Αν και δεν διαθέτω μαντικές ικανότητες, και δεν είμαι καν οπαδός της μελλοντολογίας, θα επιχειρήσω μια πρόβλεψη με υψηλές, πιστεύω, πιθανότητες να επαληθευθεί: το τέλος του Ερντογάν πλησιάζει. Θα μπορούσα μάλιστα να τοποθετήσω ως απώτατο όριο της πρόβλεψης την επέτειο των 100 χρόνων της Τουρκικής Δημοκρατίας, το 2023, ή τις επόμενες τουρκικές εκλογές – όποιο από τα δύο έρθει πρώτο. Αλλά ίσως το τέλος να έρθει και αρκετά, ή και πολύ νωρίτερα.
Η πρόβλεψή μου βασίζεται αφ᾽ ενός στη συστηματική ενημέρωσή μου για όσα συμβαίνουν στην Τουρκία από τα διεθνή μέσα, αλλά και συζητήσεις με πολλούς τούρκους φίλους που ζουν στη Δύση και παρακολουθούν στενά τα όσα συμβαίνουν στη χώρα τους, με έγκυρες πληροφορίες από μέσα. Υπ᾽ όψη, ότι και η ενημέρωση μου για την Τουρκία αλλά και οι συζητήσεις με τους φίλους μου, κρατάνε χρόνια. Αλλά μόνο τώρα θα τολμούσα να κάνω μια τέτοια πρόβλεψη. Ως τώρα, μπορεί να άκουγα κάποιους τούρκους φίλους να λένε ότι «ο Ερντογάν πέφτει όπου να ‘ναι», αλλά το απέδιδα σε ευσεβείς πόθους. Τώρα όμως που αυτές οι εκτιμήσεις πυκνώνουν καθημερινά, και πλέον βασίζονται σε έγκυρα στοιχεία, τις πιστεύω ολοένα και περισσότερο. Εδώ και λίγους μήνες, το ρήγμα έχει φανεί. Κάτι δεν πάει καθόλου μα καθόλου καλά για τον Ερντογάν.
Την πρόβλεψή μου μπορώ να την εξειδικεύσω ακόμα περισσότερο: πιστεύω ότι ο τρόπος με τον οποίο θα καταρρεύσει ο μέχρι σήμερα –σωστότερα: ο μέχρι πριν μερικούς μήνες– πανίσχυρος αυταρχικός ηγέτης της Τουρκίας, θα είναι το λεγόμενο αγγλιστί «palace coup», κατά κυριολεξία «παλατιανό πραξικόπημα» ή, σε απλούστερη γλώσσα, θα φαγωθεί εκ των έσω. Ο μοχλός που θα τον ανατρέψει θα περιλαμβάνει ως κεντρική του δύναμη πολιτικούς και στελέχη του κόμματος του, του ΑΚP ή Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, αλλά θα έχει και την υποστήριξη πολλών δυνάμεων έξω από αυτό, πολιτικών αλλά και εξωπολιτικών. Ανάμεσα σε αυτές πιθανότατα θα δούμε ισχυρούς πολιτικούς που αποχώρησαν τα τελευταία χρόνια από το AKP, αλλά και στελέχη ή και ηγέτες άλλων κομμάτων, ακόμα και του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, του λεγόμενου και «κεμαλικού» CHP, όπως και πιθανώς μέρους του συντηρητικού αλλά αντιπολιτευτικού Iyi Parti («Καλού Κόμματος»), αλλά πιθανώς και άλλων μικρότερων προοδευτικών κομμάτων, αλλά και εξωπολιτικών ισχυρών παραγόντων, οικονομικών και άλλων.
Επίσης, την κίνηση ανατροπής μπορεί να τη στηρίξει—χωρίς όμως να έχει τη δύναμη να την υποκινήσει—και η οργάνωση του Φετουλάχ Γκιουλέν, που σταδιακά μετεξελίσσεται, όσο πλησιάζει η στιγμή της διαδοχής του υπέργηρου ηγέτη της, σε ένα πιο πολυμορφικό και σε πολλές του εκδοχές (στη αριστερή γλώσσα: φράξιες) φιλελεύθερο σχήμα.
Από τις δυνάμεις που θα στηρίξουν το «παλατιανό πραξικόπημα» για την αντικατάσταση του Ερντογάν, άλλες θα ταχθούν φανερά υπέρ του, μέχρι του σημείου να στηρίξουν πολιτικά ή και να συμμετάσχουν στο διάδοχο σχήμα, ενώ άλλες θα το στηρίξουν έμμεσα, με την ανοχή τους. Όσο για τις μεγάλες δυτικές χώρες, δεν μπορώ να προβλέψω αν η κίνηση της ανατροπής του Ερντογάν θα έχει την ανοιχτή προτροπή ή και υποστήριξη τους. Αλλά είμαι σίγουρος ότι δεν θα τη δουν εχθρικά.
