγει και την καλύτερη πόρτα προς το μέλλον μας.
Η αυτοδικία είναι μια μορφή «δικαιοσύνης» που καθίσταται πολύ εύκολα ανεξέλεγκτη. Ολοι θεωρουμε ότι μας έχουν αδικήσει μια σειρά ανθρώπων και πιθανώς έχουμε δίκιο. Επίσης, μια σειρά θεσμών – και εκεί ίσως έχουμε ακόμη μεγαλύτερο δίκιο. Και, φυσικά, όλοι ξέρουμε κάποια «καπιταλιστικά καθάρματα», χωρίς τα οποία πιθανώς ο κόσμος θα ήταν ένα καλύτερο μέρος. Ή και μη καπιταλιστικά, αλλά εξίσου καθάρματα.
Επίσης, καθένας μας έχει τη δική του άποψη περί του τι είναι «καλό» και τι «κακό», η ηθική είναι ένα πολύ υποκειμενικό πρίσμα για να βλέπει κανείς μέσα από αυτόν τον κόσμο, γι’ αυτό και έχουμε συμφωνήσει να φτιάξουμε άλλα συστήματα, κάπως λιγότερο υποκειμενικά, όπως τη Δικαιοσύνη. Δεν θα ανοίξουμε σε αυτό το σημείο τη συζήτηση για το αν η Δικαιοσύνη είναι ατελής. Προφανέστατα και είναι, ενίοτε πολύ. Οπως και όλα τα συστήματα που φτιάχνονται από ανθρώπους και υπηρετούνται από αυτούς. Είναι πολύ λιγότερο ατελής, όμως, από τη λογική της αυτοδικίας ή της αυτόβουλης επιβολής της προσωπικής μας αντίληψης περί Δικαίου.
Ο Αντερς Μπρέιβικ, ο οποίος σκότωσε 77 ανθρώπους στη Νορβηγία το 2011, παραμένει αμετανόητος και απόλυτα πεπεισμένος ότι έπραξε το σωστό και δίκαιο. Δεν είναι άτοπη η σύγκριση. Τα δικά του ανώτερα κίνητρα ήταν εξίσου ηθικά στο μυαλό του όσο και εκείνα του Μαντζιόνε: Ηθελε «να σώσει τη Νορβηγία και τη Δυτική Ευρώπη από μια μουσουλμανική κατάληψη». Εμείς μπορεί να μη συμφωνούμε, αλλά αυτός το πιστεύει. Και το πιστεύουν κι άλλοι εκτός από τον ίδιο.
Η δολοφονία του Τόμσον δεν πρόκειται να πειράξει ούτε το μικρό δαχτυλάκι, είτε της εταιρείας του είτε του καπιταλισμού. Το μόνο που θα καταφέρει είναι να προστατεύονται λίγο καλύτερα οι άλλοι CEO του είδους του και να ενισχυθούν τα επιχειρήματα όσων είναι υπέρ της καταστολής. Και ο Τραμπ, που θέλει να κουβαλάνε όλοι οι Αμερικανοί όπλα, από το νηπιαγωγείο. Ο Μαντζιόνε, εξάλλου, το δικό του το έφτιαξε σε έναν εκτυπωτή, γεγονός που ίσως είναι το πιο τρομακτικό από όλα στην υπόθεση αυτή.
Υπάρχει, όμως, και ακόμη ένας λόγος που ο Μαντζιόνε έγινε τόσο «καυτό πρόσωπο». Μου τον υπέδειξε η Gen-Z παρέα των παιδιών μου, όταν κουβεντιάσαμε το θέμα: «Είναι ωραίο γκομενάκι», μου είπαν σχεδόν ομόφωνα, κάτι με το οποίο εσείς μπορεί να γελάτε, αλλά ισχύει απόλυτα.
Ο Μαντζιόνε έχει –και εμφανισιακά– όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να κάνουν κάποιον σταρ· όντως θα μπορούσε να είναι ηθοποιός του Χόλιγουντ. Ηταν λογικό να τον αγαπήσει η δημοσιότητα, όπως και το κοινό. Μέρος του κοινού, βέβαια –ιδιαίτερα του γυναικείου– έχει μια τάση να αγαπά τους εγκληματίες, κατά κανόνα τους νέους και ωραίους. Ο Μπρέιβικ έχει λάβει χιλιάδες γράμματα θαυμασμού από ανθρώπους που δεν είναι απαραίτητα ομοϊδεάτες του.
Ο Μαντζιόνε, που το έγκλημά του ήταν και πιο «ηθικό», αφού στράφηκε στοχευμένα εναντίον ενός «καθάρματος», είναι το απόλυτο υλικό για μυθοποίηση. Ιδιαίτερα σε έναν κόσμο όπου οι πολλές αναλύσεις περιττεύουν, η πολλή σκέψη επίσης, και σχεδόν τα πάντα ερμηνεύονται μέσα από μερικά επιτυχημένα memes και την καθοδήγηση των αλγόριθμων στα social.
Στην κουβέντα μου με τους Gen-Ζ, μου δημιουργήθηκε μια απορία και αγωνία ταυτόχρονα: Υπάρχει συναίσθηση ότι αυτό που διέπραξε –πέρα απ’ όλα τα άλλα, χαριτωμένα και μη– είναι ένα έγκλημα και μάλιστα έγκλημα κατά της ζωής, που στον πολιτισμό μας θεωρείται το απόλυτο ταμπού;
«Είναι ήρωας;» ρώτησα. «Εντάξει, σκότωσε…» ήταν η λακωνική απάντηση, που στη γλώσσα τους σημαίνει «είναι ένας ωραίος τύπος που εξυπηρετεί ως περσόνα, γελάμε με τα memes, βοηθάει και στην εκτόνωση του θυμού και της αγανάκτησης, αλλά σκότωσε έναν άνθρωπο. Και αυτό παραμένει κακό».
Ναι, αυτό παραμένει κακό. Ευτυχώς.