O Φρανς ντε Βάαλ (Frans de Waal) είναι Ολλανδός, ασχολείται χρόνια με την κοινωνική συμπεριφορά των πιθήκων και διδάσκει σε πανεπιστήμιο της Ατλάντα.
Το περιοδικό Discover δημοσιεύει στο τελευταίο τεύχος απόσπασμα από το καινούριο του βιβλίο* όπου το βασικό του συμπέρασμα είναι: «Ο πραγματικός νόμος της ζούγκλας μπορεί να μην είναι η επιβίωση του πιο δυνατού αλλά η συμπάθεια (μεταξύ τους, όσων δηλαδή κινούνται μέσα σ’ αυτή τη ζούγκλα)».
Με άλλα λόγια και αφού επί χρόνια παρακολουθούσε διάφορες φυλές πιθήκων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι: «Ο τρόπος που τα σώματά μας (μαζί με τη φωνή, το γέλιο, τις διάφορες στάσεις) επηρεάζονται από τους άλλους γύρω μας είναι ένα από τα μυστήρια της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά είναι και η κόλα που κρατάει δεμένες ολόκληρες κοινωνίες».
Αντί ο εγκέφαλός μας να είναι ένας μικρός ανεξάρτητος κομπιούτερ που δίνει άκαμπτες ατομικές εντολές ανήκει σε ένα δρόμο διπλής κατεύθυνσης που συνδέει μυαλό με σώμα. Το σώμα παράγει ερεθίσματα επηρεασμένο και από τους γύρω του και αυτά φθάνοντας στον εγκέφαλο του δίνουν υλικό για να εκτιμήσει τη στάση μας σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία.
Με τη σειρά του εγκέφαλος μπορεί να μας οδηγήσει στο να είμαστε πιο ευγενικοί αφού αυτό ευνοεί και την επιβίωσή μας. Και μάλιστα δανείστηκαν ελληνικές ρίζες για να φτιάξουν τις δικές τους λέξεις: empathy και sympathy, που χαρακτηρίζουν αυτές τις καταστάσεις.
Με όλα αυτά γίνομαι κι εγώ ένας «εμπαθής» πίθηκος που μιμείται και αντιγράφει κάποιους άλλους επιδιώκοντας μια «βελούδινη συμβίωση» μαζί τους ίσως και με τον πονηρό σκοπό να εξασφαλίσω την επιβίωσή μου. Όποιος θέλει ας κάνει μια από τα ίδια και ας μου πει το συμπέρασμά του:
1. Κάθε πρωί και κάθε μεσημέρι αφήνω προσεκτικά το χρησιμοποιημένο εισιτήριό μου για να το πάρει και κάποιος άλλος που υποθέτω πως δυσκολεύεται με το αντίτιμο. Ακούω βερεσέ τα «περί χρεωκοπίας των συγκοινωνιών αν κάνουμε όλοι έτσι». Αν κάνουμε όλοι έτσι θα πει ότι συμφωνούμε πως πρέπει να είναι δωρεάν τα τρένα και τα λεωφορεία και καταλάβαμε ότι το κέρδος θα το έχουμε βγάλει από αλλού (συνάλλαγμα σε πετρέλαιο κλπ).
2. Σε άλλες χώρες το λεωφορείο έχει de facto και de jure προτεραιότητα στο δρόμο γιατί μεταφέρει πολύ περισσότερα άτομα από το κάθε ΙΧ. Το αναγνωρίζω και εγώ, μόλις βγάλει φλας του δίνω την προτεραιότητα που δεν του δίνει ο νόμος.
