Οι πολίτες, οι επιστήμονες, τα ΜΜΕ, το κράτος, πόσο μακριά βλέπουν στον χώρο, στον χρόνο και τις ανθρώπινες σχέσεις, κοινωνικές και οικονομικές; Μια μελέτη έχει δείξει ότι με γυμνό μάτι, με καθαρό ουρανό και χωρίς εμπόδια, μπορούμε να δούμε μέχρι 3 μίλια, την άκρη της Γης όπως καμπυλώνεται. Είναι ένα εύρημα που δεν μας αφορά ιδιαίτερα αφού, τις περισσότερες φορές, δεν βλέπουμε πέρα από τη μύτη μας.
Ακούμε 24 ώρες το 24ωρο από όλα τα ΜΜΕ, τηλεόραση και ραδιόφωνο, για το πόσο δυνατά θα παίζει η μουσική, αν θα σερβίρονται αλκοολούχα ποτά στις παραλίες και τις αποστάσεις μεταξύ των τραπεζοκαθισμάτων. Ενώ δεν ξέρουμε πότε θα ανοίξουν οι πτήσεις από τις πιο ενδιαφέρουσες χώρες. Δεν προσπαθούμε να δούμε ποιος θα είναι ο τουρισμός στο μέλλον και πώς θα ετοιμαστούμε τα επόμενα χρόνια για την αύξηση του υψηλού τουρισμού προς την Ελλάδα. Λίγοι μόνο μαθαίνουν, από κάποιες οικονομικές σελίδες των σοβαρών εφημερίδων, για τους άλλους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας, που είναι η βιομηχανία, ο αγροτικός τομέας και ο ευρύτερος αγρο-βιομηχανικός κλάδος. Παρά την κρίση, η βιομηχανία έχει σταθεί στα πόδια της και διαθέτει διεθνοποιημένους παίκτες, που απασχολούν χιλιάδες ανθρώπους και δίνουν δουλειά σε πάρα πολλές συνεργαζόμενες επιχειρήσεις. Τα εκατοντάδες εργοστάσια που αναπτύσσονται στην Εθνική οδό, στις βιομηχανικές ζώνες της Θεσσαλονίκης, του Βόλου, τι έκαναν με την πανδημία, τι κάνουν τώρα και τι θα κάνουν μετά.
Θα είχε ενδιαφέρον να δούμε την πραγματική σημασία της βιομηχανίας για την οικονομία της χώρας, αντί να αναμασάμε το 18% του ΑΕΠ που αντιπροσωπεύει ο τουρισμός, με πόση όμως παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο; Ολοι μιλάνε για την ανάγκη «αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου της χώρας», σε ποια βάση;
Πρέπει να ανοίξουμε την οπτική μας γωνία συγχρόνως για το παρόν, σε περισσότερες οικονομικές δραστηριότητες, και για το μέλλον, στο ποιες μπορεί να είναι οι προοπτικές του κάθε οικονομικού τομέα. Για να είμαστε αποτελεσματικοί για το τι θέλουμε στο μέλλον, θα πρέπει να κατανοήσουμε σε βάθος το παρόν. Οπως είχε γράψει ο Walter Benjamin, στη δεκαετία του 1930, «η ακριβής επίγνωση του παρόντος είναι πιο καθοριστική από την πρόγνωση των πλέον μακρινών γεγονότων».
Για να σχεδιάσουμε το μέλλον μας, ας αναλύσουμε πρώτα, κυρίως με ειλικρίνεια, τις κοινωνικές, τις οικονομικές σχέσεις και τις δυνατότητες της χώρας. Να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα και τις αγκυλώσεις του Δημοσίου, ώστε να αξιοποιήσουμε σωστά τα υπέρογκα κονδύλια, που ελπίζουμε ότι έρχονται προς το μέρος μας, εκτός ίσως από κάποιους που φοβούνται μήπως μέσα στα πολλά ευρώ κρύβονται «μνημόνια». Η πολιτική ηγεσία και οι επιστήμονες θα πρέπει να διατυπώσουν το όραμά τους, με βάση εμπεριστατωμένες αναλύσεις για την παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα, εντάσσοντας στα σχέδια τους και τις έγκυρες επιστημονικές προβλέψεις για το ποιες αλλαγές έρχονται στην Ευρώπη και στον κόσμο, στη μετα-κορονοϊό εποχή. Για να υλοποιηθούν τα οράματα, θα πρέπει να διαμορφώσουμε και το ανθρώπινο δυναμικό, καλά οργανωμένο και εκπαιδευμένο, για να διαχειριστούμε τους πόρους που έρχονται.
