«Κάθε τεχνολογική επανάσταση φέρνει ανισορροπίες. Ο πόλεμος του μέλλοντος δεν πρέπει να γίνει μεταξύ μας, αλλά ενάντια στη φτώχεια, στην περιβαλλοντική μόλυνση, στην ανισότητα». Η προτροπή αυτή δεν συμπυκνώνει τη σοφία ενός διανοητή, ενός θρησκευτικού ηγέτη ή ενός πολιτικού, αλλά ενός «superstar CEO». Ο Κινέζος Τζακ Μα, ιδρυτής και πάμπλουτος ιδιοκτήτης της Ali Baba, της μεγαλύτερης πλατφόρμας ηλεκτρονικού εμπορίου στον πλανήτη είναι διάσημος για τις απόψεις του, αλλά και για τις συναρπαστικές του ομιλίες, καθώς η ζωή του είναι είναι μια ιστορία διαδοχικής απόρριψης, πριν τη μεγάλη δικαίωση. Λάτρης της επιμονής τού Φόρεστ Γκαμπ και ένας από τους μεγάλους κερδισμένους της παγκοσμιοποίησης θεωρεί ότι η χώρα του πλούτισε, όταν άνοιξε τα σύνορά της προς τον κόσμο. Φέτος ήταν ένας από τους ομιλητές που διάνθισαν τα πάνελ του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός με τις ανησυχίες τους για το κλίμα, τις ανισότητες, το λαϊκισμό και το μέλλον της εργασίας.
Μπορεί βέβαια ο Μα και οι συνάδελφοί του να μοιράζονται το όραματά τους από τον άμβωνα της νέας οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα σιωπούν για τις ανισότητες που προκαλούν στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και στα εισοδήματα των μεσαίων νοικοκυριών. Όσο περισσότερο ακούγονται σαν πολιτικοί ιεραπόστολοι και οραματίζονται έναν κόσμο χωρίς φτώχεια, τόσο χρηματοδοτούν πρωτοβουλίες, που ανταγωνίζονται τις δημόσιες πολιτικές. Η Facebook και η Twitter ρίχνονται στη μάχη των ψευδών και ρατσιστικών ειδήσεων. Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ μιλά για βασικό καθολικό μισθό, ενώ με τους συναδέλφους του στη Σίλικον Βάλεϊ ξεσηκώθηκαν ενάντια στην αντιμεταναστευτική πολιτική του προέδρου Τραμπ. Το ίδρυμα του ζεύγους Γκέιτς υλοποιεί ένα τεράστιο πρόγραμμα ελέγχου γεννήσεων στις αναπτυσσόμενες χώρες, με 37 δις το 2015 ενάντια στις ασθένειες και στην προβληματική κύηση. Ο Ελον Μασκ της Tesla υπόσχεται ένα κόσμο χωρίς ρύπους με ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τη μετοίκηση στο διάστημα, ενώ είναι και σύμβουλος του Τραμπ στο Φόρουμ Στρατηγικής του Λευκού Οίκου. Ο Μπράιαν Τσέσκι της Airbnb έχει δεσμευτεί ότι μέχρι το 2022 η πλατφόρμα θα παρέχει δωρεάν στέγαση σε 100.000 πρόσφυγες, θύματα διωγμών, άστεγους κλπ.