3. Προτεραιότητα δίνω και στους πεζούς. Στην Κολωνία και στη Στοκχόλμη θαυμάζουμε τους οδηγούς που κοκαλώνουν μόλις κάποιος πατήσει το πόδι του στη διάβαση, εδώ επειδή μας βλέπουν μόνον Eλληνες αδιαφορούμε;
4. Στα φανάρια μόλις με πλησιάσει ο άνθρωπος από τη μακρινή χώρα που ήρθε στη δικιά μου για μια καλύτερη ζωή, και θέλει να καθαρίσει το τζάμι δεν βάζω εμπρός τους υαλοακθαριστήρες να δουλεύουν σαν τρελοί ή να πατήσω γκάζι για να τον εμποδίσω. Του κάνω νόημα να ξεκινήσει αμέσως αφού με το πράσινο οι από πίσω σε λίγο θα ουρλιάζουν. Εκείνος χαίρεται, και δίνω ό,τι μπορώ να του διαθέσω μαζί μ’ ένα χαμόγελο. Δεν είναι ψέμα ότι οι πιο πολλοί κάνουν και πολύ ευσυνείδητα τη δουλειά αυτή.
5. Αν όμως με πλησιάσουν με μωρό στην αγκαλιά ή ζητιανεύουν με κάποιο παιδί δίπλα τους έχουν χάσει. Και την ελεημοσύνη και την κατανόησή μου. Τους εξηγώ ότι σ’ αυτές τις «δουλειές» τα παιδιά πρέπει να μένουν απέξω.
6. Eχει ανθρώπους που πεινούν. Εκεί στον πεζόδρομο της Κάνιγγος σε περιμένουν και σου λένε να τους πάρεις ένα σουβλάκι. Δεν σου λένε για λεφτά για ν’ αρχίσεις να λες ότι θα πάνε σε πρέζα. Ειλικρινά πεινούν. Ένας, μόλις του είπα ναι με ρώτησε: Γίνεται να μου πάρεις καλύτερα ένα γιαούρτι, γιατί δεν έχω δόντια; Και άνοιξε το στόμα του για να δω πως έλεγε αλήθεια. Μου ζήτησε κι ένα εισιτήριο, τίποτ’ άλλο.
7. Και, όπως μου το έμαθε αυτό ένας θρησκευόμενος, το να δώσουμε ελεημοσύνη είναι άσκηση δική μας, ν’ ανοίξουμε εμείς στον άλλο, και δεν πρέπει να μας νοιάζει ό άλλος που τη ζήτησε τι θα την κάνει, γιατί δεν πάει να δουλέψει ή αν θ’ ανέβει στην Πάρνηθα να παίξει στο καζίνο.
8. Τα μαύρα τζάμια προάγουν τη υποβόσκουσα γαϊδουριά μεταξύ των οδηγών ή εμένα μου φαίνεται, όταν πρόκειται ο ένας ν΄ αφήσει τον άλλο να περάσει πρώτος; Σίγουρα καταργούν την επαφή με τα βλέμματα, την τόσο πολύτιμη στη μεταξύ μας συνεννόηση.
9. Γέρος, γριά, γεροντοκόρη, τυφλός, κουφός, κωφάλαλος, κουτσός, κουλός. Λέξεις που πληγώνουν. Ευτυχώς υπάρχουν αρκετές άλλες πιο ήπιες, λιγότερο φορτισμένες, όταν το θυμάμαι αυτές χρησιμοποιώ.
10. Δεν σιγουρεύομαι πρώτα ότι μπροστά μου είναι γυναίκα οδηγός και μετά αν ανήκω στο ισχυρό φύλο την αρχίζω στις φωνές, τις βρισιές, τις ψευτομαγκιές. Το αντίθετο είναι πιο γενναίο αλλά και πιο δύσκολο.
11. Μια άλλη για εμένα πολύ φορτισμένη έκφραση είναι: «τεχνητή γονιμοποίηση». Σέρνει πίσω της τρελά λεφτά για τους γιατρούς, ματαιώσεις, σπερματεγχύσεις, ορμονοθεραπείες, καταθλίψεις, μυστικά για τους «γονείς». Στα ιδρύματα εντωμεταξύ κάποια παιδάκια περιμένουν παρκαρισμένα. Για ένα έστω μικρό τσίμπημα στην καρδιά συνιστώ τις πρώτες σκηνές από την ταινία: «Ο Ποντικομικρούλης», το Νο1.
12. Δεν παρκάρω επάνω στις γωνίες γιατί μερικές φορές κρύβω εντελώς την κίνηση από τους άλλους οδηγούς και αναρίθμητοι θα κινδυνέψουν να τρακάρουν μέχρι να ξεκουμπιστώ.
