Το 1938, ο Άουρελ Κολνάι, ένας ούγγρος φιλόσοφος εβραϊκής καταγωγής που ζούσε εξόριστος, εξέδωσε πιο διάσημο βιβλίο του, «Ο πόλεμος κατά της Δύσης», μια έρευνα πάνω στις ιδέες που αποτέλεσαν τις βάσεις του Εθνικοσοσιαλισμού. Ο Κολνάι δείχνει να έχει διαβάσει κάθε υπερβολική πραγματεία -οι περισσότερες γραμμένες από μετριότατους στοχαστές τρίτης κατηγορίας– που επαινεί τις πολεμικές αρετές της «Γης των Ηρώων» και καταδικάζει τις φιλελεύθερες δημοκρατικές, αστικές κοινωνίες στη «Γη των Εμπόρων», τη Δύση.
Η «Γη των Ηρώων» ήταν φυσικά η ναζιστική Γερμανία, ενώ την -κατεστραμμένη από τον πλούτο των Εβραίων και από τον επιβλαβή κοσμοπολιτισμό- Δύση εκπροσωπούσαν οι ΗΠΑ και η Βρετανία. Για να ανήκει κανείς στον ηρωικό γερμανικό λαό έπρεπε να έχει το ίδιο αίμα, την ώρα που στον αγγλοσαξονικό κόσμο η ιδιότητα του πολίτη προσφερόταν ακόμη και σε μετανάστες πρόθυμους να σεβαστούν τους νόμους. Αυτή η ιδέα δύο ξεχωριστών τύπων ιθαγένειας ανάγεται στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β’ της Γερμανίας αντιμετώπιζε με περιφρόνηση τη Βρετανία, την Αμερική και τη Γαλλία επειδή ήταν μεικτές –«εβραιοποιημένες», σύμφωνα με τα δικά του λόγια– κοινωνίες.
Η Δύση κέρδισε τον πόλεμο, τουλάχιστον στο δυτικό μισό της Ευρώπης, και η Σοβιετική Ένωση κέρδισε στα ανατολικά. Και, αντί να τιμωρηθούν, οι πρώην εχθροί έμαθαν -μέσω πολιτιστικών και πολιτικών προγραμμάτων που επιδοτήθηκαν πλουσιοπάροχα από τις ΗΠΑ– πώς να μοιάζουν περισσότερο στους Αμερικανούς. Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ με τη βοήθεια της Βρετανίας διαμόρφωσαν μια νέα τάξη πραγμάτων μετά το 1945, που βασιζόταν στο ελεύθερο εμπόριο, τους υπερεθνικούς θεσμούς και, θεωρητικά τουλάχιστον, την προώθηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Ο Σόρος θα μπορούσε να περιγραφεί ως η προσωποποίηση της «Δύσης», όπως την ορίζει ο Κολνάι. Αντιπροσωπεύει όλα όσα μισούν οι τοπικιστές και οι αντισημίτες: είναι πλούσιος, εβραίος, κοσμοπολίτης, φιλελεύθερος
Ο πόλεμος των ιδεών, ωστόσο, στην πραγματικότητα δεν τελείωσε ποτέ. Για άλλη μια φορά, οι φιλελεύθερες ιδέες, ο διεθνισμός, και το άνοιγμα προς τους μετανάστες δέχονται ισχυρά χτυπήματα. Μόνο περιθωριακές ομάδες ασπάζονται ανοιχτά τον Εθνικοσοσιαλισμό. Αλλά η εχθρότητα προς τις όποιες πολιτισμικές ή θρησκευτικές μειονότητες αποτελεί και πάλι πραγματικότητα, όπως και η απέχθεια προς τα μέλη των παγκόσμιων ελίτ.
Υπάρχει τουλάχιστον ένα καλό κριτήριο όσον αφορά το τι πιστεύουν οι άνθρωποι: η άποψή τους για τον διεθνή επενδυτή και φιλάνθρωπο Τζορτζ Σόρος. Όπως και ο Κολνάι, ο Σόρος είναι ένας γεννημένος στην Ουγγαρία εβραίος που ως ενήλικας έζησε στη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Μετά την κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ο Σόρος έκανε πάνω κάτω όλα όσα έκαναν οι αμερικανικές κυβερνητικές υπηρεσίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δαπάνησε τεράστια τμήματα της προσωπικής περιουσίας του για την προώθηση των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών στις πρώην κομμουνιστικές χώρες. Μεταξύ αυτών που επωφελήθηκαν από τη γενναιοδωρία του συγκαταλέγεται και ο Βίκτορ Ορμπάν, ο σημερινός πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, ο οποίος σπούδασε στην Οξφόρδη με υποτροφία του Σόρος.
Αλλά στρεφόμενος τώρα εναντίον του ευεργέτη του, ο Ορμπάν δήλωσε πρόσφατα πως η «διασυνοριακή αυτοκρατορία» του Σόρος αποτελεί μια ύπουλη απειλή για την εθνική ταυτότητα της Ουγγαρίας. Κατά τη γνώμη του, ο Σόρος είναι ένα «αρπαχτικό» που στηρίζεται σ’ έναν «πακτωλό χρημάτων». Ο Ορμπάν είναι ένας θερμός υποστηρικτής της «ανελεύθερης δημοκρατίας», όπως είναι και άλλοι αυταρχικοί ηγέτες σε χώρες πρώην δορυφόρους της ΕΣΣΔ. «Σε όλες οι χώρες θα θέλουν να τον εξορίσουν», δήλωσε τον περασμένο Δεκέμβριο.
Οι απόψεις του Τραμπ για τη μετανάστευση έδωσαν τεράστια ώθηση στους εχθρούς της Δύσης. Η προσέγγισή του «Πρώτα η Αμερική», η ισλαμοφοβία, και οι επιθέσεις του κατά των παραδοσιακών ΜΜΕ χρησιμοποιούνται από αυταρχικούς ηγέτες
Ο Ορμπάν έχει δίκιο για κάποιες, τουλάχιστον, χώρες. Ο Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, ηγέτης του κυβερνώντος κόμματος στην Πολωνία, πιστεύει πως οι οργανώσεις που στηρίζονται από τον Σόρος επιθυμούν «κοινωνίες δίχως ταυτότητα». Ο Λίβιου Ντραγκνέα, επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος στη Ρουμανία, έφτασε στο σημείο να δηλώσει ότι ο Σόρος υπήρξε «χρηματοδότης του κακού». Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο Σόρος στη Ρουμανία χρηματοδοτεί εκπαιδευτικά προγράμματα και ΜΚΟ που συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος.
Πράγματι, ο Σόρος θα μπορούσε να περιγραφεί ως η προσωποποίηση της «Δύσης», όπως την ορίζει ο Κολνάι. Αντιπροσωπεύει όλα όσα μισούν οι τοπικιστές και οι αντισημίτες: είναι πλούσιος, εβραίος, κοσμοπολίτης, φιλελεύθερος και αφοσιωμένος σ’ αυτό που ο Καρλ Πόπερ, ακόμη ένας στοχαστής εβραϊκής καταγωγής από την Αυστροουγγαρία, αποκαλούσε «ανοιχτή κοινωνία».
Όταν οι εχθροί της ανοιχτής κοινωνίας απειλούσαν την Ευρώπη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, υπήρχε τουλάχιστον ένα ισχυρό αντι-μοντέλο στη Βρετανία, και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, που ενισχύθηκε σημαντικά από το «New Deal» του Φραγκλίνου Ρούσβελτ. Τα θύματα του ολοκληρωτισμού στην ηπειρωτική Ευρώπη μπορούσαν ακόμα να βρουν καταφύγιο σ’ αυτήν τη «Δύση», αλλά ακόμα κι εκείνοι που δεν μπορούσαν να διαφύγουν, γνώριζαν πως οι φασίστες και οι ναζιστές είχαν τρομερούς εχθρούς στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον.
