Το γεγονός ότι με την επισημοποίηση του Brexit άνοιξαν συζητήσεις για την αποχώρηση της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο και την ενοποίηση της Ιρλανδίας, σημαίνει ότι οι ανεξέλεγκτες δυνάμεις της Ιστορίας έχουν ήδη ενεργοποιηθεί. Ποιος Μπόρις Τζόνσον (που τελικά απέσυρε την υποψηφιότητά του για αντικαταστάτης του Κάμερον) και ποιος Νάιτζελ Φάραντζ (που παραιτήθηκε και αυτός) θα διαχειριζόντουσαν την αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όταν η Σκωτία ψήφισε 62% remain και η Βόρεια Ιρλανδία 55,78%; Κι αν το πουλόβερ αρχίζει να ξηλώνεται; Θα σταματήσει άραγε στο Γιβραλτάρ ή στην Ουαλία;
Οιαδήποτε πρόβλεψη για το αν προσεχώς διαλυθεί το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορεί παρά να είναι μια εικασία, όμως ένας αναστοχασμός πάνω στις δυναμικές που δημιουργούνται σε ολόκληρη της Ευρώπη είναι αναγκαίος και σκόπιμος. Τα σύνορα αλλάζουν. Άλλαξαν στην Γιουγκοσλαβία, άλλαξαν με το βελούδινο διαζύγιο Τσεχίας και Σλοβακίας που θεωρήθηκε απλώς σαν μια μικρή διόρθωση της Ιστορίας, αποφεύχθηκε στο Βέλγιο, αλλά ποιος μπορεί να πει τι θα γίνει με την Καταλονία, με την Κορσική, με τη Χώρα των Βάσκων;
Ο βρετανός (με καταγωγή από τη Σκωτία) ιστορικός Νίαλ Φέργκιουσον (Niall Ferguson) δημοσίευσε στη Wall Street Journal (19 Νοεμβρίου 2011) ένα φουτουριστικό άρθρο με τίτλο «2021: The New Europe» που συνόδευε ένας εικονογραφημένος χάρτης, όπου εμφανίζει τις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης», με τη Γερμανία στο κέντρο διογκωμένη και γύρω της να υπάρχουν ομάδες χωρών με βάση την κατανομή έργων (ο νότος για διακοπές κ.ο.κ.). Είναι μια Ευρώπη που εξακολουθεί να έχει το ευρώ, αλλά εκείνο που την χαρακτηρίζει είναι η δημοσιονομική ένωση.
Ο Φέργκιουσον σ΄ αυτό το άρθρο, τοποθετούσε στο 2013 μια κρίση των γερμανικών τραπεζών που θα έριχνε την Μέρκελ, αλλά δεν του βγήκε μέχρι τώρα, παρά τα 54 τρισ. ευρώ που έχει επενδύσει η Deutsche Bank σε (τοξικά;) παράγωγα και τις πρόσφατες απώλειες της μετοχής της. Συνεπώς, η προφητεία του εκκρεμεί. Προφητεύει επίσης ότι το SPD που αναλαμβάνει μετά τη Μέρκελ, προτείνει μια νέα ομοσπονδία, τις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» και 29 κράτη μεταξύ των οποίων και οι έξι πρώην γιουγκοσλαβικές χώρες, και το διαιρεμένο σε Βαλονία και Φλάνδρα Βέλγιο, θα υπέγραφαν τη «νέα Συνθήκη του Πότσνταμ» το 2014! Οι υπόλοιποι αποχωρούν. Οι τρεις σκανδιναβικές χώρες με τη Δανία και την Ισλανδία θα διαμόρφωναν τη «Λίγκα του Βορρά», οι τέσσερις βαλτικές χώρες σημειώνονται στον χάρτη ως «Laisser-faire Land» και τα βρετανικά νησιά και η Ιρλανδία εμφανίζονται ως «Επανενωμένο Βασίλειο»… Αν και δεν έχει συμβεί τίποτε από τις προφητείες του διεθνώς αναγνωρισμένου ιστορικού, να σταθούμε στο «Επανενωμένο Βασίλειο» που σημαίνει ότι πρώτα διαλύεται και μετά επανανενώνεται…
με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης
Χωρίς αμφιβολία, η μετάβαση από τον δημιουργικό ευρωσκεπτικισμό στις φυγόκεντρες ρητορείες (που εξελίχθηκαν σε υπαρκτές ανατρεπτικές πολιτικές δυνάμεις), τροφοδοτήθηκε από την ελλιπή κατασκευή του ευρώ, την κατασπατάληση της αρχικής ενοποιητικής δυναμικής του και την επιβολή της γερμανικής δημοσιονομικής πειθαρχίας σε μια εποχή που η κλασική οικονομική έχει καταλυθεί από τη φούσκα του μονεταρισμού. Η εμμονική στάση του Βερολίνου έχει προκαλέσει ανεργία, μείζονα κοινωνικά προβλήματα, πολύ πόνο και κυρίως θόλωσε το ευρωπαϊκό όραμα, μετατρέποντας την ΕΕ σε τράπεζα ενός κακόπιστου και ανελέητου τραπεζίτη.
