Το ερώτημα «εάν υπάρχει ο Ελληνας Μακρόν»πλανάται πάνω από τον ευρύτερο κεντρώο χώρο στην Ελλάδα. Φιλελεύθεροι, σοσιαλδημοκράτες, σοσιαλιστές, κεντροαριστεροί και κεντροδεξιοί, εδώ και καιρό αναρωτιούνται ψάχνοντας για την ελληνική αντιγραφή ενός ιδιαίτερου και πραγματικά ρηξικέλευθου πολιτικού φαινομένου.
Σε προηγούμενες αναλύσεις, είχαμε εγκαίρως παρουσιάσει το φαινόμενο Μακρόν σε όλες του τις πτυχές. Ως προς τον ευρωπαϊκό του προσανατολισμό, ως προς το συγκερασμό φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας κλπ.
Στο ερώτημα «εάν υπάρχει Ελληνας Μακρόν» δεν μπορεί να απαντήσει κανείς. Η πολιτική δεν είναι αντιγραφή. Είναι δημιουργία. Ζυμώσεις ιδιαίτερες και μοναδικές σε κάθε χώρα, διαφορετικές σε κάθε χρονική στιγμή. Και αυτό γιατί η πολιτική είναι δράση ανθρώπων και όπου υπεισέρχεται ο ανθρώπινος παράγοντας οι εξελίξεις μπορεί να είναι διαφορετικές.
Όμως, υπάρχουν κάποια στοιχεία που πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ανάλυσης από τον εγχώριο κεντρώο χώρο:
– Οσο και αν προσπαθούν οι ακραιφνείς συντηρητικοί και οι αμετανόητοι αριστεροί να μην το παραδεχθούν, η πραγματικότητα είναι ότι οι διαχωριστικές γραμμές Αριστεράς – Δεξιάς, αν δεν έχουν ξεθωριάσει, έχουν σίγουρα μετατοπιστεί. Και αυτό είναι απολύτως λογικό 30 περίπου χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.
– Οι νέες πολιτικές συγγένειες δεν κινούνται κυρίως γύρω από τον άξονα της άσκησης της εθνικής οικονομικής πολιτικής, αλλά γύρω από τον μεγάλο άξονα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας που με τη σειρά του επηρεάζει τις εθνικές οικονομίες. Με άλλα λόγια, δεν υφίστανται διαφορές ως προς την πρόταξη της ανάγκης πλεονασμάτων, αλλά ως προς τον τρόπο που οι οικονομίες τοποθετούνται στον παγκόσμιο ανταγωνισμό μεταξύ τους για να παράγουν πλεονάσματα.
– Ο χώρος της σοσιαλδημοκρατίας είναι από τους τρεις μεγάλους παραδοσιακούς πολιτικούς χώρους, ο μόνος στάσιμος. Η συντηρητική πολιτική οικογένεια ακολουθώντας τις αλλαγές της οικονομίας προσαρμόζεται σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο υιοθετώντας κεντρώες πολιτικές σε θέματα οικονομίας και ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ο φιλελεύθερος χώρος -ανέκαθεν πιο ριζοσπαστικός- προτάσσει τις αναγκαίες αλλαγές στο μοντέλο παραγωγής ακολουθώντας μία στάση θάρρους απέναντι στις παγκόσμιες δυνάμεις που αναδύονται. Ο σοσιαλισμός όμως, βρίσκεται διαρκώς σε μία φάση συνεχών αναταράξεων και απέλπιδων αλμάτων που καταλήγουν στο κενό. Εχουμε εκτενώς παρουσιάσει σε προηγούμενές μας αναλύσεις τις προκλήσεις – αδυναμίες της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας απέναντι στα νέα προβλήματα:
Α. Το πρώτο είναι η ραγδαία εξάπλωση της πολυπολιτισμικότητας. Η σοσιαλδημοκρατία αναπτύχθηκε και απέδωσε σε εθνοτικά και πολιτισμικά ομοιογενείς κοινωνίες, με συγκεκριμένες δυνατότητες προσαρμογής και κάλυψης αναγκών για τους «εκτός» του συστήματος παραγωγής και φορολόγησης, ακόμα και στις πιο επιτυχημένες εκδοχές της (Σκανδιναβικό μοντέλο). Οι δυτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες σήμερα είναι πολύ πιο διαφοροποιημένες από ό,τι ήταν πριν από εξήντα χρόνια και οι συνθήκες που προκαλούν το Προσφυγικό και Μεταναστευτικό δυσθεώρητες. Η προθυμία πλέον μεταφοράς πόρων από μία εθνοτική ομάδα σε άλλη που εισέρχεται με άμεσες ανάγκες και ισότιμες απαιτήσεις έχει ατονήσει, έως έχει εξελιχθεί σε παράγοντα αντίδρασης, επηρεαζόμενη και από τις διαφορετικές πολιτισμικές συνήθειες κάθε χώρας.
