Είναι η όγδοη συνεχόμενη χρονιά, όπου η μέρα της Ευρώπης ξημερώνει με σύννεφα που κρύβουν τον ορίζοντα. Οπως έγραψε πρόσφατα ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Γιόσκα Φισερ, η κρίση έγινε συνήθεια της Ευρώπης. Χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση, ουκρανική κρίση, προσφυγική κρίση, τρομοκρατικά χτυπήματα, πέρυσι παρολίγον Grexit, σε λίγες ημέρες ίσως Brexit: μπορεί ένας υπερεθνικός οργανισμός που οικοδομήθηκε πάνω στην οικονομική συνεργασία να ανταποκριθεί σε τόσα μέτωπα;
Η Ευρώπη κινδυνεύει από εσωτερικές διαιρέσεις και ανισότητες που μεγαλώνουν στο Βορά και στο Νότο, στη Δύση και στην Ανατολή της, μεταξύ κρατών και κοινωνικών ομάδων, απειλώντας τη συνοχή της, τα κοινωνικά και οικονομικά της θεμέλια.
Για παράδειγμα, η προσαρμογή των υπερχρεωμένων ή μη ανταγωνιστικών οικονομιών στις απαιτήσεις των μνημονίων ήρθε με σημαντικό κοινωνικό κόστος. Ενα νέο κύμα ανέργων σε συνδυασμό με τη γήρανση και την αύξηση των συνταξιούχων απειλούν τα ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά συστήματα. Στην εκπαίδευση, τα ακριβά πτυχία συχνά δεν βρίσκουν αντίκρισμα στην αγορά εργασίας, αφού δεν έρχονται μαζί με χρήσιμες δεξιότητες. Οι «εκτός συστήματος», οι άνεργοι, οι επισφαλείς εργαζόμενοι, οι φτωχοί, οι νέοι και οι γυναίκες είναι οι χαμένοι της σημερινής οικονομικής στασιμότητας και ταυτόχρονα, το βασικό κοινό που θα αναζητά με μεγαλύτερη ευκολία πολιτικές εναλλακτικές ενάντια στο ευρωπαϊκό κατεστημένο.
Επίσης, η Ευρώπη δεν καινοτομεί αρκετά για να παράγει και να πρωτοπορεί στο παγκόσμιο εμπόριο, η βιομηχανική της πολιτική βρίσκεται σε φάση αναθεώρησης, οι χώρες της ευρωζώνης δυσκολεύονται να συντονίσουν τις εθνικές τους πολιτικές και επικρατούν διαφορετικές αντιλήψεις για το κοινό οικονομικό και νομισματικό μέλλον.
Η είσοδος, παραμονή και ενσωμάτωση εκατομμυρίων αλλοδαπών σε ευρωπαϊκό έδαφος αναμένεται να δοκιμάσει και άλλο τη συνοχή των κοινωνιών, αλλά και την αυξανόμενη ξενοφοβια και ισλαμοφοβία. Ομως η Ευρώπη χρειάζεται τους μετανάστες, θέλει εργαζόμενους, εισφορές και πόρους για τα υπό κατάρρευση ασφαλιστικά της ταμεία.
Ακόμη, η είσοδος εκατομμυρίων μεταναστών και προσφύγων ανέδειξε άλλη μια εσωτερική διαίρεση ανάμεσα σε δυτικούς και ανατολικούς, ανάμεσα σε όσους προτιμούν ευρωπαϊκές λύσεις και όσους προτιμούν την επιστροφή στην «Ευρώπη-οχυρό». Η είσοδος, παραμονή και ενσωμάτωση εκατομμυρίων αλλοδαπών σε ευρωπαϊκό έδαφος αναμένεται να δοκιμάσει και άλλο τη συνοχή των κοινωνιών, αλλά και την αυξανόμενη ξενοφοβια και ισλαμοφοβία. Ομως η Ευρώπη χρειάζεται τους μετανάστες, θέλει εργαζόμενους, εισφορές και πόρους για τα υπό κατάρρευση ασφαλιστικά της ταμεία.
Στο πολιτικό πεδίο, νέες πολιτικές δυνάμεις με σημαία την εθνική κυριαρχία, την κατάργηση της λιτότητας, το εθνικό νόμισμα, την έξοδο από την ΕΕ αλλά και νέες, πρωτόγνωρες πολιτικές συμμαχίες δοκιμάζουν και θα δοκιμάσουν την αντοχή του παραδοσιακού δίπολου χριστιανοδημοκρατών και σοσιαλδημοκρατών. Ειδικά για τους δεύτερους, όσο μεγαλώνουν οι κοινωνικές, οικονομικές, γενεακές και έμφυλες ανισότητες, η πίεση θα είναι μεγαλύτερη να αναζητήσουν προγραμματικές λύσεις έξω από το παραδοσιακό σχήμα της φορολογίας και των μεταβιβάσεων.
Οι προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις, αριστερές και κεντρώες, θα χρειαστεί να μιλήσουν στην κοινωνική βάση που έχει ανάγκη τις ευκαιρίες, τη μόρφωση, την κοινωνική προστασία και τις δουλειές. Μπορούν να βρουν τρόπους να αναγεννήσουν τη δημοκρατική συμμετοχή, τις δημόσιες υπηρεσίες και την ανάπτυξη μέσα από την είσοδο της Ευρώπης στην ψηφιακή οικονομία και την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Αρκεί να επαναφέρουν το δίκαιο χαρακτήρα των μεταρρυθμίσεων και να ξεφύγουν από τον ορθόδοξο συντηρητισμό γερμανικής κοπής, που μικροδιαχειρίζεται τις κρίσεις και αφήνει τα προβλήματα για αύριο.
Αν η ΕΕ αφεθεί στα χέρια των ακραίων, των λαϊκιστών και των συντηρητικών καμία κρίση δεν θα μας προετοιμάζει για την επόμενη. Απεναντίας, η επόμενη μπορεί να είναι και η θρυαλλίδα για την επιστροφή σε ένα προ-ευρωπαϊκό παρελθόν με εθνικές εντάσεις, οικονομικούς και διπλωματικούς ανταγωνισμούς, που θα επιδεινώσουν τη θέση των πιο αδύναμων κρατών-μελών, όπως η Ελλάδα. Η σημερινή μέρα της Ευρώπης είναι αφορμή για να σκεφτούμε την επανεφεύρεσή της.
* Ο Παναγιώτης Βλάχος είναι επικεφαλής της πολιτικής κίνησης «Μπροστά».