Την επομένη των εκλογών του Ιουνίου, σε μια τολμηρή του πρόταση, ο Κώστας Γιαννακίδης σε σχετικό του άρθρο στο Protagon θέτει τον προβληματισμό του για την ανάδειξη προσωποπαγών κομμάτων και βάζει στο τραπέζι την αύξηση του ορίου εισόδου στο 5%. Προτού πέσει όμως πάνω του το ανάθεμα της αντιδημοκρατικότητας, ίσως η λύση είναι στο δεύτερο σκέλος της εξίσωσης: την αύξηση της συμμετοχής.
Φτάνοντας φέτος τον Ιούνιο στην 20η εκλογική αναμέτρηση της Μεταπολίτευσης, έρχεται συχνά στο μυαλό μας ο συνειρμός πόσες εκλογικές μας βραδιές κατέληξαν τελικά να μακραίνουν και μετά τα μεσάνυχτα με την αγωνία πόσα κόμματα κόβουν το νήμα για να μπουν Βουλή. Και ενώ η προσοχή πέφτει πάνω σε αυτό το διαβόητο 3%, αγνοούμε ίσως πως ο πήχης που πρέπει να περάσει ένας πολιτικός σχηματισμός για να διαβεί το κατώφλι της Βουλής δεν μετριέται σε ποσοστά άλλα σε ψήφους. Σε απλά μαθηματικά, το ελάχιστο πλήθος ψήφων που εγγυάται την είσοδο είναι ανάλογο του θεσπισμένου ελάχιστου ποσοστού επί το πλήθος των εγκύρων ψηφοδελτίων: Όριο = ποσοστό ⋅ έγκυρα = ποσοστό ⋅ (συμμετοχή – άκυρα − λευκά)
Για να μειωθούν τα λευκά και τα άκυρα, δεν μπορούν να γίνουν και πολλά, είναι συνήθως κοντά στο 1% με 2%, αν και εκεί ακόμα αξίζει να μελετήσουμε τον λόγο που ορισμένες γεωγραφικές περιοχές, όπως η Θράκη, δίνουν συγκριτικά υψηλά ποσοστά, όπως φαίνεται παρακάτω.
Καλλικρατικοί Δήμοι – Λευκά/Άκυρα Ιούνιος 2023
Η αύξηση της συμμετοχής έχει την δυναμική και επηρεάζει καταλυτικά πόσοι σχηματισμοί θα εκπροσωπηθούν στην Βουλή και όχι τόσο το ποσοστιαίο όριο του 3%. Αυτό φάνηκε σε υπερθετικό βαθμό στις Εθνικές Εκλογές του Μαΐου 2023, όπου ενώ το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής θα ευνοούσε τα μικρότερα κόμματα στην κατανομή των εδρών, η τόσο αυξημένη συμμετοχή, που ξεπέρασε το 61%, ανέβασε το ελάχιστο όριο των ψήφων που απαιτούνταν για να μπει ένα κόμμα στην Βουλή στο ποσό των 177.082 ψήφων. Το αποτέλεσμα ήταν μια πεντακομματική Βουλή και ένα θηριώδες 16,01% να μείνει εκτός, οπότε και για κάθε εκλεγμένο βουλευτή να απαιτούνται 16.525 ψήφοι.
Επικράτεια – Μάιος 2023
Στις εκλογές του Ιουνίου όμως, τα πράγματα αντιστράφηκαν, η συμμετοχή υποχώρησε σημαντικά, φτάνοντας το 52,79% ή για την ακρίβεια 787.968 φηφοφόροι απείχαν. Έτσι λοιπόν, το ελάχιστο όριο των ψήφων που απαιτούνταν πλέον για μπεί ένα κόμμα στην Βουλή ανήλθε στο ποσό των 156.437 ψήφων, δηλαδή περίπου 21 χιλιάδες λιγότεροι. Όπως και γνωρίζουμε, το αποτέλεσμα ήταν μια οκτακομματική Βουλή με μόλις ένα 6,11% να μένει εκτός, οπότε και για κάθε εκλεγμένο βουλευτή να απαιτούνται 16.313 ψήφοι.