Τα πρόσωπα παίζουν σημαντικότερο ρόλο από όσο νομίζουμε ή από όσο θέλουμε να νομίζουμε. Το γεγονός ότι ο Μακρόν δεν είχε υποστεί ανήκεστο βλάβη πολιτικής φθοράς και είναι 39 ετών δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο καθώς η πολιτική διψά πάντα για νέα πρόσωπα
Β. Η δεύτερη πρόκληση είναι το τέλος του φορντισμού. Σήμερα βλέπουμε πολύ πιο ετερογενείς μορφές εργασίας, όσον αφορά τις δεξιότητες και τα καθήκοντά των εργαζομένων και με επιχειρήσεις μικρότερου μεγέθους και γεωγραφικά διάσπαρτων μονάδων. Η ομοιογενής απασχόληση σε ένα μέρος, οι εργάτες του εργοστασίου, η παραδοσιακή ομάδα στόχος της σοσιαλδημοκρατίας μεταλλάσσεται.
Γ. Η τρίτη πρόκληση είναι η δημογραφική αλλαγή. Η σοσιαλδημοκρατία ήταν πολύ επιτυχής με τη χρήση του pay as you go συστήματος (διανεμητικό σύστημα) στις χώρες όπου ο πληθυσμός αυξανόταν και ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας ήταν μεγάλος. Πολλοί άνθρωποι εργάζονταν και μετέφεραν εισόδημα στους συνταξιούχους, με την προσδοκία ότι η ίδια συμφωνία θα ισχύει και για εκείνους όταν θα έβγαιναν στη σύνταξη. Αλλά όταν ο πληθυσμός είναι σε πτώση και υπάρχουν πάρα πολλοί συνταξιούχοι σε σύγκριση με τους εργαζόμενους, η διατήρηση της ακεραιότητας του διανεμητικού συστήματος είναι πιο δύσκολη. Εδώ χρειάζονται δύσκολες απαντήσεις εκ μέρους της σοσιαλδημοκρατίας σε ερωτήματα όπως η μείωση των συντάξεων, η αύξηση του χρόνου απασχόλησης κλπ.
Δ. Η τέταρτη πρόκληση-αλλαγή είναι η πλήρης απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών, το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο, είτε ως χρηματιστηριακό προϊόν, είτε ως επενδυτικός μοχλός στην πραγματική οικονομία, μέσα και από την ανεμπόδιστη διάχυση της τεχνολογίας αιχμής σε όλο τον πλανήτη. Η σοσιαλδημοκρατία λειτουργούσε καλύτερα σε πιο κλειστές οικονομίες, με ισχυρή την βαρύτητα του κράτους τόσο σε επίπεδο στρατηγικής όσο και κεφαλαίων, κυρίως μέσα από το κρατικό τραπεζικό σύστημα. Το κεφάλαιο ήταν γενικώς «κλειδωμένο» σε εθνικό επίπεδο και εξαρτιόταν περισσότερο από την κρατική πρωτοβουλία και λιγότερο από την ιδιωτική. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει πια. Το κεφάλαιο είναι πολύ πιο κινητικό και εάν επιβαρυνθεί με βαριά φορολογία για να παρέχει τα απαραίτητα κονδύλια για τις κοινωνικές μεταβιβάσεις, θα φύγει είτε σε ανταγωνιστικούς προορισμούς, είτε σε… φορολογικούς παραδείσους.
Τα πρόσωπα παίζουν σημαντικότερο ρόλο από όσο νομίζουμε ή από όσο θέλουμε να νομίζουμε. Το γεγονός ότι ο Μακρόν δεν είχε υποστεί ανήκεστο βλάβη πολιτικής φθοράς και είναι 39 ετών δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο καθώς η πολιτική διψά πάντα για νέα πρόσωπα. Τα παραδείγματα πλέον δεν είναι λίγα παγκοσμίως.
* Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι διευθυντής του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη