Σε μια χώρα που έχει χάσει σχεδόν ολοκληρωτικά την πίστη στους θεσμούς, η απόφαση του Αρείου Πάγου να μην εκδοθούν στην Τουρκία οι οκτώ ικέτες αξιωματικοί ήρθε σαν πρόωρο ανοιξιάτικο αεράκι. Και χθες το βράδυ, εκεί που είχαν αρχίσει πάλι σκοτεινά σημάδια στον ορίζοντα, έφερε νέα πνοή δημοκρατίας το διάβημα της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων στη Διεθνή Ενωση Δικαστών.
Είχα γράψει τη μέρα που βγήκε η απόφαση του Αρείου Πάγου ότι «τα τείχη άντεξαν». Οι δικαστές προάσπισαν το Σύνταγμα και τους νόμους και η ευφορία που προκάλεσε αυτό δεν ήταν μόνο δική μου. Σε παρέες, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε εφημερίδες και ιστοσελίδες, επί μέρες άκουγες ή διάβαζες παραλλαγές του ίδιου μηνύματος: «Μπράβο στους δικαστές μας! Μπράβο στην ελληνική Δικαιοσύνη! Μας έκαναν περήφανους!». Ελαβα γράμματα και δέχτηκα τηλεφωνήματα εκατοντάδων ανθρώπων που εξέφραζαν αυτά τα αισθήματα: «Επιτέλους ένα καλό νέο», έλεγαν πολλοί, «επιτέλους αισθανθήκαμε ξανά υπερηφάνεια!». Η πιο συγκινητική αντίδραση ήταν από έναν διαδικτυακό φίλο που μού έγραψε ότι νοιώθει ευγνωμοσύνη για την απόφαση του Αρείου Πάγου, «όχι», όπως είπε, «τόσο για μένα, αλλά για τα παιδιά μου, για να τους δείξω ότι υπάρχει κάτι να πιστέψουν σε αυτό τον τόπο».
Για όσους ξέρουν πέντε πράγματα για το καθεστώς Ερντογάν, η τουρκική αντίδραση στην απόφαση ήταν αναμενόμενη. Το ότι μίλησαν απαξιωτικά για τον Πρωθυπουργό δυστυχώς δεν με εξέπληξε προσωπικά, αφού είχε δώσει το δικαίωμα ο ίδιος, μη διαψεύδοντας το καλοκαίρι τη δήλωση του Ερντογάν πως του έταξε την έκδοση των Οκτώ. Αλλά ομολογώ ότι με ξάφνιασε η μετωπική επίθεση στην ελληνική Δικαιοσύνη που δεν υπάκουσε τις πρωθυπουργικές εντολές, όχι τόσο για το θράσος της όσο για την απερισκεψία, για την εικόνα που δίνουν οι τουρκικές αρχές για το καθεστώς τους, όταν μιλούν έτσι για το θεσμό της Δικαιοσύνης –έστω και σε άλλη χώρα.
Το αρχικό, σκληρό «ο Τσίπρας με γέλασε» του Ερντογάν, ακολούθησε η δυνατότητα παροχής ελαφρυντικού από τον κορυφαίο σύμβουλο του –μια στο καρφί και μια στο πέταλο– που έγραψε ότι ναι μεν ο έλληνας Πρωθυπουργός διατηρεί τις ευθύνες του για την κοροϊδία, αλλά «η απόφασή του προέκυψε από πιέσεις τού γκιουλενικού λόμπι στη Γερμανία». Στην κατηγορία της κωμωδίας πρέπει να εντάξουμε τον τούρκο αρθρογράφο που επεσήμανε ότι «δυστυχώς στην Ελλάδα υπάρχει διάσταση μεταξύ των αποφάσεων της ελληνικής κυβέρνησης και της ελληνικής Δικαιοσύνης»! Αντίθετα, είναι τραγικό για μας ότι μπορεί να γράφονται σε σοβαρές εφημερίδες σχόλια καθεστωτικών διανοοουμένων του Ερντογάν που λένε, λίγο πολύ, «εντάξει, Ελληνες, αγνοήσατε το πρώτο αίτημα έκδοσης, φάτε τώρα μερικές απειλές και υπακούστε, σαν καλά παιδάκια, στο δεύτερο», κι αυτό χωρίς να κουνάει φύλλο στην Αθήνα.
Η πρόθεση της Τουρκίας να στείλει δεύτερο αίτημα έκδοσης ανακοινώθηκε λίγη ώρα μετά την έκδοση της απόφασης του Αρείου Πάγου. Η ανακοίνωση αυτή πιστεύω ότι είναι πολύ χειρότερη πρόκληση για τη χώρα μας από τη θαλασσινή εκδρομή στα Ιμια. Στο κάτω κάτω, οι τούρκοι στρατητοί πήγαν στα Ιμια μόνοι τους. Το νέο αίτημα έκδοσης όμως θα το στείλουν σε εμάς, με την απαίτηση να υποταγούμε. Και μάλιστα, λες και θέλουν να μας να προκαλέσουν ακόμη περισσότερο, τώρα αποκαλούν τους Οκτώ επίσημα, όχι μόνο «προδότες», όπως ως τώρα, αλλά και «τρομοκράτες». Μας ανακοινώνουν δηλαδή προκαταβολικά ότι τους έχουν ήδη καταδικάσει, όχι για ένα αλλά για δυο εγκλήματα που επισύρουν τη θανατική ποινή που θα επαναφέρουν. Κι έπειτα μας ζητούν να τους στείλουμε στην Τουρκία για να τους… δικάσουν. Με δυο καταδίκες στα κεφάλια τους ήδη επισήμως ανακοινωμένες!
Αλλά εντάξει, για τον Ερντογάν και τους υποτακτικούς του δε μπορώ να πω τίποτε: ο πρώτος κάνει το κέφι του, κι οι άλλοι του δουλειά τους. Το θέμα είναι εμείς τι κάνουμε;
Αν σχολίαζα την περίπτωση από ανθρωπολογική σκοπιά, μελετώντας παραλλαγές αυτού που αποκάλεσε ο Λέβι-Στρος «άγρια σκέψη», θα έδινα λίγο χρόνο στην περίπτωση αρθρογράφου σοβαρής ελληνικής εφημερίδας που έκανε δημόσια προ ημερών, πιο συγκαλυμμένα βέβαια, τις ίδιες προτροπές στην ελληνική Δικαιοσύνη που κάνουν τα όργανα του Ερντογάν. Αυτές μάλιστα τις έκανε με την εγκυρότητα νομικών γνώσεων νηπίου, βάσει των οποίων μια δίκη έκδοσης γίνεται για να κριθεί το αξιόποινο των πράξεων των εκζητουμένων με το Δίκαιο μιας άλλης χώρας, και η προστασία του Νόμου παρέχεται μόνο σε όσους διώκονται για τα πολιτικά φρονήματά τους, και όχι τις πολιτικές πράξεις τους. Ευτυχώς δημοκρατία έχουμε και οι αρθρογράφοι γράφουν ό,τι θέλουν και καλά κάνουν. Κρίνουν και κρίνονται.
Αφήνω την ανθρωπολογία και πάω στην πολιτική. Αυτό που δεν καταλαβαίνω στα όσα ακολούθησαν την απόφαση του Αρείου Πάγου –ή μάλλον το καταλαβαίνω αλλά δε το χωράει ο νους μου– είναι η αντίδραση του ελληνικού κράτους στις πολλαπλές προσβολές τούρκων αξιωματούχων στην ελληνική Δικαιοσύνη. Ηταν η αντίδραση που συναντάς στο βυθό της θάλασσας: σιγή ιχθύος.