Επικράτεια – Ιούνιος 2023
Αύξηση της συμμετοχής συνεπάγεται αυτομάτως και μείωσης της αποχής. Εδώ όμως είναι που αρχίζουν οι παρανοήσεις. Ακόμα και σήμερα, σε πολλά τηλεοπτικά πάνελ το βράδυ των εκλογών άκουγες συντονιστές δημοσιογράφους να αφορίζουν το ποσοστό της αποχής με τον ισχυρισμό πως οι εκλογικοί κατάλογοι δεν είναι ενήμεροι, αποτυγχάνοντας έτσι να δουν πως η αποχή έχει σαφή γεωγραφικά χαρακτηριστικά, που όταν αποτυπωθούν ξεκαθαρίζουν την εικόνα.
Πολύ απλά, οι παραμεθόριες περιοχές, τα ορεινά της Κεντρικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου, καθώς και τα νησιά πλήττονται σε ποσοστά αποχής άνω του 55%, ενώ ευνοούνται τα πεδινά και οι αστικές περιοχές. Με απλά λόγια, στο ζύγι ανάμεσα στο δημοκρατικό δικαίωμα της ψήφου και στο κόστος των μεταφορικών υπερισχύει σχεδόν πάντοτε το δεύτερο, ειδικά εάν το διακύβευμα των εκλογών δεν είναι τόσο ισχυρό.
Καποδιστριακές Κοινότητες – Αποχή Ιούνιος 2023
Η αύξηση της συμμετοχής δεν είναι απλώς θέμα δημοκρατίας, αλλά εν τέλει ανεβάζει και τον πήχη στο πόσους ψηφοφόρους πρέπει ως πολιτικός σχηματισμός να πείσεις για να σου αξίζει να μπεις στην Βουλή. Αυτό λοιπόν εμμέσως δείχνει πως στρατευμένοι ψηφοφόροι και καθαρά τοπικιστικοί κομματικοί μηχανισμοί δεν θα έχουν εύκολο τον δρόμο προς τo Κοινοβούλιο. Για αυτό και είναι και τόσο απαραίτητο η ελληνική Πολιτεία να βρει τρόπους να διευκολύνει την συμμετοχή των ψηφοφόρων της παρά να θέτει εμπόδια.
Δεν πρέπει δηλαδή να εξαρτάται η σύνθεση του κοινοβουλίου από τον καιρό την ημέρα των εκλογών ή εάν η υγεία σου ή η δουλειά σου ή οι σπουδές σου ή το πορτοφόλι σου σε αναγκάζουν να βρίσκεσαι μακριά από το εκλογικό κέντρο. Αυτήν ακριβώς τη διευκόλυνση που παρέχουν σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες με την μορφή της επιστολικής ψήφου και η οποία συχνά συνδέεται και με την ψήφο των αποδήμων.
Αξίζει να κατανοήσουμε πως η επιστολική ψήφος είναι επίκαιρη, όχι μόνο επειδή επιτρέπει την ουσιαστική συμμετοχή στις εκλογές των Ελλήνων του εξωτερικού, αλλά και για δύο ακόμη λόγους: η Ελλάδα γερνάει δημογραφικά και ένα αυξανόμενο ποσοστό πολιτών είναι άτομα της τρίτης ηλικίας, με σώας τας φρένας, αλλά κινητικές δυσκολίες και προβλήματα υγείας. Η υποχρέωση να ψηφίσουν αυτοπροσώπως αποτελεί απαράδεκτη διάκριση. Επιπλέον, η πανδημία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που έχουν γίνει η νέα κανονικότητα, δείχνουν ότι η συμμετοχή σε εκλογές επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες, άσχετους με τη βούληση των πολιτών να συμμετάσχουν ή να απόσχουν. Είναι κωμικοτραγικό την ημερομηνία των εκλογών να την καθορίζουν σκέψεις για το πότε οι πολίτες θα βρίσκονται στις παραλίες και η λιακάδα ή ο χιονιάς να αποφασίζουν πόσοι πολίτες θα βρουν τον δρόμο προς τα εκλογικά τμήματα.
Και μια τελευταία τροφή για σκέψη. Έαν τυχόν και από τις εκλογές του Ιουνίου 2023 δεν προέκυπτε αυτοδύναμη κυβέρνηση και έπρεπε τελικά να πάμε σε επαναληπτικές εκλογές τον Αύγουστο, τις τρίτες κατά σειρά στο ίδιο έτος, ας κάνει ο καθένας τους υπολογισμούς του με βάση τα παραπάνω για το πόσα – και ίσως ποια – κόμματα θα έμπαιναν τελικά στην Βουλή.
Ο Χαράλαμπος Ξανθοπουλάκης είναι Αρχιτέκτων Λογισμικού και εργάζεται στις Κάτω Χώρες