Ολοι ελπίζουμε να διαμορφωθεί ένα καλύτερο μέλλον για τον χώρο που μας αφορά. Αντιλαμβανόμαστε τον χώρο ως προς το μέγεθός του, στις δύο ή στις τρεις διαστάσεις του, αντικειμενικά ή υποκειμενικά. Οι πολίτες αντιλαμβάνονται εύκολα, τον ιδιωτικό τους χώρο, τη γειτονιά τους και την πόλη τους. Αντιλαμβάνονται επίσης τον χώρο ως προς τη σημασία του. Τη μεγαλύτερη σημασία τη δίνουν στον εθνικό τους χώρο με βάση τρεις αξίες, συμβολική, οικονομική, αίσθημα ασφάλειας. Η συμβολική είναι η πιο σημαντική. Η απώλεια μιας βραχονησίδας στο Αιγαίο μπορεί να θεωρηθεί ως εθνική καταστροφή, ανεξάρτητα από την οικονομική της αξία ή την ασφάλεια που μπορεί να παρέχει. Πριν από την ένταξη κάποιου υποψήφιου κράτους-μέλους στην Ευρωπαϊκή Ενωση, πρέπει να έχουν επιλυθεί οι όποιες εδαφικές διαφορές μπορεί να υπάρχουν με τα κράτη-μέλη, όσο ασήμαντες και αν είναι αυτές.
Επειτα από 40 χρόνια, δεν έχουμε ακόμα πλήρως εμπεδώσει τη σημασία της ένταξής μας στον χώρο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Σε αντίθεση με τον εθνικό, τον περιφερειακό χώρο ή τον τοπικό χώρο, ο μέσος ευρωπαίος πολίτης δεν αισθάνεται κάποια ιδιαίτερη σύνδεση με τον ευρωπαϊκό χώρο, με τη μία ή την άλλη έκφανσή του. Ο ευρωπαϊκός χώρος δεν έχει αναχθεί σε «σύμβολο», όπως ο εθνικός. Εμείς βλέπουμε την Ευρωπαϊκή Ενωση κυρίως ως κονδύλια που πέφτουν από το λεφτοδένδρο των Βρυξελλών, δευτερευόντως ως χώρο ασφάλειας και ως αντίθεση προς άλλες μεγάλες γεωπολιτικές ενότητες: ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία.
Στην Ελλάδα έχουμε την άμεση εμπειρία για τις δυσκολίες αντιμετώπισης του μεταναστευτικού και προσφυγικού προβλήματος και των σχέσεων με την Τουρκία. Μόνο η Ευρωπαϊκή Ενωση μπορεί να μας βοηθήσει, αν καμφθούν οι αντιθέσεις που μπορεί να υπάρχουν μεταξύ των κρατών-μελών. Ορθά επιδιώκουμε να είμαστε στο κέντρο των αποφάσεων και εξελίξεων στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η χώρα μας, παρά τις διαφορετικότητες των κρατών-μελών, είναι αναπόσπαστο τμήμα της Ενωσης γεωγραφικά, οικονομικά και κοινωνικά.
Θα πρέπει όμως να κοιτάξουμε στον χώρο, λίγο ακόμα, πιο μακριά. Η Ασία, η Νότια Αμερική και η Αφρική απέχουν μίλια και όμως μπορεί να μας επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα και ως Ευρωπαϊκή Ενωση και ως Ελλάδα. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τα δισεκατομμύρια που ζουν στις παραγκουπόλεις της Ινδίας, της Βραζιλίας, του Μεξικού και της Αφρικής, απροστάτευτοι από υγειονομικούς κανόνες. Αν δεν βοηθηθούν, κινδυνεύουμε να μεταφερθούν και άλλοι ιοί ή/και να ενδυναμωθεί ο κορονοϊός. Η Ελλάδα ας ενώσει τη φωνή της στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στους Διεθνείς Οργανισμούς που συμμετέχει, ότι εκτός από ωραία λόγια, πρέπει να βελτιώσουν ριζικά τον τρόπο που διαχειρίζονται τους πόρους που διατίθενται για τις χώρες αυτές.