Σήμερα ζούμε σ’ έναν πολύ διαφορετικό κόσμο. Η Βρετανία έχει γυρίσει την πλάτη της στην Ευρώπη, απορρίπτοντας το διεθνισμό της ΕΕ, και καταπίνοντας το δηλητήριο των πολιτικών που πιστεύουν ότι η μετανάστευση αποτελεί υπαρξιακή απειλή για την εθνική ταυτότητα της χώρας. Και υπάρχει επίσης και η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, την οποία ο Ορμπάν χαρακτήρισε μια νέα ευκαιρία, «ένα δώρο», για την Ουγγαρία. Ο Σόρος καταδείχθηκε ως ένας αχρείος κοσμοπολίτης συνωμότης και στο πλαίσιο της προεκλογικής προπαγάνδας του Ντόναλντ Τραμπ.
Η Μέρκελ, ενδεχομένως να έχει κάνει λάθη στον τρόπο που η ΕΕ αντιμετώπισε την Ελλάδα, αλλά υπήρξε και η πιο ένθερμη προασπίστρια των φιλελεύθερων δημοκρατικών ιδεών
Οι απόψεις του Τραμπ για τη μετανάστευση έδωσαν τεράστια ώθηση στους εχθρούς της Δύσης. Η προσέγγισή του «Πρώτα η Αμερική», η ισλαμοφοβία, οι δηλώσεις του περί αποτελεσματικότητας των βασανιστηρίων, και οι επιθέσεις του κατά των παραδοσιακών ΜΜΕ χρησιμοποιούνται από αυταρχικούς ηγέτες ανά τον κόσμο για να αιτιολογήσουν το κλείσιμο των συνόρων τους και να συνθλίψουν τους «εχθρούς του λαού», ακόμη και με τη βία, αν χρειαστεί.
Σε αυτό το πολιτικό κλίμα, το αντι-πρότυπο στην κλειστή κοινωνία υποχωρεί. Η Δύση, όπως την ορίζει ο Κολνάι, βρίσκεται όντως αντιμέτωπη με μια υπαρξιακή απειλή, αλλά όχι εξαιτίας των προσφύγων και των μεταναστών ή του Ισλάμ ή των χρηματοδοτούμενων από τον Σόρος ΜΚΟ. Οι πιο επικίνδυνοι εχθροί της Δύσης είναι άνθρωποι που συχνά ισχυρίζονται ότι κάνουν τα πάντα για να την σώσουν, όπως ο Ορμπάν, η Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, ο Γκέερτ Βίλντερς στην Ολλανδία, ο Κατσίνσκι και ο Τραμπ.
Υπάρχει, ωστόσο, μια ελπίδα στην Ευρώπη που θα εξέπληττε τον Κολνάι, ο οποίος εξέδωσε το βιβλίο του την ίδια χρονιά που τα στρατεύματα του Χίτλερ προήλασαν στην Αυστρία και την πρώην Τσεχοσλοβακία. Η καγκελάριος της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ, ενδεχομένως να έχει κάνει σοβαρά λάθη, ειδικά όσον αφορά τον τρόπο που η ΕΕ αντιμετώπισε την Ελλάδα, αλλά υπήρξε και η πιο ένθερμη προασπίστρια των φιλελεύθερων δημοκρατικών ιδεών στην Ευρώπη. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι η Γερμανία, η πρώην «Γη των Ηρώων», θα αντέξει σ’ αυτόν τον τελευταίο πόλεμο κατά της Δύσης.
© The Project Syndicate, 2017
www.project-syndicate.org
* Ο Ιαν Μπουρούμα είναι καθηγητής Δημοκρατίας, Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Δημοσιογραφίας στο αμερικανικό Κολέγιο Μπαρντ (Bard College) και συγγραφέας του βιβλίου Year Zero: A History of 1945.