Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και αμέσως μετά, οι ανάγκες θεραπείας των χιλιάδων τραυματιών συντέλεσαν στο να επινοηθούν καινούργια φάρμακα, να δουλέψουν στο φουλ οι φαρμακοβιομηχανίες και να γνωρίσει η φαρμακολογία μια εντυπωσιακή εξέλιξη. Αντίστοιχα, η πλαστική χειρουργική αναπτύχθηκε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οχι βέβαια για κοσμητικούς λόγους αλλά για την αποκατάσταση των εγκαυμάτων που είχαν πολλοί πιλότοι της RAF. Παλαιότερα, αν δεν θέριζε η ελονοσία, δεν θα είχαν εφευρεθεί τα ανθελονοσιακά φάρμακα. Με αυτά ως δεδομένα όμως, δεν σημαίνει πως ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ή ο Β’ ή η ελονοσία έκαναν καλό στην ανθρωπότητα.
Αν κάποιος κατανοήσει αυτές τις σχηματικές αναφορές και παραδείγματα θα είναι εύκολο να αντιληφθεί τη μονοδιάστατη, ας μου επιτρέψει ο κύριος καθηγητής, προσέγγιση του Στάθη Καλύβα για την περίοδο της Χούντας στο άρθρο του που δημοσιεύτηκε την Κυριακή στην «Καθημερινή» (εδώ) και πυροδότησε γενική σύρραξη στα social media.
Σε ένα λεξικό της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας, στο λήμμα Χούντα δεν θα γράφει «μία επταετία που στην Ελλάδα έγιναν δημόσια έργα». Ούτε «μια επταετία που η Ελλάδα εκσυγχρονίστηκε κοινωνικά». Ούτε «μία εποχή που επιτάχυνε την ανάπτυξη του δημοκρατικού φρονήματος των Ελλήνων». Θα την αναφέρει ως μία περίοδο κατάλυσης της Δημοκρατίας. Τόσο απλά! Οι παράπλευρες εξελίξεις δεν αποχρωματίζουν μία δικτατορία.
Η ανοικοδόμηση και η ηλεκτροδότηση της Ελλάδας είχε αρχίσει χρόνια πριν. Θα συνεχιζόταν και με δημοκρατικό πολίτευμα. Το ίδιο και ο μετασχηματισμός της κοινωνίας που έγινε λόγω, κυρίως, της εσωτερικής μετανάστευσης. Δεν μπορεί να μην είχε νομιμοποιηθεί, ίσως και νωρίτερα, το ΚΚΕ. Το φοιτητικό κίνημα στις ΗΠΑ, ο Μάης του ’68, τα ευρωπαϊκά ανανεωτικά ρεύματα θα επηρέαζαν ούτως ή άλλως την Ελλάδα. Οι Rolling Stones παραμονές της Χούντας (δεν) έδωσαν την περίφημη συναυλία τους στην Αθήνα. Και δεν χρειαζόταν να μπουν τα τανκς στο Πολυτεχνείο για να εμπεδώσουμε τον Ροζέ Γκαροντί και τον Λουί Αλτουσέρ. (Oπως και δεν χρειάστηκαν τανκς για να τους αμφισβητήσουμε αργότερα).
Μανόλη Αναγνωστάκη θα διαβάζαμε ούτως ή άλλως. Ο Σαββόπουλος, βάζω στοίχημα, ότι θα έγραφε τη «Δημοσθένους λέξη» ακόμη και αν υπήρχε Βουλή των Ελλήνων. Ο Θεοδωράκης θα μελοποιούσε τα «Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» του Γιάννη Ρίτσου. Απλώς, θα τα τραγουδούσαμε στα φανερά. Και ο Καμπανέλης θα έγραφε το «Μεγάλο μας τσίρκο». Θα το ανέβαζε η Καρέζη και ο Καζάκος. Μόνο που δεν θα χειροκροτούσαμε κλαίγοντας όταν θα τραγουδούσε ο Ξυλούρης. Εντάξει, δεν θα είχαμε στο Καλλιμάρμαρο τις γιορτές της «Πολεμικής αρετής των Ελλήνων». Αλλά δεν θα χάναμε και τίποτα.
Από την άλλη, θα ζούσε ο Μουστακλής. Και άλλοι. Ενώ κάποιοι άλλοι δεν θα κούτσαιναν από τη φάλαγγα. Δεν θα είχαν επαναλειτουργήσει οι φυλακές της Γυάρου. Η «Μπουμπουλίνας» δεν θα ήταν μία νέα «Μέρλιν» – η οδός όπου υπήρχαν επί Κατοχής τα κρατητήρια της Γκεστάπο. Και η ΕΑΤ-ΕΣΑ δεν θα ήταν τόπος μαρτυρίου.
Οι πόλεις και οι παραλίες της Ελλάδας δεν θα είχαν γεμίσει με αυτά τα «χουντικού ρυθμού» κτίρια που δημιούργησαν ένα εκτρωματικό αρχιτεκτονικό ρυθμό και πληγώνουν ακόμη το ελληνικό τοπίο. Και δεν θα είχαμε εθιστεί στη αισθητική της Χούντας, στο κιτς των κυριών της και στη σύμβαση του «οι ψηλοί μπροστά, οι κοντοί πίσω». Το σημαντικότερο, δεν θα είχαμε φάει «το ψωμί του 2000» όπως είχε πει το 1970, στη δίκη του, ο Σάκης Καράγιωργας, ώστε το καθεστώς να έχει, ως άλλοθι, την ευμάρεια. Και το Συμβούλιο της Ευρώπης, δεν θα είχε καταδικάσει την Ελλάδα για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Διαβάζοντας το άρθρο του Στάθη Καλύβα θυμήθηκα τον εαυτό μου εκείνα τα χρόνια. Στο πρώτο ανάκρουσμα της εφηβείας, τότε που τα παιδιά ανακαλύπτουν τις αλήθειες τους. Τη μία χρονιά να μας λένε στο σχολείο ότι στα Δεκεμβριανά οι κομμουνιστές έβγαζαν με κονσερβοκούτι τα μάτια των νομοταγών πολιτών. Και την επόμενη, άντε την μεθεπόμενη, στον σχολικό εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου, να τραγουδάμε «Στ’ άρματα, στ’ άρματα, εμπρός στον αγώνα». Σύγχυση.
Με δυο λόγια. Τη Χούντα την πληρώσαμε πολύ ακριβά. Το ότι μπορεί να μας έμειναν κάτι ψιλά από τα ρέστα, δεν αλλάζει τον λογαριασμό.