Η βαρβαρότητα που διέπραξε η Χαμάς στο Ισραήλ είναι καταδικαστέα άνευ όρων, χωρίς «εάν» και «αλλά». Οι σφαγές, οι βιασμοί και οι απαγωγές αμάχων από χωριά, κιμπούτς και ένα μουσικό φεστιβάλ ήταν ένα πογκρόμ που επιβεβαίωσε πως ο πραγματικός στόχος της Χαμάς είναι να αφανίσει το κράτος του Ισραήλ και όλους τους Ισραηλινούς. Ωστόσο, η κατάσταση απαιτεί ένα ιστορικό πλαίσιο – όχι ως οποιαδήποτε δικαιολόγηση, αλλά για λόγους σαφήνειας όσον αφορά την πορεία προς τα εμπρός.
Μια πρώτη σκέψη αφορά την απόλυτη απόγνωση που χαρακτηρίζει τις ζωές των περισσότερων Παλαιστινίων. Θυμηθείτε το κύμα μεμονωμένων επιθέσεων αυτοκτονίας στους δρόμους της Ιερουσαλήμ πριν από περίπου μια δεκαετία. Ενας απλός Παλαιστίνιος πλησίαζε έναν εβραίο, έβγαζε ένα μαχαίρι και τον μαχαίρωνε, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι θα τον σκότωναν αμέσως. Δεν υπήρχε μήνυμα σε αυτές τις «τρομοκρατικές» ενέργειες, ούτε κραυγές περί «Ελεύθερης Παλαιστίνης», ούτε κάποια οργάνωση υπήρχε από πίσω. Επρόκειτο απλώς για ατομικές πράξεις βίαιης απόγνωσης.
Τα πράγματα άλλαξαν προς το χειρότερο όταν ο Μπενιαμίν Νετανιάχου σχημάτισε μια νέα κυβέρνηση, συμμαχώντας με ακροδεξιά κόμματα που τάσσονται υπέρ των εποίκων και υποστηρίζουν ανοιχτά την προσάρτηση παλαιστινιακών εδαφών στη Δυτική Οχθη. Ο νέος υπουργός Εθνικής Ασφάλειας, Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, πιστεύει ότι «το δικό μου δικαίωμα, το δικαίωμα της συζύγου μου, το δικαίωμα των παιδιών μου να κυκλοφορούν ελεύθερα (στη Δυτική Οχθη) είναι πιο σημαντικό από το δικαίωμα των Αράβων». Πρόκειται για έναν άνθρωπο που στο παρελθόν είχε χαρακτηριστεί ακατάλληλος για να υπηρετήσει τη θητεία του, λόγω των δεσμών του με εξτρεμιστικά αντι-αραβικά κόμματα που είχαν χαρακτηριστεί ως τρομοκρατικές οργανώσεις μετά τη Σφαγή της Χεβρώνας, το 1994.
Επειτα από καιρό καυχησιολογίας περί μοναδικής δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή, το Ισραήλ, υπό τη νυν κυβέρνηση Νετανιάχου, μετατρέπεται σε ένα θεοκρατικό κράτος. Στη λίστα με τις «βασικές αρχές» της κυβέρνησης αναφέρεται πως «ο εβραϊκός λαός έχει αποκλειστικό και αναφαίρετο δικαίωμα σε όλα τα μέρη της Γης του Ισραήλ. Η κυβέρνηση θα προωθήσει και θα αναπτύξει τον εποικισμό όλων των περιοχών της Γης του Ισραήλ – στη Γαλιλαία, στη Νεγκέβ, στο Γκολάν και στην περιοχή της Ιουδαίας και της Σαμάρειας».
Μπροστά σε τέτοιες δεσμεύσεις είναι παράλογο να κατηγορούμε τους Παλαιστίνιους επειδή αρνούνται να διαπραγματευτούν με το Ισραήλ. Το επίσημο πρόγραμμα της σημερινής κυβέρνησης αποσύρει τις διαπραγματεύσεις από το τραπέζι.
