Κάθομαι μασκοφόρος στη μεγάλη αίθουσα αναμονής. Τριγύρω μου τρεις γυναίκες, όλες με μάσκες. Η μία φορά μάσκα μιας χρήσης, ανάποδα, με το γαλάζιο από μέσα. Οι συνοδοί δεν επιτρέπονται, περιμένουν έξω, κάτω ή έχουν πάει απέναντι για καφέ. Η καθεμία στυλώνει το βλέμμα πάνω στην άλλη· αφού μόνο τα μάτια μας έχουμε απομείνει, τους δίνουμε και καταλαβαίνουν. Απόλυτη ησυχία, εκτός από το «βρρρ…» του ανεμιστήρα δαπέδου. Η ανοιχτή τηλεόραση παίζει στο «mute» κάποιο ξένο ντοκιμαντέρ, δεν πολυπροσέχω.
Κάθε τόσο οι κοπέλες επί της υποδοχής φωνάζουν ένα επώνυμο. Είναι σχεδόν παράλογο να ασχολείσαι με κάποιο άλλο θέμα υγείας την εποχή της Covid-19. Εγώ έχω έρθει για μια ετήσια ιατρική εξέταση ρουτίνας. Δεν την είχα αναβάλει, πάντα τέτοια εποχή την κάνω. Για τις άλλες δεν γνωρίζω, τα μάτια μας συνεχίζουν να περιεργάζονται αδηφάγα, όμως δεν μπορώ να προβώ σε κάποια σαφή διάγνωση. Παρατηρώ ότι στο τραπέζι δεν υπάρχουν περιοδικά. Λίγο πριν ακούσω το δικό μου επώνυμο, σκέφτομαι ότι τα έντυπα στις αίθουσες αναμονής των ιδιωτικών ιατρείων περνούν κρίση, ακριβώς όπως… τα περιοδικά πτήσης των αεροπορικών εταιρειών.
Αυτές τις μέρες ζούμε την επιδημία των ιατρικών εξετάσεων που δεν έγιναν κατά τη διάρκεια του lockdown. Τα ιδιωτικά ιατρεία είναι φίσκα (τρόπος του λέγειν, γιατί τα ραντεβού είναι πολύ αραιά για να αποφεύγεται ο συγχρωτισμός), πολλοί γιατροί βρίσκονται στα όρια του burnout. «Είπα σε κάποιον ασθενή “θα με αφήσεις να λείψω δύο εβδομάδες και μετά θα σου κάνω το χειρουργείο”» μου αναφέρει ειδική χειρουργός. «Πρέπει να έχω σώας τας φρένας!».
Εννοείται ότι οι εχθροπραξίες για τα μέτρα προστασίας δίνουν και παίρνουν. Γιατί παρότι σε έχουν ειδοποιήσει τηλεφωνικώς –όταν πήρες να κλείσεις το ραντεβού– ότι πρέπει να προσέλθεις μόνος και μασκοφόρος, κάποιοι επιμένουν να το αγνοούν. «Παρακαλώ, φορέστε μάσκα, είναι υποχρεωτική».«Α, δεν το ξέραμε».«Ε, το λένε εδώ και τρεις μήνες! Και επίσης, ο συνοδός απαγορεύεται».«Αλήθεια; Και πού να πάει τώρα ο σύζυγός μου μέσα στην ντάλα;»
Μια από τις παράπλευρες απώλειες της πανδημίας ήταν σίγουρα και η ασυνέχεια στους εμβολιασμούς παιδιών και εφήβων σε πολλές χώρες του κόσμου. Σε εγκύκλιο της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας και Υγιεινής Περιβάλλοντος του υπουργείου Υγείας (Μάιος 2020) σημειώθηκε ότι η μείωση των εμβολιασμών την περίοδο του lockdown, σε διάφορες χώρες, φτάνει μέχρι και το 50% για τις ηλικίες μέχρι δύο ετών και το 70% για τις μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ παρόμοια εκτιμώνται τα ποσοστά και στη χώρα μας. Εξίσου σοβαρός και ο προϋπάρχων κίνδυνος επανεμφάνισης «ξεχασμένων» νοσημάτων. Το πρόβλημα διεθνώς είναι μεγάλο, καθώς, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι εκστρατείες ανοσοποίησης της ιλαράς σε 24 χώρες έχουν καθυστερήσει και πάνω από 117 εκατομμύρια παιδιά σε 37 χώρες ενδέχεται να χάσουν τη δόση του εμβολίου κατά μιας μεταδοτικής ασθένειας με ηχηρό comeback.