13. Την Κυριακή εκεί στη Σολωμού στα Εξάρχεια είχαν κολλήσει στο τζάμι του οδηγού ένα χαρτί που έλεγε: «Και επάνω στο πεζοδρόμιο ανέβηκες και το δεντράκι (που φυσικά δεν φαινόταν πια) κατέστρεψες». Είχαν άδικο;
14. Μπορούσαν να είχαν προσθέσει: Και ο άνθρωπος με το λευκό μπαστούνι θα σκοντάψει επάνω του.
15. Τον άνθρωπο με το λευκό μπαστούνι δεν τον σκέπτονται ούτε αυτοί με τους σκύλους, που δεν φροντίζουν έστω για χάρη του μόνο, να καθαρίσουν ό,τι αφήνει το ζώο πίσω του.
16. Μια και ο λόγος για τα ζώα. Το ψάρι το «φρέσκο και σπαρταριστό», κάνω λάθος που πιστεύω ότι είναι ένα ψάρι στα τελευταία του που αγωνιά για λίγο οξυγόνο; Και λαχταριστή πέστροφα είναι αυτή που ζωντανή πέφτει από την απόχη στο τηγάνι με το λάδι το ζεματιστό; Α και το χταπόδι που χτυπιέται δυνατά, ζωντανό ακόμα στην πέτρα για να βγάλει τον αφρό του δεν είναι ένα από τα πιο έξυπνα πλάσματα στον πλανήτη διαθέτοντας, ας το πούμε κάπως απλά, μόλις δυο εγκεφάλους;
17. Το μεγάλο δίλημμα είναι τώρα που σερβίρουν στην Αθήνα σε κάτι νέα στέκια και μπλε τόνο. Οι οικολόγοι επιμένουν ότι πάει να εξαφανιστεί αλλά εγώ και τόσοι άλλοι συν-Έλληνες μεγαλώσαμε τρώγοντας αυτό ακριβώς το φαΐ. Το σκέφτομαι λοιπόν πώς θα γίνει τώρα να μην τον ξαναγγίξουμε. Κι αυτοί που έφτιαξαν το μαγαζί κλέφτες θα γίνουν για να ζήσουν;
18. Συν-Έλληνες, είπα. Τους θυμάμαι κάθε ημέρα το πρωί που βρίσκω στον κάδο της ανακύκλωσης τούβλα, φαγητά, φελιζόλ, ράφια, καθρέφτες, κοθυβέρτες και λίγα χαρτιά.
19. Διάβασα σε ξένη εφημερίδα κάποτε τη συνέντευξη μιας κοπέλας που ήταν ταμίας σε Σούπερ-Μάρκετ. Έλεγε πόσο την ανακούφιζε όταν ο επόμενος πελάτης καθυστερούσε λίγο να φορτώσει τον πάγκο του ταμείου με τα άπειρα πράγματά του. Κανείς δεν μου το είχε πει ως τότε. Τελικά δεν κοστίζει και τόσο εκείνα τα εξαντλητικά Σάββατα να τους δίνουμε και μια ανάσα παραπάνω πετώντας έξω τη μπάλα βάζοντας ένα ένα τα πράγματα στον πάγκο αντί να τη βρίσκουμε κιόλας κατασκευάζοντας ολόκληρα βουνά με τα ψώνια μας, πριν καν τελειώσει ο προηγούμενος και κοιτάζοντάς την με ύφος Mr Bean όταν έρχεται η σειρά μας.
20. Δεν καπνίζω εδώ και χρόνια αλλά ανέχομαι μια χαρά τους καπνιστές άμα τους έρθει να ανάψουν κι ένα. Εξαρτημένες ψυχές είναι. Εσύ ζηλωτή αντικαπνιστή κάνε λίγο κράτει στο φανατισμό σου. Αφού με το να μην καπνίζεις μάζεψες τόσους και τόσους τόνους υγείας που σε φτάνουν για δυο ζωές.
Πιθηκίζω, μαϊμουδίζω, αντιγράφω, τελικά ελπίζω να τη βολέψω…