Ορισμένοι συνωμοσιολόγοι θα επιμείνουν ότι η κυβέρνηση Νετανιάχου πρέπει να γνώριζε ότι επρόκειτο να σημειωθεί κάποιο είδος επίθεσης, δεδομένων των δυνατοτήτων παρακολούθησης και συλλογής πληροφοριών του Ισραήλ στη Γάζα. Ομως, ενώ η επίθεση σίγουρα εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ισραηλινών σκληροπυρηνικών που ασκούν σήμερα την εξουσία, γεννά επίσης αμφιβολίες για τον ισχυρισμό του Νετανιάχου ότι είναι ο «κύριος Ασφάλεια».
Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς ότι αμφότερες οι πλευρές –η Χαμάς και η υπερεθνικιστική κυβέρνηση του Ισραήλ– εναντιώνονται σε οποιαδήποτε ειρηνευτική επιλογή. Και οι δύο έχουν δεσμευθεί για έναν αγώνα μέχρι θανάτου.
Η επίθεση της Χαμάς σημειώθηκε σε μια περίοδο μεγάλης έντασης στο εσωτερικό του Ισραήλ, λόγω των προσπαθειών της κυβέρνησης Νετανιάχου να εξοντώσει το δικαστικό σώμα. Η χώρα διαιρέθηκε, έτσι, σε εθνικιστές φονταμενταλιστές που θέλουν να καταργήσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και σε ένα κίνημα της κοινωνίας των πολιτών που έχει επίγνωση αυτής της απειλής αλλά είναι απρόθυμο να συμμαχήσει με πιο μετριοπαθείς Παλαιστίνιους.
Πλέον, η διαφαινόμενη συνταγματική κρίση βρίσκεται σε αναμονή και έχει ανακοινωθεί μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Πρόκειται για μια παλιά ιστορία: βαθιές και φαινομενικά υπαρξιακές εσωτερικές διχόνοιες ξεπερνιούνται ξαφνικά χάρη σε έναν κοινό εξωτερικό εχθρό. Πρέπει να υπάρχει ένας εξωτερικός εχθρός για να επιτευχθεί ειρήνη και ενότητα στο εσωτερικό; Πώς σπάει αυτός ο φαύλος κύκλος;
Ο δρόμος προς τα εμπρός, σημειώνει ο πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ Εχούντ Ολμέρτ, έγκειται στην καταπολέμηση της Χαμάς αλλά και στην προσέγγιση, την ίδια ώρα, των Παλαιστινίων που δεν είναι αντισημίτες και είναι έτοιμοι να διαπραγματευτούν. Σε αντίθεση με ό,τι ισχυρίζονται οι ισραηλινοί υπερεθνικιστές, αυτοί οι άνθρωποι υπάρχουν. Τη 10η Σεπτεμβρίου, περισσότεροι από 100 παλαιστίνιοι ακαδημαϊκοί και διανοούμενοι υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή «απορρίπτοντας κατηγορηματικά κάθε προσπάθεια υποβάθμισης, παραποίησης ή δικαιολόγησης του αντισημιτισμού, των ναζιστικών εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας ή του ιστορικού ρεβιζιονισμού όσον αφορά το Ολοκαύτωμα».
Μόλις αναγνωρίσουμε ότι δεν είναι όλοι οι Ισραηλινοί φανατικοί εθνικιστές και ότι δεν είναι όλοι οι Παλαιστίνιοι φανατικοί αντισημίτες, μπορούμε να αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε την απελπισία και τη σύγχυση που προκαλούν οι εκρήξεις κακού. Μπορούμε να αρχίσουμε να βλέπουμε την περίεργη ομοιότητα μεταξύ των Παλαιστινίων, που τους στερούν την πατρίδα τους, και των εβραίων, των οποίων η ιστορία χαρακτηρίζεται από την ίδια εμπειρία.