«Στην Ελλάδα αυτοί που είναι να κάνουν τα εμβόλια, θα τα κάνουν, ακόμα και με κάποια καθυστέρηση» με καθησυχάζει παιδίατρος σε δημόσιο νοσοκομείο της Αττικής. «Οι αντιεμβολιαστές, πάλι, όλων των σχολών και των κοινωνικών στρωμάτων, δεν κάμφθηκαν από την πανδημία. Θα συνεχίσουν το βιολί τους». Είχε και κάποια θετικά ο κορονοϊός: «Στο νοσοκομείο έρχονται μόνο τα σημαντικά περιστατικά, σταμάτησαν τα περιστατικά-σαχλαμάρες. Η πανδημία ήταν μια γερή κλωτσιά στον πισινό των υστερικών νεοελλήνων γονέων, που μόλις έβηχε το παιδί τους, έτρεχαν κατευθείαν στο νοσοκομείο. Αναπροσδιόρισαν τα πράγματα, άρχισαν να τα αξιολογούν από μόνοι τους, δεν καλούσαν για ψύλλου πήδημα τον γιατρό. Εξ ου και οι κατ’ οίκον επισκέψεις έχουν πέσει πολύ. Το σημαντικό είναι ότι δεν χάθηκαν λόγω της πανδημίας σοβαρά περιστατικά».
Αρκετά τα φρούτα που έφερε o SARS-CoV-2 στη σχέση μας με την υγεία. Εκτός φυσικά από την υποχονδρία (κάποιοι εξακολουθούν να περιλούζουν με χλωρίνη ολόκληρο το σπίτι). Και βέβαια, το αντίθετό της, αυτό που μία ειδικός σε πρόσφατο τεύχος του αμερικανικού «Time» βαφτίζει «caution fatigue» («κόπωση από την υπερβάλλουσα προσοχή»). Αλλως ειπείν, το να έχεις σιχαθεί να προσέχεις τους πάντες και τα πάντα, το να επιθυμείς μετά το lockdown να ζήσεις σαν μόνιμος θαμώνας σε καζίνο του Λας Βέγκας: χωρίς ρολόι, χωρίς όρια, παραδομένος στη σαγήνη του πλήθους και των καταχρήσεων.
Ανάμεσα στα νεοαφιχθέντα, λοιπόν, φρούτα και η τηλεϊατρική («είναι θολή η φωτογραφία, πρέπει να την ξαναστείλετε») και ενίοτε η κατάχρησή της. Η συνετή προσέλευση στον γιατρό (όχι για πλάκα). Τα «πηγμένα» χειρουργεία. Οι προβλέψεις για μείωση των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων. Η αναβολή σοβαρών εξετάσεων και follow up λόγω της οικονομικής ανασφάλειας (στις ΗΠΑ είναι ήδη μάστιγα). Οι τρομοκρατημένοι ένοικοι σε πολυκατοικίες με ιδιωτικά ιατρεία. Και βέβαια, η εξωτική μείωση (;) κάποιων νοσημάτων. Το είχε επισημάνει και ο Σωτήρης Τσιόδρας ένα απόγευμα του περασμένου Απριλίου: «Εχω δει και μου κάνει εντύπωση επιστημονικά και έχω συζητήσει με συναδέλφους το γεγονός ότι κάποια από τα νοσήματα συνεχίζουν την πορεία τους ανεξάρτητα από τον ιό και κάποια άλλα λες και έχουν μπει σε ένα pause». Εδώ τα πράγματα μένουν να διαλευκανθούν από την επιστημονική κοινότητα. Η Covid-19 σταμάτησε ως διά μαγείας τα εμφράγματα ή ο κοσμάκης προτιμούσε το έμφραγμα από το να πάει στο νοσοκομείο;
Είναι ακόμα πολύ νωρίς να μιλήσουμε για την «επίδραση» της πανδημίας στον καρκίνο. «Πρόβλημα υπήρχε κυρίως με τους ογκολογικούς ασθενείς εκτός Αθηνών» μου αναφέρει διευθυντής ογκολογικής κλινικής σε μεγάλο δημόσιο νοσοκομείο της Αττικής. «Υπήρχαν δηλ. πάρα πολλοί άνθρωποι που φοβόνταν να μπουν, π.χ., στο πλοίο. Ενα 10% δεν ήρθαν τελικά καθόλου. Επικοινωνούσαμε μαζί τους και ομολογουμένως βιώναμε μια συνεχή αγωνία ότι θα ακούσουμε τα κακά νέα». «Το βασικό είναι ότι ο καρκίνος –και μιλώ για τον γενικευμένο καρκίνο– δεν είναι μια νόσος που έχει πολύ μεγάλο περιθώριο επανεκτιμήσεων. Μπορεί να σκοτώσει πολύ γρήγορα ή σχετικά γρήγορα. Οταν, λοιπόν, τα διαστήματα των επανεκτιμήσεων μεγαλώνουν, αυξάνεται το ρίσκο το “πολύ γρήγορα” να έρθει πιο νωρίς».
