«ἡ μὲν γὰρ τῶν ἐπῳδῶν ἔχεών τε καὶ φαλαγγίων καὶ σκορπίων καὶ τῶν ἄλλων θηρίων τε καὶ νόσων κήλησίς ἐστιν, , ἡ δὲ δικαστῶν τε καὶ ἐκκλησιαστῶν καὶ τῶν ἄλλων ὄχλων κήλησίς τε καὶ παραμυθία τυγχάνει οὖσα·[…]».
Στο παραπάνω απόσπασμα έχω τέσσερις λέξεις που δεν τις μιλάω ή δεν τις γράφω στα νέα ελληνικά. Μου δίνουν τις δύο (ἐπῳδός= μάγος, κήλησις= γοητεία). Έχω επίσης μία συμμετρική παρατακτική αντιθετική σύνταξη (μεν, δε),με κοινό υποκείμενο το «τέχνη» και κοινό κατηγούμενο το «κήλησις». Πρέπει όμως, να βρω τι θα πει «ἔχεών τε» (από «ἔχις») και «φαλάγγιον».
Σ΄ αυτό ακριβώς το σημείο, ήταν και η δυσκολία της μετάφρασης του αγνώστου κειμένου, στη φετινή πανελλαδική εξέταση των Αρχαίων Ελληνικών. Οι μαθητές της Γ’ Λυκείου δικαιολογούνται να μην ξέρουν την σημασία δύο λέξεων, σε σύνολο 110 ολόκληρου του εξεταζόμενου κειμένου, δεδομένου ότι όλες οι υπόλοιπες χρησιμοποιούνται, με νέα γραμματολογική μορφή, στην Νέα Ελληνική. Αλλά και πάλι, η «ἔχις» παραπέμπει στην έχιδνα και στην οχιά. Οπότε, μας μένει μία και μοναδική εντελώς άγνωστη λέξη, εκτός κι αν είμαστε από επαρχία και ξέρουμε το «σφαλάγγι» ή άλλες παραλλαγές της αράχνης.
Κι όμως, την ώρα που πασχίζω να μεταφράσω, αποφεύγω να βάλω μια αφαιρετική τάξη στα πράγματα. Δεν κατανοώ την αρχιτεκτονική του κειμένου, δεν αναγνωρίζω λέξεις γνωστές στο μέσο γλωσσικό επίπεδο της νεοελληνικής, δεν σέβομαι την μορφολογία των τύπων, δεν ξέρω να παρατηρώ, να ερευνώ, να ανακαλύπτω μέσα από τον συνδυασμό των σημείων (σκορπιοί και άλλα θηρία, οπότε φίδια και αράχνες- αν ο σκορπιός είναι αρθρόποδο ή σπονδυλωτό, θα είναι και τα άλλα δύο). Και τέλος πάντων, δεν αισθάνομαι και την ανάγκη να λύσω τον γρίφο, να φτιάξω το παζλ, να συνθέσω! Απλώς συμπληρώνω ασύντακτες προτάσεις και δεν με απασχολεί που το κείμενό μου δεν βγάζει νόημα.
Κανείς άλλωστε δεν μου ζήτησε ποτέ να δημιουργώ μεταφράσεις με το δικό μου ύφος και την δική μου ιδιόλεκτο. Κανείς δεν μου τόνισε ότι η μετάφραση έχει υπογραφή και είναι και αυτό ένα γραμματειακό είδος που θέλει ταυτότητα δημιουργού.
Είμαι το 80% των μαθητών που διαγωνίστηκαν στις Πανελλαδικές στα Αρχαία Ελληνικά και αν καταφέρω να βαθμολογηθώ κοντά στο 15 -περίπου το 50% είναι κάτω από τα βάση- θα είναι από το γνωστό κείμενο που παθητικά, εμπέδωσα!
Δυστυχώς, για την ελληνική Εκπαίδευση, μια ρεαλιστική απεικόνιση της κατάστασης δεν δείχνει την ανεπάρκεια της γλωσσικής αγωγής αλλά την ένδεια στην αντίληψη των δεδομένων. Γιατί το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην αδυναμία των μαθητών να χειριστούν τη γλώσσα αλλά να συνθέσουν. Να αναλύσουν και να παράγουν λόγο με την αυτοπεποίθηση του ερευνητή και κατ΄επέκταση, του δημιουργού. Οι έλληνες μαθητές δεν είναι απροετοίμαστοι γλωσσικά, είναι απλώς «λειτουργικά αδαείς», εξαιτίας της αδράνειας στην οποία τους εγκλώβισε το σχολείο.