Μια παρόμοια ομολογία ισχύει για τον όρο «τρομοκρατία». Την περίοδο του εβραϊκού αγώνα κατά του βρετανικού στρατού στην Παλαιστίνη η λέξη «τρομοκράτης» είχε μια θετική χροιά. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, οι αμερικανικές εφημερίδες δημοσίευσαν μια διαφήμιση με τον τίτλο «Γράμμα στους Τρομοκράτες της Παλαιστίνης», στην οποία ο σεναριογράφος του Χόλιγουντ, Μπεν Χεκτ, έγραφε «Γενναίοι μου φίλοι. Μπορεί να μην πιστεύετε αυτό που σας γράφω (…) αυτή τη στιγμή. Οι Εβραίοι της Αμερικής σας υποστηρίζουν».
Κάτω από όλες τις τρέχουσες διαμάχες σχετικά με το ποιος θεωρείται τρομοκράτης, υπάρχει η μάζα των Παλαιστινίων που ζουν σε μια κατάσταση αναμονής εδώ και δεκαετίες. Ποια είναι η ταυτότητά τους και ποια εδάφη είναι δικά τους; Είναι κάτοικοι «Κατεχόμενων Εδαφών», της «Δυτικής Οχθης», της «Ιουδαίας και της Σαμάρειας» ή… της Παλαιστίνης, που αναγνωρίζεται από 139 χώρες και είναι κράτος μη μέλος παρατηρητής των Ηνωμένων Εθνών από το 2012;
Ωστόσο το Ισραήλ, το οποίο ελέγχει τα εδάφη, αντιμετωπίζει τους Παλαιστίνιους ως προσωρινούς εποίκους, ως εμπόδιο για την ίδρυση ενός «κανονικού» κράτους, με τους εβραίους ως τους μοναδικούς γνήσιους ιθαγενείς. Οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζονται αυστηρά ως πρόβλημα. Το Ισραήλ δεν άπλωσε ποτέ το χέρι του προς αυτούς για να προσφέρει κάποια ελπίδα ή για να σκιαγραφήσει θετικά τον ρόλο τους στο κράτος στο οποίο ζουν.
Η Χαμάς και οι σκληροπυρηνικοί Ισραηλινοί είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η επιλογή δεν είναι μεταξύ της μίας ή της άλλης σκληροπυρηνικής παράταξης, είναι μεταξύ φονταμενταλιστών και όλων εκείνων που εξακολουθούν να πιστεύουν στη δυνατότητα ειρηνικής συνύπαρξης. Δεν μπορεί να υπάρξει συμβιβασμός μεταξύ παλαιστινίων και ισραηλινών εξτρεμιστών, οι οποίοι πρέπει να καταπολεμηθούν μέσω μιας απόλυτης υπεράσπισης των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων, που θα συμβαδίζει με μια ακλόνητη δέσμευση στον αγώνα κατά του αντισημιτισμού.
Οσο ουτοπικό και αν ακούγεται αυτό, οι δύο αγώνες είναι ένας. Μπορούμε και πρέπει να υποστηρίζουμε άνευ όρων το δικαίωμα του Ισραήλ να αμύνεται ενάντια σε τρομοκρατικές επιθέσεις. Αλλά πρέπει επίσης να συμπάσχουμε άνευ όρων για τις πραγματικά απελπιστικές συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι Παλαιστίνιοι στη Γάζα και στα κατεχόμενα εδάφη. Αυτοί που πιστεύουν ότι υπάρχει μια «αντίφαση» σε αυτή τη θέση είναι εκείνοι που ουσιαστικά εμποδίζουν μια λύση.
Ο Slavoj Žižek είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο European Graduate School, διευθυντής του Birkbeck Institute for the Humanities στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και συγγραφέας του βιβλίου «Heaven in Disorder» (OR Books, 2021). Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται αποκλειστικά για την Ελλάδα από το Project Syndicate