Είναι άραγε η αιτία γι᾽αυτή τη σιγή η ατομική δειλία, η συλλογική ψευδαίσθηση ότι ο κατευνασμός αποτελεί αποτελεσματική στρατηγική, ή μήπως είναι η χαιρεκακία, που κάποιος επιτέλους λέει στους έλληνες δικαστές αυτά που θα ήθελαν να τους πουν και πολλοί δικοί μας, δηλαδή να κάτσουν καλά και να κάνουν ότι τους λένε οι πολιτικοί; Δεν είμαι σίγουρος, μα ώρες ώρες φοβάμαι ότι η σιωπή μπορεί να υποκρύπτει κάτι χειρότερο. Οτι, με άλλα λόγια, κάποιοι σκέφτονται ήδη από τον Ιούλιο, κι ακόμη περισσότερο τώρα, ότι όπως οι αρχαίοι Αθηναίοι έστελναν, προς εξευμενισμό, επτά νέους και επτά νέες να τους φάει ο Μινώταυρος (ο κανονικός, όχι του νεοφιλελευθερισμού) έτσι και είναι μια ωραία ιδέα να στείλουμε εμείς τους Οκτώ στον Ερντογάν, για να μας αφήσει ήσυχους για όλα τα υπόλοιπα.
Είναι αφελέστατοι όσοι το πιστεύουν, και είναι αξιοθρήνητοι όσοι συνάγουν από την οργή του Ερντογάν για την απόφαση της ελληνικής Δικαιοσύνης ότι θα του κάνουν μεγάλη εξυπηρέτηση αν του στείλουν τους οκτώ ικέτες. Σίγουρα, θα απολαύσει τη νίκη του, ότι οι Ελληνες υποτάχθηκαν στο θέλημά του ύστερα από απειλές. Αλλά πέραν αυτού, ουδέν. Αν παρ’ ελπίδα οι Οκτώ κατέληγαν στα χέρια του Ερντογάν, ειδικά τώρα, ύστερα από την προσβολή, όπως την εξέλαβε, της απόφασης του Αρείου Πάγου, εκείνος δεν θα μας προσέφερε κανένα αντάλλαγμα. Θα έκανε μια δήλωση του τύπου «επιτέλους ο Τσίπρας τήρησε την υπόσχεσή του», εξευτελίζοντας ακόμη περισσότερο και τον Πρωθυπουργό και τη Δικαιοσύνη μας, μετά ίσως μια δυο βδομάδες να σταματούσε, για τα μάτια, τις προκλήσεις, κι έπειτα θα έκανε πάλι ό,τι κάνει πάντα, δηλαδή ό,τι του γουστάρει, στο Κυπριακό, στο μεταναστευτικό, στα εθνικά θέματα.
Θα είχα κάποια περιέργεια να μάθω είναι αν δεν ένοιωσε, ως υπουργός Δικαιοσύνης, κάποια ανάγκη να υπερασπιστεί από τις προκλήσεις και τις απειλές ξένων αξιωματούχων τη Δικαιοσύνη της χώρας που έχει ορκιστεί να υπηρετεί…
Οφείλω να προσθέσω, χάριν πληρότητος, ότι την πλήρη σιγή της κυβέρνησης στις τουρκικές προκλήσεις κατά της ελληνικής Δικαιοσύνης, την έσπασε μια αναφορά στο ευρύτερο θεμα από τον αρμόδιο υπουργό, σε συνέντευξή του προ τριών ημερών. Σε αυτήν, ο κ. Κοντονής, αφού ξεκίνησε λέγοντας ότι για το ζήτημα των Οκτώ αποφάνθηκε ο Αρειος Πάγος τελεσίδικα και άρα δεν υπάρχει κάτι για να το συζητήσουμε… μετά άρχισε να το συζητάει! Βρήκε μάλιστα όχι ένα αλλά δυο πράγματα να πει σχετικά. Το πρώτο ήταν ότι, όπως είπε χωρίς άλλη εισαγωγή ή εξήγηση, «ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας δίνει κάποιες δυνατότητες». Εκεί πάνω που είχα την απορία, για ποιο πράμα δίνει δυνατότητες ο Κώδικας και σε ποιον, αφού ο Αρειος Πάγος αποφάσισε τελεσίδικα, ο υπουργός Δικαιοσύνης συνέχισε, πάλι χωρίς εισαγωγή ή εξήγηση, λέγοντας ότι έλαβε από την Αγκυρα μια ρηματική διακοίνωση. Αυτή γράφει, μας είπε, ότι στην Τουρκία υπάρχει «δίκαιη δίκη», την οποία δικαιούται «ο κάθε πολίτης». Τη διακοίνωση αυτή, είπε ο κ. Κοντονής, το υπουργείο του τώρα την «επεξεργάζεται».
