Η αποκάλυψη για το σχεδιαζόμενο (και επί της ουσίας εγκεκριμένο από το υπουργείο Περιβάλλοντος) mega ξενοδοχείο στην Αστυπάλαια, που θα ξεπερνά σε δομημένη έκταση και τους δύο ιστορικούς οικισμούς του νησιού, δημιούργησε σε κάποιους την εντύπωση ότι πρόκειται για μεμονωμένη περίπτωση. Οτι δηλαδή η έγκριση οικοδομικών project κατά παρέκκλιση του πολεοδομικού σχεδίου των νησιών συνέβη μόνο εκεί, σε αυτή την ακραία για κάθε αντικειμενικό παρατηρητή περίπτωση, και το ζήτημα τελειώνει εδώ.
Ομως, με βάση τα αιτήματα έγκρισης τουλάχιστον 22 μεγάλων τουριστικών project προς την Πολιτεία, καθίσταται σαφές ότι το φαινόμενο μπορεί να εξελιχθεί σε μια επιδημία αλλοίωσης της φυσικής ομορφιάς νησιών και παραλιών της χώρας.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι σαφές: Είναι οι νόμοι ίδιοι για όλους; Η απάντηση σε μια σύγχρονη δημοκρατία είναι, «μα θα έπρεπε να είναι ίδιοι για όλους». Οταν πρόκειται όμως για την οικονομία και το επιχειρείν, με άλλα λόγια όταν μπαίνει στη μέση το χρήμα, τα πράγματα (και οι νόμοι) μπορεί και να αλλάζουν.
Ηχηρό παράδειγμα είναι οι αποφάσεις για την ανέγερση μεγάλων Σύνθετων Τουριστικών Εργων σε νησιά του Αιγαίου – από τη Μύκονο και τη Σαντορίνη, οι οποίες κυριολεκτικά «βούλιαξαν», όχι από τους ανθρώπους αλλά από τα χιλιάδες τουριστικά ακίνητα που χτίζονται, μέχρι την Πάρο και την Αντίπαρο, όπου έχουν εκδοθεί περισσότερες από 2.500 οικοδομικές άδειες περιμένοντας να τελειώσει η τουριστική σεζόν για να αρχίσουν οι κατασκευές. Το ίδιο φαινόμενο επεκτείνεται στην Κρήτη, στην Κέρκυρα, στα νησιά και στις παραλίες του Ιονίου, ακόμη και στην Εύβοια.
Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά στο ελληνικό φαινόμενο να θέλουμε επενδύσεις, να έρχονται επενδύσεις, για ορισμένες (τις μεγαλύτερες) όμως από αυτές να μην ισχύουν οι νόμοι που ισχύουν για όλους, αλλά να υπάρχουν νόμιμες διαδικασίες κομμένες και ραμμένες στα μέτρα τους. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η Ελλάδα προσφέρει και νόμους «taylor made» για τους μεγάλους και κυρίως τους ξένους επενδυτές.
Ποια είναι λοιπόν η (νόμιμη) διαδικασία παράκαμψης των πολεοδομικών κανόνων που ισχύουν για όλους, αλλά και του πλαισίου προστασίας των νησιών και της παραλίας, σε μια εποχή που το περιβάλλον και η αυθεντικότητα των νησιών είναι το μεγαλύτερο τουριστικό κεφάλαιο για τη χώρα μας;
Ο μηχανισμός νομιμότητας
Η περίπτωση της μεγάλης τουριστικής επένδυσης σε έκταση 1.997 στρεμμάτων στην Αστυπάλαια, ένα νησί στο οποίο η κυβέρνηση επένδυσε πολλά παρουσιάζοντάς το ως το πρώτο «πράσινο νησί» του Αιγαίου Πελάγους, ανέδειξε, εκτός των άλλων, τον μηχανισμό μέσω του οποίου κινούνται μεγαλύτερα συμφέροντα, με αποτελέσματα που μπορεί να αποβούν σε βάρος του περιβάλλοντος και εν τέλει του κοινωνικού συνόλου των νησιών.
Η διαδικασία αυτή στηρίζεται σε δύο πολιτικές αποφάσεις:
♦ Την ανάγκη προσέλκυσης ξένων επενδύσεων για το καλό της οικονομίας (άραγε ποιος δεν θα συμφωνούσε;)
♦ Τη διευκόλυνση των επιχειρηματιών (ειδικά ξένων) μέσω παρεκκλίσεων στην ισχύουσα νομοθεσία (!)