Είναι άλλο να συζητά η πολιτική με το κεφάλαιο και άλλο το τελευταίο να προσπαθεί να θέσει τα όρια άσκησης της πολιτικής, κλέβοντας το λεξιλόγιό της
Απογοητευμένος από όσα άκουσε, ο Τζόζεφ Στίγκλιτς ανέφερε ότι πίσω από την φετινή φιλοκοινωνική τους ρητορεία, οι ζάμπλουτοι του Νταβός έκαναν τα στραβά μάτια στις πολιτικές του Trump, στα ανελεύθερα καθεστώτα και στους φορολογικούς παράδεισους που φιλοξενούν τα χρηματά τους. Μήπως έχει άδικο; Εκτός από τις υποθέσεις φοροαποφυγής, είναι γνωστές οι ιστορίες παραβίασης προσωπικών δεδομένων ή εργασιακής εκμετάλλευσης, η γνωστή «Uber-οποίηση». Επίσης, η εξαγορά πολιτικής και κοινωνικής επιρροής μέσω διαφόρων ιδρυμάτων εξαπλώνεται ραγδαία. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το φιλοκοινωνικό προφίλ των αστέρων του Νταβός δεν συνάδει με το γεγονός ότι δεν επανεπενδύουν τα κέρδη τους σε καλές νέες θέσεις εργασίας. Κάποτε το μέγεθος μιας επιχείρησης πήγαινε μαζί με τις θέσεις εργασίας που δημιουργούσε, τώρα συμβαίνει σχεδόν το αντίστροφο. Πρόπερσι το ινστιτούτο Brookings μας καλωσόρισε στην εποχή της επιχείρησης «χωρίς εργαζομένους», προδιαγράφοντας το νέο μοντέλο των τεχνολογικών κολοσσών που προτιμούν ένα μικρό πυρήνα στελεχών με σταθερή εργασία, χιλιάδες επισφαλείς με εξωτερική ανάθεση, γρήγορα υπερκέρδη υπό την πίεση πανίσχυρων συμβουλίων μετόχων.
Ολα αυτά βέβαια, δεν συμβαίνουν στο κενό. Η άλλη πλευρά του νομίσματος δείχνει ότι όλο και περισσότεροι θεωρούν ότι η πολιτική δυσκολεύεται να δηλώσει «παρούσα» σε καταιγιστικές αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων. Ολοι οι εργαζόμενοι του πλανήτη είναι δυνητικά ανταγωνιστές μεταξύ τους. Η υπεραξία της εργασίας του ενός, είναι η μελλοντική ανεργία του άλλου. Κάποτε αν έβρισκες δουλειά σε μια μεγάλη επιχείρηση, ήταν πολλές οι πιθανότητες να πάρεις σύνταξη από αυτήν. Σε κάποιες χώρες οι δημόσιες υπηρεσίες ακριβαίνουν και ιδιωτικοποιούνται, σε άλλες μια τραπεζική κρίση λίγων μηνών είναι ικανή να αφήσει πίσω της μια κοινωνική κρίση χρόνων. Εκατομμύρια εργαζόμενοι που στέριωσαν σε μια – δυο δουλειές στη ζωή τους, σήμερα κινδυνεύουν να πάθουν ό,τι τα άλογα κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης. Να αντικατασταθούν από μηχανές. Ακόμη και η νέα Κοινωνική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (4ος Κοινωνικός Πυλώνας) δίνει περισσότερη έμφαση στην ποσότητα, παρά στην ποιότητα της εργασίας.
Ομως, το γεγονός ότι η πολιτική χάνει την αυτονομία της, καλείται να προσαρμοστεί και να βρει νέους τρόπους να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον σε ένα ανοιχτό παγκόσμιο γήπεδο, δεν σημαίνει ότι πρέπει να υποκατασταθεί από την ατζέντα των μεγάλων επιχειρήσεων. Με σκωπτική διάθεση, θα μπορούσε κάποιος να παρατηρήσει ότι η θεματολογία του φετινού Νταβός θα ταίριαζε ίσως στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, μόνο που στη θέση εργαζομένων και ακτιβιστών καθόντουσαν οι δισεκατομμυριούχοι της νέας οικονομίας. Τελικά είναι άλλο να συζητά η πολιτική με το κεφάλαιο και άλλο το τελευταίο να προσπαθεί να θέσει τα όρια άσκησης της πολιτικής, κλέβοντας το λεξιλόγιό της και νουθετώντας διαρκώς για αλλαγές, που μετατρέπουν τους πολιτικούς σε λογιστές, δημοσιοσχεσίτες και παρκαδόρους συμφερόντων. Μια τέτοια ήττα της πολιτικής, εκτός του ότι αποτρέπει τους μη προνομιούχους και έντιμους να ασχοληθούν ενεργά, είδαμε ότι στην πράξη γεννά και αναπαράγει καρικατούρες πολιτικών, που μπορεί να ωφελούν τις επενδύσεις κάποιων, αλλά σίγουρα χειροτερεύουν τις ζωές των πολλών.
*Ο Παναγιώτης Βλάχος είναι συνιδρυτής του Vouliwatch και επικεφαλής της πολιτικής κίνησης «Μπροστά»