Δεν κατάλαβα ούτε τι ακριβώς είναι αυτή η διακοίνωση, ούτε γιατί έγινε, ούτε τι σόι επεξεργασία της κάνει το υπουργείο Δικαιοσύνης –όποιος έχει απορίες επ᾽ αυτών ας ρωτήσει τον κ. Κοντονή. Εγώ το μόνο που θα είχα κάποια περιέργεια να μάθω είναι αν δεν ένοιωσε, ως υπουργός Δικαιοσύνης, κάποια ανάγκη να υπερασπιστεί από τις προκλήσεις και τις απειλές ξένων αξιωματούχων τη Δικαιοσύνη της χώρας που έχει ορκιστεί να υπηρετεί… Δεν θα τον ρωτούσα όμως να μου πει, γιατί η απάντησή του, όποια κι αν ήταν, δεν ενδιαφέρει: στους πολιτικούς δεν μετράει το τι σκέφτονται στα σώψυχά τους, αλλά το τι κάνουν και τι λένε δημόσια. Επί του θέματος, ο κ. Κοντονής δεν έκανε τίποτε. Κι είπε αυτά που είπε στη συνέντευξη.
Στη μαυρίλα της σιωπής της κυβέρνησης και των αινιγματικών αναφορών σε «δυνατότητες του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας» και διακοινώσεων περί «δίκαιης δίκης» στην Τουρκία, ήρθε σαν φως η χθεσινοβραδινή επιστολή για την υπόθεση των Οκτώ, που έστειλε η ελληνική Ενωση Δικαστών και Εισαγγελέων στη Διεθνή Ενωση Δικαστών. Στην επιστολή, η Ενωση καλεί το ανώτατο διεθνές όργανο, αφού μελετήσει το ζήτημα, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την απόφαση του Αρείου Πάγου και τις τουρκικές επιθέσεις στην Δικαιοσύνη μας που ακολούθησαν, να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες. Το κείμενο αξίζει να διαβαστεί, και για ενημέρωση αλλά και για ουσιαστική αναψυχή, ιδιαίτερα από όσους, όπως εγώ, νοιώσαμε να κρίνεται στην υπόθεση των Οκτώ, εκτός από τις ζωές που κάποιοι άνθρωποι απόθεσαν στα χέρια μας—κι αυτό δεν είναι διόλου αμελητέο—η ίδια η ψυχή της δημοκρατίας μας.
Η επιστολή της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων πρέπει να διαβαστεί από όσους ένιωσαν υπερηφάνεια για την απόφαση του Αρείου Πάγου, αλλά και οργή για τη σιωπή της Πολιτείας στις προσβολές και τις προκλήσεις στους έλληνες δικαστές, που έγιναν και γίνονται από το τουρκικό καθεστώς. Αντίθετα από άλλους επιφορτισμένους με τη μέριμνα για την ελληνική Δικαιοσύνη, που σφυρίζουν αδιάφορα, η Ενωση λέει στην επιστολή της τα πράγματα με το όνομά τους. Τονίζει πως «η τουρκική κυβέρνηση αμφισβητεί ευθέως τις αμετάκλητες αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Ελλάδας, κατηγορεί τη χώρα μας ότι οδηγεί σε ατιμωρησία των εγκληματιών και ότι προστατεύει παράνομους, ενώ τέλος απειλεί με συνέπειες τις διεθνείς σχέσεις της χώρας». Σε όσα δεν βρήκε προφανώς τίποτε ενοχλητικό η κυβέρνησή μας, βρήκαν πολλά, πολύ ορθά, οι δικαστές. Και βάσει αυτών κατέληξαν στο αναπόδραστο συμπέρασμα ότι «με τη στάση της η Τουρκία επιχειρεί να πιέσει ανεπίτρεπτα το δικαστικό σύστημα της Ελλάδας». Ας το διαβάσουν αυτό στο Μαξίμου, στο υπουργείο Δικαιοσύνης, ή όπου αλλού κρίνουν ότι φέρουν κάποια ευθύνη για την προστασία των θεσμών μας.