Στον πυρήνα της κίνησης της ανατροπής, πάντως, που λογικά θα γίνει αναίμακτα, θα είναι οι ισχυροί άνδρες του κόμματός του Ερντογάν ή και παραπλήσιων χώρων, πολιτικοί κυρίως. Αργά ή γρήγορα—αλλά πάντως όχι πολύ αργά—θα κάνουν στον Ερντογάν αυτό που έχει καθιερωθεί να λέγεται, από τη φράση στον «Νονό», του Φράνσις Φορντ Κόπολα, «μια πρόταση που δεν μπορεί να αρνηθεί»: ή φεύγεις, με το καλό, θα του πουν, πιθανώς πηγαίνοντας σε μια χώρα που θα σε δεχτεί, ή σε καταργούμε με το άγριο, που μπορεί να σημαίνει για τον Ερντογάν τα χειρότερα. Παρά το πάθος του για τους «μάρτυρες», που κατά καιρούς εκδηλώνει, ο αυταρχικός ηγέτης της Τουρκίας δεν μου φαίνεται ο τύπος που θα ήθελε να συμμεριστεί τη μοίρα τους. Αν δεν έχει άλλη διέξοδο παρά να αφήσει την εξουσία, ο Ερντογάν θα προτιμήσει να το κάνει, διασώζοντας τη ζωή του και τουλάχιστον ένα μέρος της αμύθητης περιουσίας που έχει αποθησαυρίσει σε βάρος του λαού του.
Μια μικρή, ελάχιστη ένδειξη του κλίματος της ανατροπής που ετοιμάζεται, που όμως δημοσιοποιήθηκε, ήταν το γεγονός ότι το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu, καθώς και ο ελεγχόμενος από το καθεστώς τηλεοπτικός σταθμός TRT, μετέδωσαν την περασμένη εβδομάδα το φιλμάκι που δείχνει τον Ερντογάν, ενώ απευθύνει κάποιου είδους διάγγελμα, να τα χάνει, να μπερδεύει τα λόγια του, και να γέρνει μια στιγμή στο πλάι, σαν να τον πήρε ο ύπνος. Αρκετά παρόμοια περιστατικά έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια, και κάποια από αυτά έχουν καταγραφεί τηλεοπτικά και μεταδοθεί στη Δύση, όλα πυροδοτώντας σενάρια για μια πιθανή ασθένειά του. Το ουσιαστικό όμως αυτή τη φορά δεν είναι η όποια νέα ένδειξη για την κατάσταση της υγείας του Ερντογάν, που δεν είναι εδώ το κύριο ζήτημα, όσο η μετάδοσή της από τα έως τώρα απόλυτα ελεγχόμενα μέσα της πιο ακραίας ερντογανικής προπαγάνδας. Η μετάδοση μιας τέτοιας σκηνής από αυτά τα μέσα πριν μερικούς μήνες θα ήταν αδιανόητη, ή αν είχε συμβεί κατά λάθος, θα είχαν πέσει κεφάλια. Αυτή τη φορά όμως συνέβη, με μόνη αντίδραση μια παραπονιάρικη δήλωση ενός κοντινού του Ερντογάν, ότι το γεγονός της μετάδοσης δείχνει πως «κάποιοι θέλουν το κακό του». Πράγματι. Αυτό δείχνει. Αλλά ούτε κεφάλια έπεσαν, ούτε ίδρωσε το αυτί κανενός.
Από εκεί και πέρα, στενοί παρατηρητές του τι συμβαίνει μέσα στην Τουρκία αναφέρουν ότι τους τελευταίους μήνες το κλίμα στον πολιτικό χώρο έχει αλλάξει δραματικά. Για πρώτη φορά—άλλο αδιανόητο αυτό, μέχρι προ μηνών—βουλευτές του ίδιου του κόμματός του, μιλούν ανοιχτά εναντίον του ηγέτη τους σε συζητήσεις με πρόσωπα του κοινωνικού τους κύκλου, εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά τους για την πολιτική του, τον αυταρχισμό του, κάποιους συνεργάτες του, τα απανωτά του λάθη, και βέβαια την κατάσταση στην οποία έχει φέρει τη χώρα. Η αίσθηση της προετοιμαζόμενης κίνησης για την ανατροπή του Ερντογάν είναι σε αρκετούς κύκλους στα ανώτατα επίπεδα της εξουσίας στην Τουρκία, εντός και εκτός ΑΚΡ, στην ημερησία διάταξη. Κοινό μυστικό.