Η πρώτη παρέμβαση, λοιπόν, προβλέπει οι κεφαλαιούχοι (συνήθως offshore σχήματα) να απευθύνονται στο Enterprise Greece, το οποίο δέχεται τους φακέλους και προχωρά στις πρώτες εγκρίσεις.
Το επόμενο βήμα είναι οι μεγάλες αυτές επενδύσεις, οι οποίες αφορούν σύνθετα τουριστικά καταλύματα, δηλαδή έργα που περιλαμβάνουν, εκτός από τα πεντάστερα ξενοδοχεία, παραθεριστικές κατοικίες, δηλαδή βίλες, ενίοτε γήπεδα γκολφ και μαρίνες ή λοιπές τουριστικές υποδομές (συνεδριακά κέντρα, spa κ.ά.) να προωθούνται στο Κεντρικό Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων – τo λεγόμενο ΚΕΣΥΠΟΘΑ, που (προ)ενέκρινε την Αστυπάλαια. Δηλαδή στο υπουργείο Περιβάλλοντος, το οποίο αναλαμβάνει να εγκρίνει την οικιστική κατ΄ουσίαν παρέμβαση (βλέπε παρέκκλιση) στα νησιά ή στις παραλίες όπου αναπτύσσονται αυτά τα κατασκευαστικά έργα.
Οπως και στην περίπτωση της Αστυπάλαιας (όπου το υπουργείο Περιβάλλοντος ανακοίνωσε ότι έδωσε προέγκριση αλλά όχι την τελική έγκριση του μεγάλου τουριστικού έργου –παρότι οι γνωρίζοντες την αγορά θεωρούν την προέγκριση, έγκριση–, το Κεντρικό Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων θα εγκρίνει Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο αποκλειστικά για τη συγκεκριμένη περιοχή και το συγκεκριμένο έργο. Αυτό ακριβώς αποτελεί, θα έλεγε κάποιος, και την αλληλουχία του «taylor made», ώστε στη συνέχεια οι επενδυτές να μπορούν να «ταράξουν στη νομιμότητα» ακόμη και το σκυρόδεμα στις νησιωτικές κοινωνίες.
Ολα αυτά κατά παρέκκλιση (πάντοτε με νόμιμο τρόπο) της ισχύουσας οικιστικής νομοθεσίας και όλων των νομοθετικών παρεμβάσεων που προϋπάρχουν για την προστασία των μικρών νησιών και του αιγαιοπελαγίτικου αρχιτεκτονικού πολιτισμού από την άνευ όρων δόμηση.
Οπως αποκάλυψε πρώτη η «Καθημερινή», η τεράστια κλίμακα αυτής της επένδυσης έρχεται σε αντίθεση µε το προεδρικό διάταγµα του 2002 για την προστασία 25 µικρών νησιών του Αιγαίου (ΦΕΚ 402∆). Σύµφωνα µε το διάταγµα, η µέγιστη δόµηση ανά ακίνητο για τουριστικές χρήσεις ανέρχεται σε 1.500 τ.µ. – µε άλλα λόγια, αν υποθέσουμε ότι και τα πέντε οικόπεδα ήταν οικοδομήσιμα και είχαν την απαιτούµενη αρτιότητα (το σχέδιο, όπως προαναφέρθηκε, δεν τα αναφέρει χωριστά), τότε η ανώτατη επιτρεπόµενη δόµηση θα ήταν συνολικά 7.500 τ.µ., και όχι 21.000 τ.μ.
Μπετόν 3,8 δισ. σε παρθένους τόπους
Με αυτή την καθ’ όλα «νόμιμη διαδικασία», το 2023 υποβλήθηκαν στο Εnterprise Greece προς έγκριση, ούτε λίγο ούτε πολύ, 10 μεγάλα επενδυτικά έργα στον κλάδο Τουρισμού και Φιλοξενίας (Hotels & Resorts), συνολικού προϋπολογισμού 1,5 δισ. ευρώ, τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη. Συνολικά, τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν ενταχθεί στις στρατηγικές επενδύσεις 22 τουριστικά επενδυτικά έργα συνολικού προϋπολογισμού 3,78 δισ. ευρώ (!)
Το τρίτο βήμα –μετά την εξασφάλιση της οικοδομικής άδειας, δηλαδή την έγκριση του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου από το υπουργείο Περιβάλλοντος– είναι η αίτηση υπαγωγής στο ΕΣΠΑ, καθώς τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα και (μόνο) τα πεντάστερα (και πάνω) επιδοτούνται από ειδικά προγράμματα.
Επιδοτούμε, δηλαδή, και την αλλοίωση του περιβάλλοντος.