Ηταν μια μαθηματική βεβαιότητα: αν δώσεις σε εκατομμύρια ανθρώπους τη δυνατότητα να σταθούν σε ένα μπαλκόνι και να θαυμάσουν τη θέα, κάποιοι θα το χρησιμοποιήσουν για να αυτοκτονήσουν. Ε, το ίδιο συμβαίνει και με το εικονικό μπαλκόνι του Facebook. Δώσε στους ανθρώπους τη δυνατότητα να δείξουν ένα κομμάτι της πραγματικότητάς τους και εκείνοι θα επιλέξουν την πιο σκοτεινή εκδοχή της.
Τα γεγονότα το επιβεβαιώνουν: ούτε μια εβδομάδα δεν πέρασε από τη δολοφονία του 74χρονου Ρόμπερτ Γκόντγουιν που μεταδόθηκε ζωντανά μέσω Facebook και η δημοφιλέστερη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης έχει ήδη να αντιμετωπίσει ένα νέο κρούσμα: άνδρας στο Πουκέ της Ταϋλάνδης μεταδίδει live τη δολοφονία της 11χρονης κόρης του και στη συνέχεια αυτοκτονεί. Δύο ανατριχιαστικά βίντεο από το έγκλημα ήταν προσβάσιμα σε όλους για περίπου 24 ώρες. Και τα είδαν 400.000 χρήστες προτού κατέβουν. Και είναι προφανές ότι το φαινόμενο δεν θα σταματήσει εδώ.
Συμπτωματικά, μια μέρα μετά, άρχισε το ετήσιο συνέδριο των προγραμματιστών του Facebook. Και μολονότι τα δύο πρόσφατα γεγονότα έριχναν βαριά σκιά, η ενασχόληση των συνέδρων με θέματα όπως οι ψεύτικες ειδήσεις, η ρητορική μίσους ή ο νέος ρόλος της πλατφόρμας ως κανάλι προβολής δολοφονιών, ήταν ελάχιστη. Εντάξει, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ ειρήσθω εν παρόδω θέλησε να βεβαιωθεί ότι το όνομα του δολοφονημένου παππού ήταν όντως Γκόντγουιν, αλλά μέχρι εκεί.
Οι άνθρωποι που έδωσαν στον πλανήτη τη δυνατότητα να μεταδίδει live τη ζωή του (σ.σ.: και τον θάνατο των άλλων), προτίμησαν να παραμείνουν στο ροζ συννεφάκι ενός υπέροχου νέου κόσμου. Μίλησαν για το λαμπρό μέλλον της νέας ηλεκτρονικής κοινωνικότητας όπου οι virtual ζωές μας εμπλουτίζονται με ακόμα περισσότερα ηλεκτρονικά μπιχλιμπίδια. Για το νέο χαριτωμένο φρούτο της «Επαυξημένης Πραγματικότητας» που σου επιτρέπει να βάζεις μυτούλες γατούλας ή αστεία καπελάκια και γλώσσες cartoon στις φωτογραφίες σου. Και πώς αυτά θα βοηθήσουν τις παρέες, τις οικογένειες και τις κοινότητες να δεθούν ακόμα περισσότερο.
Ομως η πραγματικότητα μάλλον διαφωνεί. Από τη στιγμή που το Facebook έδωσε τη δυνατότητα στον καθένα να κάνει live μεταδόσεις, τα ανησυχητικά μηνύματα από τη σκοτεινή πλευρά άρχισαν να συσσωρεύονται: ο βασανισμός ενός νεαρού με ειδικές ανάγκες στο Σικάγο, οι εξομολογήσεις του δολοφόνου που πρωταγωνίστησε σε αυτοκινητοκυνηγητό με την αστυνομία, η κακοποίηση ενός παιδιού. Και τώρα οι φόνοι.
Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Όσο ο κάθε χρήστης δημιουργεί στα social media μια δεύτερη προσωπικότητα που μπορεί να της προσδώσει ό,τι χαρακτηριστικά επιθυμεί, τόσο τα κρούσματα αυτά θα πυκνώνουν. Γιατί ο καθένας θέλει να μιλήσει. Να κάνει την παρουσία του αισθητή. Να αυτοπροσδιοριστεί εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία να αποκτήσει μια δεύτερη εικόνα. Και ταυτόχρονα να βρει ένα κοινό πολύ μεγαλύτερο από τον μικρό ταπεινό κοινωνικό κύκλο που διαθέτει στην πραγματικότητα. Και για να βρει αυτό το κοινό, προσφέρει αυτό που πιστεύει πως θα το προσελκύσει. Και όσο πιο ακραίο αυτό που προσφέρει, τόσο μεγαλύτερο το κοινό που θα προσελκύσει.
Οπότε για άλλη μια φορά το θέμα ανάγεται στο αιώνιο αναπάντητο ερώτημα περί της κότας που έκανε το αυγό ή του αυγού που έκανε την κότα.
Δηλαδή: Η δυνατότητα να μεταδώσει κάποιος το έγκλημά του σε κοινό, μήπως τον ενθαρρύνει περισσότερο να το κάνει; Μήπως η σκοτεινή πλευρά του υποψήφιου δολοφόνου ξυπνάει πιο εύκολα στην προοπτική ότι μόλις βγει στην επιφάνεια θα βρει κοινό;
Κοινώς: οι φόνοι που μεταδίδονται ζωντανά θα γίνονταν ούτως ή άλλως και απλώς έτυχε να υπάρχει παρόν ένα κινητό συνδεδεμένο στο Facebook; Ή μήπως η δυνατότητα της μετάδοσης αποτελεί ένα επιπλέον κίνητρο; Το τελευταίο «σπρώξιμο» που βηθάει να γίνει το αποφασιστικό βήμα από τη σκέψη στην πράξη;
Πώς απαντά το Facebook σε όλα αυτά; Με την τυπική φράση (σ.σ.: που θυμίζει φιλική νουθεσία σε ανήλικο που έκανε σκανταλιά) ότι «το παρόν περιεχόμενο παραβιάζει τους όρους χρήσης του μέσου». Ή με τη δικαιολογία ότι κανείς δεν ανέφερε στις ομάδες που κάνουν τον έλεγχο πως το συγκεκριμένο βίντεο είναι ακατάλληλο. Σαν να πρόκειται για μια γυμνή φωτογραφία που προσβάλει τα χρηστά ήθη. Λες και ο μελλοντικός δολοφόνος ‒ενίοτε δε και μελλοντικός αυτόχειρας‒ θα πτοηθεί επειδή παραβιάζει τους όρους χρήσης του Facebook.
Από τη μιά πλευρά λοιπόν ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ έχει αρχίσει να αναγνωρίζει πως αυτό το τεράστιο πράγμα που δημιούργησε, μπορεί συχνά να πάρει τη μορφή ενός τέρατος. Και από την άλλη, ο μηχανισμός αυτού του «τέρατος» είναι πολύ πιο δυσκίνητος από την πραγματικότητα. Και μάλιστα τη σκοτεινή πλευρά της που βρίσκεται πάντα ένα βήμα μπροστά.
Και μέχρι στιγμής, το μόνο που μπορεί να κάνει το Facebook για να την προλάβει, είναι να δώσει στον υποψήφιο δολοφόνο τη δυνατότητα να βάλει αστεία καπελάκια και φατσούλες στον εαυτό του όση ώρα μεταδίδει το πέρασμά του στην «άλλη πλευρά».