Η αιτία που θα οδηγήσει τον Ερντογάν στην πτώση του είναι, με δυο κουβέντες, ότι, αφ᾽ ενός το παράκανε στον αυταρχισμό, τη μεγαλομανία και τη διαφθορά του, και αφ᾽ ετέρου και κυριότερα για τις άρχουσες ομάδες, πολιτικές και μη, ότι έχει καταστρέψει τη χώρα, οικονομικά, θεσμικά και πολιτικά, ανοίγοντας πεδίο δράσης σε εξαιρετικά επικίνδυνες παράνομες δυνάμεις. Ανάμεσα σε αυτές, το άκρως επικίνδυνο εσωτερικό παρακράτος που ως τώρα ο ίδιος ανεχόταν ή και υποστήριζε και το οποίο είναι πλέον σε ευθεία σύγκρουση με τις πιο μετριοπαθείς και λογικές δυνάμεις.
Στην καρδιά αυτού του παρακράτους είναι ο μέχρι τώρα πανίσχυρος αντιπρόεδρός του κόμματος ΑΚΡ και υπουργός Εσωτερικών, Σουλεϊμάν Σοϊλού, που έχει και τη στενή στήριξη του ακροδεξιού κυβερνητικού συνεταίρου MHP, γνωστού και ως κόμματος των «Γκρίζων Λύκων». Ο Σοϊλού, που διαθέτει μέχρι και εσωτερική, ένοπλη πολιτοφυλακή — σχεδόν παράλληλο στρατό, βαριά οπλισμένο και ιδιαίτερα ισχυρό στα πιο απόμακρα μέρη της Τουρκίας — δεν ελέγχεται πια από τον Ερντογάν. Μέχρι τώρα, ο Ερντογάν δεν του έβαζε όρια γιατί η παράνομη δύναμή του τον συνέφερε. Τώρα πλέον δεν μπορεί να το κάνει γιατί τον φοβάται. Αλλά οι πιο συνετοί άνθρωποι μέσα στο πολιτικό σύστημα βλέπουν αυτό το παρακράτος ως παράγοντα πιθανής καταστροφής, όσο εξελίσσεται ανεξέλεγκτο. Πρέπει κάποιος να του βάλει επιτέλους φρένο, για το καλό της χώρας.
Όπως είπα, δεν είμαι μάντης και δεν διαθέτω χρονομηχανή για να δω στο μέλλον. Αλλά οι ενδείξεις είναι πλέον τόσο έντονες, που μόνο από άγνοια μπορεί κανείς να τις παρακάμπτει. Η εξουσία του Ερντογάν τρίζει. Στο πιο αισιόδοξο λοιπόν σενάριο, ο νέος ηγέτης που θα διαλέξουν όσοι συνειδητοποιούν ότι η Τουρκία με τον Ερντογάν στην κεφαλή πάει από το κακό στο χειρότερο, θα εκφράζει μια ευρεία συμμαχία πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων, και όχι μόνο τον ναρκισσισμό και τη μεγαλομανία του εαυτού του. Αυτός ο ηγέτης θα φροντίσει πρωτίστως για την ανάταξη της οικονομίας της Τουρκίας αλλά και για την αποκατάσταση των θεσμών της, με πρώτους ανάμεσα τους τη δημόσια διοίκηση και τη Δικαιοσύνη. Η άγρια καταστολή που έχει εξαπολύσει ο Ερντογάν κατά όλων των εχθρών του θα καταλαγιάσει και, πιστεύω, θα δούμε αργά αλλά σταθερά την αποκατάσταση κάποιου είδους κράτους δικαίου. Οι φυλακές θα αρχίζουν να αδειάζουν, και λογικά να δίνονται αμνηστίες στους πολιτικά διωγμένους τα τελευταία χρόνια…
Αν διάβαζα το παραπάνω άρθρο, ακόμα και πριν από έξι μήνες, θα έλεγα ότι αυτός που το έγραψε ονειρεύεται με ανοιχτά τα μάτια. Σήμερα, το προσυπογράφω εγώ ο ίδιος. Μακάρι να μην πέφτω έξω—μακάρι και για την Τουρκία αλλά, βέβαια, και για την Ελλάδα, της οποίας η διεθνής θέση προϋποθέτει μια όσο γίνεται πιο δημοκρατική και ορθολογική διακυβέρνηση στη γείτονα χώρα.
* Ο Απόστολος Δοξιάδης είναι συγγραφέας.