Ειδικά θα πρέπει να εστιάσουν στη λαμπρή διατύπωση της Ενωσης για το σκεπτικό της απόφασης του Αρείου Πάγου όσοι πιστεύουν, όπου κι αν βρίσκονται, ότι μπορούν να κάμψουν το φρόνημα των ελλήνων δικαστών. Ας προσέξουν μάλιστα ιδιαίτερα, όπου κι αν βρίσκονται, όσοι θεωρούν ότι ένα δεύτερο αίτημα έκδοσης της Τουρκίας, που βέβαια θα είναι το προηγούμενο, συμπληρωμένο και επαυξημένο, θα έχει καλύτερη τύχη από το πρώτο, ύστερα από την τελεσίδικη απόφαση του Αρείου Πάγου. Θα πρότεινα μάλιστα να μην κουράζονται οι τούρκοι ανακριτές να προσθέτουν «στοιχεία» και«ομολογίες». Οι δικαστές μας ενημερώθηκαν επαρκώς από τα όσα κατέθεσαν στον Αρειο Πάγο οι μάρτυρες, καθώς και από τα συμπεράσματα των διεθνών οργανισμών και των ειδικευμένων οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για το πως παράγονται «στοιχεία» και «ομολογίες» όπου καταλύεται το κράτος δικαίου.
Ας διαβάσουν την επιστολή της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων όσοι νομίζουν ότι οι δικαστές μας δεν κατάλαβαν τι τρέχει. Ας το διαβάσει και όποιος, όπου κι αν βρίσκεται, συνεχίζει να προκαλεί τη Δικαιοσύνη. Ας διαβάσουν τι λέει η Ενωση για την απόφαση του Αρείου Πάγου: «Οι τρεις αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Ελλάδας δέχθηκαν ότι ενδεχόμενη έκδοση (των οκτώ αξιωματικών) θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή τους και θα τους εξέθετε σε βασανιστήρια και εξευτελισμό, και με το σκεπτικό αυτό αποφάσισε την μη έκδοσή τους. Η προτεραιότητα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα που επιβάλλουν η ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία αποτέλεσαν τη βάση των αποφάσεων».
Ας δώσουν βάση σε αυτά τα λόγια όσοι σχεδιάζουν στα σκοτεινά. Ενημερώσεις περί αιφνίδιας αλλαγής στο καθεστώς του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία μέσω ρηματικών διακοινώσεων, ή και άλλα φαιδρά που ακούσαμε, ότι θα γίνει, λέει, προσπάθεια μέσω διπλωματικών οδών να υπάρξουν εγγυήσεις δίκαιης δίκης στην Τουρκία, δεν περνάνε σε έξυπνους και τίμιους λειτουργούς της Δικαιοσύνης. Και για όσους αμφιβάλλουν, το είπαμε: ας διαβάσουν, κι ας ξαναδιαβάσουν αν δεν το κατάλαβαν με την πρώτη, τι λέει η επιστολή της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων.
Τα τείχη στέκουν. Η Ελλάδα έχει δικαστές. Για τους οκτώ ικέτες τούρκους αξιωματικούς, η δίκαιη δίκη που δικαιούται ο κάθε άνθρωπος, αλλά που μπορούν να διασφαλίσουν μόνο δημοκρατικές χώρες, έγινε στον Αρειο Πάγο. Κι η απόφασή της βγήκε, στις 26 Ιανουαρίου του 2017.