Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ ίδρυσε το Facebook το 2004 και προοριζόταν αρχικά, μόνο για τους φοιτητές του Χάρβαρντ. Από τότε, η υπόθεση της κοινωνικής δικτύωσης πήρε εκρηκτικές διαστάσεις και οι χρήστες έχουν ξεπεράσει σήμερα το 1,3 δισεκατομμύριο.
Ο νεαρός Μαρκ δεν έκανε τίποτε άλλο από το να ενισχύσει τότε, την ενστικτώδη διάθεση των συμφοιτητών του για επικοινωνία, ανά πάσα στιγμή, με τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητά τους. Επρόκειτο δηλαδή για ένα άμεσο και λειτουργικό άνοιγμα σε ανθρώπους που ήδη γνωρίζονταν και στην προέκταση της συλλογικότητάς τους, ήθελαν να βρίσκονται συνεχώς σε on-line σύνδεση μεταξύ τους.
Ποια ήταν όμως τα χαρακτηριστικά αυτής της πρώτης «ηλεκτρονικής κοινότητας»; Ο αριθμός ήταν πεπερασμένος και ελεγχόμενος, τα μέλη ήδη διέθεταν φυσική αλληλεπίδραση μεταξύ τους, είχαν κοινά σημεία αναφοράς και ενδιαφερόντων και το βασικότερο, διέθεταν ταυτότητα η οποία πολύ εύκολα μπορούσε να διασταυρωθεί και να αναγνωριστεί από τους υπόλοιπους. Δεν ήμουν εκεί για να ξέρω πως ακριβώς διαδόθηκε στους φοιτητές του Χάρβαρντ αλλά υποθέτω πως δύσκολα κάποιος θα κατασκεύαζε ένα πλαστό προφίλ για να μετέχει στο πρώτο μέσο κοινωνικής δικτύωσης.
Ο Ζάκερμπεργκ αντιλήφθηκε ότι το «κοινωνικό πείραμά» του θα μπορούσε να τον κάνει εκατομμυριούχο και, μέσα σε μια δεκαετία, κατάφερε να το διαδώσει σε ολόκληρο τον κόσμο. Και ασφαλώς, όπως βόλευε την επιχειρηματική του διάθεση. Χωρίς ιδιαίτερους κανόνες και χωρίς όρια. Οπως ακριβώς επιβάλλει η «καταναλωτική ηθική» ενός νέου επαναστατικού προϊόντος που υπόσχεται να αλλάξει τον κόσμο. Κι ενώ ο Μαρκ έκανε την δουλειά του, οι κυβερνήσεις των χωρών δεν έκαναν σωστά την δική τους. Δεν έσπευσαν έγκαιρα να βάλουν κανόνες και να συμπεριλάβουν στα Συντάγματά τους έναν προβλεπόμενο κώδικα προστασίας του πολίτη από την ανεξέλεγκτη χρήση της απάτης και σε κάποιες περιπτώσεις, την εγκληματικότητα.
Αν συνεχίσουμε να επικοινωνούμε με μάσκες, στο τέλος δεν θα μπορούμε να τις βγάλουμε ούτε για να κοιταχτούμε στον καθρέφτη. Απόλυτη ελευθερία παντού αλλά μόνο με «ταυτότητα». Γιατί τότε έχει νόημα η ελευθερία…
Πώς είναι τα πράγματα σήμερα; Αναμφίβολα, πρόκειται για ένα μέσο ελπιδοφόρου εκδημοκρατισμού των κοινωνιών. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, η κατάσταση είναι αστεία, σε άλλες κωμικοτραγική και σε μερικές πολύ επικίνδυνη. Αναρίθμητα τα δείγματα: Εντελώς ψεύτικα προφίλ με άλλη φωτογραφία και άλλη ταυτότητα. Παραποιημένα με «ενίσχυση» της δημόσιας εικόνας. Χρήση της ταυτότητας άλλου προσώπου χωρίς νομικές συνέπειες. Απόκρυψη στοιχείων, κυρίως από ανήλικους. Cyber bullying, εκβιασμοί, ναρκισσιστικές εξάρσεις, φιλαυτία, εξευτελισμοί, μετατόπιση αυτοσυνειδησίας, πλασματική αυτοεκτίμηση και ένα σωρό άλλες περιπτώσεις που αναδεικνύουν τη νοσηρότητα μεγάλου μέρους της προτεινόμενης ηλεκτρονικής επικοινωνίας.
Μικροί και μεγάλοι ξεδιπλώνουν περίεργες διαθέσεις και ενισχύουν ακόμα περισσότερο, την ανεξέλεγκτη κατάσταση που διαμορφώνεται και για το μέλλον. Εν τω μεταξύ, κανείς δεν φαίνεται να ασχολείται σοβαρά με το θέμα. Σπάνια γίνεται κατανοητό ότι η δίκαιη και ισότιμη επικοινωνία γίνεται μόνο μεταξύ ταυτοτήτων και όχι ειδώλων! Οτι δεν μπορεί να συνυπάρχεις πνευματικά, πολιτιστικά, οικονομικά, πολιτικά, με ανθρώπους που δεν έχουν τα εχέγγυα ότι διαθέτουν ταυτότητα και δεν έχουν ιδιαίτερους λόγους να την κρύβουν.
Καταλαβαίνω ότι η εμπορική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει ανάγκη την απόλυτη αυτοδιάθεση των ανθρώπων στο ψέμα, όπως συμβαίνει άλλωστε με ολόκληρο το καταναλωτικό σύστημα. Οι κυβερνήσεις όμως, θα έπρεπε, τώρα πλέον που η παγκόσμια διάδοση ήδη έχει επιτευχθεί, να εισηγηθούν αυστηρούς κανόνες: εγγραφή με αστυνομική ταυτότητα ή διαβατήριο (σε ορισμένες περιπτώσεις το fb ήδη έχει το δικαίωμα να τα ζητήσει) και απαγόρευση της χρήσης σε παιδιά έως την ηλικία των 16 (τώρα είναι στα 13 το όριο και στην ΕΕ επίκειται αύξηση στα 16).
Η μαζική κοινωνία, η μαζική κουλτούρα και η μαζική επικοινωνία έχουν ανάγκη από όρια για να μην εκπέσουν σε απόλυτη ασυδοσία. Το fb δεν μπορεί να είναι απαραίτητα ένα παγκόσμιο «αποκριάτικο πάρτι» -για πολλούς είναι μόνο αυτό- όπου η μάσκα είναι βασικό διονυσιακό μέσο απελευθέρωσης για να εκφραστείς. Μπορεί να κάνεις οτιδήποτε -από τις επόμενες μέρες θα έχουμε και live μετάδοση από το προφίλ μας- αλλά η ταυτότητα είναι η εγγύηση που θα εμποδίσει την κυριαρχία των «κρυμμένων» έναντι των «φανερών».
Αν συνεχίσουμε να επικοινωνούμε με μάσκες, στο τέλος δεν θα μπορούμε να τις βγάλουμε ούτε για να κοιταχτούμε στον καθρέφτη. Απόλυτη ελευθερία παντού αλλά μόνο με «ταυτότητα». Γιατί τότε έχει νόημα η ελευθερία. Αλλιώς δεν είναι ελευθερία αλλά φόβος και απάτη. Εξαρτάται βέβαια, πάντα, από το πόσο γενναίοι είμαστε για να μην κρυβόμαστε…