«Λίγες δεν ήρθαν φέτος για την ετήσια μαστογραφία τους» μου αναφέρει έμπειρος ακτινολόγος. Κάποια, βεβαίως, προγνωστικά δεν είναι ιδιαιτέρως ενθαρρυντικά. Ομάδα βρετανών ερευνητών εκτιμά στο Lancet Oncology ότι εξαιτίας των μη έγκαιρων διαγνώσεων και της γενικότερης διάλυσης που προκάλεσε η πανδημία, τα επόμενα πέντε χρόνια θα σημειωθούν στην Αγγλία 3.500 θάνατοι από καρκίνο, που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί σε έναν Covid-free κόσμο.
Ιδιαίτερα σημαντική η επιβάρυνση φέτος της ψυχικής υγείας. «Προφανώς, όταν είσαι ψυχικά βεβαρημένος είναι πολύ πιο δύσκολο να επικοινωνήσεις σε λογική βάση με τον γιατρό σου, να τον ακούσεις όταν π.χ. σου λέει “κάνε την τάδε ακτινογραφία”» συμπληρώνει ο προαναφερθείς ειδικός του δημόσιου νοσοκομείου. «Επίσης είναι η απόσταση που δημιουργεί ανάμεσα σε εμάς τους γιατρούς και τους ασθενείς η μάσκα. Αυτή η έλλειψη επαφής “σκοτώνει”. Οι ασθενείς μού λένε συνέχεια: “Koίταξέ με στα μάτια, γιατρέ, πες μου κάτι…”. Και η μοναξιά. Μου έκανε εντύπωση στη διάρκεια της καραντίνας, η πρωτοφανής και ανέλπιστη υποταγή των ασθενών στη διαταγή να μην έρχονται συγγενείς. Αυτό συνήθως δεν είναι εύκολα αποδεκτό. Ελεγε, όμως, ο άρρωστος: “Θα φροντίσω μόνος μου τον εαυτό μου, καλύτερα να μη μου φέρνει π.χ. η κόρη μου φαγητό από το σπίτι, να μην έχω καμία επαφή με τον έξω κόσμο. Φοβόνταν τον κορονοϊό περισσότερο από οτιδήποτε».
Προς ελάφρυνση του κλίματος, μεσούσης της Covid-19, κάποια πιο… ελαφρά περιστατικά γνωρίζουν πρωτοφανή άνθηση! «Εχει εκτροχιαστεί η κατάσταση με τις αισθητικές επεμβάσεις: αυξητικές στήθους, μύτες κ.τ.λ.» μου αναφέρει πλαστική χειρουργός. «Υπάρχει μια πρεμούρα να γίνουν όλα όσο πιο γρήγορα γίνεται, “μα πρέπει να το κάνω για να φύγω διακοπές”, σήμερα, τώρα! Σαν να μην υπάρχει αύριο! Για κάποιο περίεργο λόγο δε, έχουν γίνει τελειομανείς, ζητούν πράγματα αδιανόητα! Το ενδιαφέρον μάλιστα είναι ότι, εφόσον πρόκειται να υποβληθούν σε γενική αναισθησία, υφίστανται υποχρεωτικά στον προεγχειρητικό έλεγχο και το τεστ για τον κορονοϊό!».
Υπάρχει κάτι το αισιόδοξο στο ότι υπάρχει μια κάποια πρεμούρα γύρω από ιατρικά ραντεβού, τσεκάπ και εμβόλια. Ισως αποκτήσουμε φέτος, έστω βίαια, μια κάποια «health literacy»(παιδεία γύρω από την υγεία). Μαζί με τα απανωτά χτυπήματα που της κατάφερε η Covid-19, ίσως να της έδωσε αισίως και το προβάδισμα που της άξιζε.