Κι εδώ ακριβώς, έρχεται να μας απασχολήσει η πρόταση που αναμένεται να εγκρίνει το υπουργείο Παιδείας, σχετικά με την κατάργηση της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο στο Γυμνάσιο. Θυμίζω μάλιστα ότι την υπογράφουν 56 Πανεπιστημιακοί, προσδοκώντας την αναπλήρωση του μαθήματος με περισσότερες ώρες Νέων Ελληνικών.
Μα, το ζήτημα δεν είναι η ίδια η γλώσσα. Είτε πρόκειται για την Αρχαία είτε για την Νέα. Το πρόβλημα είναι η διδασκαλία της γλώσσας. Όπως πρόβλημα είναι και η διδασκαλία όλων των μαθημάτων στo ελληνικό σχολείο. Τα παιδιά είτε τους δώσεις Αρχαία είτε Νέα Ελληνικά, θα υποστούν ακριβώς την ίδια αποτυχία. Για τον απλούστατο λόγο ότι παραμένουν τρομακτικά παθητικά σε μια άχαρη και αδιάφορη διαδικασία. Ούτε μιλούν ούτε γράφουν ούτε σκέφτονται με κείμενο. Προφορικό, γραπτό ή εσωτερικό!
Επομένως, αφού η ελληνική γλώσσα είναι μία και συνεχόμενη, τι νόημα έχει η κατάργηση του πρωτότυπου; Αν,ας πούμε, βρεθεί μία εμπνευσμένη φιλόλογος και θέλει να παίξει με αρχαίο κείμενο, κάνοντας τα παιδιά να το αγαπήσουν, το υπουργείο θα της το απαγορεύσει; Θα μπει δηλαδή μέσα στην τάξη ο κ. Φίλης και θα της υποδείξει πως θα μάθει γλώσσα στα παιδιά της; Ας υποθέσουμε ότι έχει τον τρόπο. Ότι οι μαθητές διαβάζουν Όμηρο και κάνουν αστεία, γελούν, παίζουν θέατρο με τις λέξεις, βρίσκουν ετυμολογίες, αλλάζουν ρόλους. Ας υποθέσουμε βρε αδερφέ, ότι γίνεται κάτι μαγικό και σε κάποια τάξη Γυμνασίου, το αρχαίο κείμενο αποτελεί βάση για νεοελληνική δημιουργία, το πρόγραμμα δεν θα το επιτρέψει;
Όπως και σε τόσα άλλα τρελά και υποκριτικά, μας απασχόλησε τώρα και η γλώσσα. Τα Αρχαία Ελληνικά, όπως και κάθε γλώσσα, είναι κομμάτια λεκτικών συνταγμάτων, συλλογισμοί, επιχειρήματα, προκείμενες, τεκμήρια, τρόποι πειθούς και αποδείξεις. Όλα αυτά προϋποθέτουν άσκηση δημιουργικού νου και σκέψης και όχι τυπολογία και ετικέτες βιβλίων και ωρολόγιων προγραμμάτων.
Κάποιος πρέπει να αφήσει ελεύθερους τους μαθητές να γράψουν και να μιλήσουν. Κάποιος πρέπει να το βουλώσει επιτέλους και να δώσει κίνητρα στα παιδιά να συνθέσουν. Άλλοτε αριθμητικά και άλλοτε λεκτικά. Χωρίς περιορισμούς και «μεθόδους». Όχι με την επικρεμάμενη απειλή της διόρθωσης και του «σωστού λόγου» αλλά με την καθημερινή σχολική υποχρέωση της ελεύθερης γραφής και του διαλόγου.
Ο έλληνας μαθητής κατάντησε γλωσσικά «άνους» γιατί δεν διαβάζει ελεύθερα, δεν γράφει και δεν μιλάει. Μόνο ακούει και βαριέται.
Δεν φταίνε λοιπόν, ούτε τα πολλά Αρχαία ούτε τα λίγα Νέα. Φταίει η σκέψη που δεν κινείται και ο εγκέφαλος που δεν «αιματώνεται» με την δράση. Το αρχαίο κείμενο στα χέρια των ταλαντούχων -δασκάλων και μαθητών- είναι μαγικό εργαλείο που παράγει πλούτο. Στα χέρια των «διεκπεραιωτών» είναι χαμένος κόπος σε χαμένα μυαλά.
Και στη γλώσσα, «ταξικό μίσος»; Toυλάχιστον, από την ανάλυση του αρχαίου κειμένου, καταλαβαίνεις τον άριστο κύριε υπουργέ. Να του επιτεθούμε και με την γλώσσα τώρα; Μου φαίνεται κάπως άδικο και αφελές…