Η κρίση του χρέους είναι κρίση του ευρώ και πρόκειται για ένα κατ΄ εξοχήν πολιτικό ζήτημα. Η κρίση θα μπορούσε να λυθεί με ένα άλλο ευρώ, αλλά αυτό προϋποθέτει μια άλλη Ευρώπη, την ουσιαστική, την οποία τα συστήματα εξουσίας δεν μπορούν καν να διανοηθούν, γιατί θα είναι άλλοι οι πρωταγωνιστές. Αλλά το ζήτημα αυτό θα το λύσει η Ιστορία…
Πάντως, η πίεση που δέχονται οι πλούσιες περιοχές των χωρών μελών της ευρωζώνης για να συμμετάσχουν στα προγράμματα λιτότητας ή διάσωσης προκαλεί φυγόκεντρες τάσεις. Η Λέγκα του Βορρά στην Ιταλία ζητά επιστροφή στο εθνικό νόμισμα και στην εθνική κυριαρχία!… Μέχρι και η Βαυαρία είναι πολύ θυμωμένη, καθώς θεωρεί πως έχει συμβάλει αρκετά για τη χρηματοδότηση του «φτωχού» Βερολίνου. Σε ανάλογη διάθεση είναι και η Βάδη-Βυρτεμβέργη. Μια κρίση των τραπεζών των lander που τελούν υπό την εγγύηση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης ή ολίγη ύφεση στη Γερμανία μπορούν να πυροδοτήσουν καταστάσεις που μέχρι τώρα κανείς δεν διανοείται.
Κάπως έτσι, τα τελευταία χρόνια άρχισε να συζητιέται σε πανεπιστημιακούς κύκλους μια παλιά θεωρία που είχε διατυπώσει στο βιβλίο του «Η κατάρρευση των Κρατών» ο αυστριακός οικονομολόγος Λέοπολντ Κορ (1957), η οποία συνίσταται στο αξίωμα «το μεγάλο είναι κακό». Ο Κορ ονειρευόταν ένα ουτοπικό σύστημα διακυβέρνησης, βασισμένο στον αναρχισμό, στο οποίο όλοι οι πολίτες θα είχαν τόσο υψηλή ηθική που από μόνοι τους θα σέβονταν τα όρια των άλλων. Κάπως έτσι θα συνέβαινε και ανάμεσα στα κράτη. Στην ουτοπία του δεν θα υπήρχαν μικρές και μεγάλες χώρες. Όλες θα ήταν ίσες.
Μια ανάλογη θεωρία που έχει διατυπωθεί σε αρκετές εκδοχές είναι η ομοσπονδοποίηση των περιφερειών της Ευρώπης (αντί των κρατών), όπου η Γερμανία ξαναγυρίζει στα lander της, η Νορμανδία και άλλες περιοχές της Γαλλίας ανεξαρτητοποιούνται, η Καταλονία, η Χώρα των Βάσκων, η Ανδαλουσία στην Ισπανία το ίδιο, η Ιταλία και η Βρετανία χωρίζονται επίσης, και διαμορφώνεται μια άλλη Ευρώπη, με 76 ομόσπονδα κράτη όπως είχε οραματισθεί ο Ολλανδός Φρέντι Χάινεκεν (της μπύρας), μια Ευρώπη χωρίς κυρίαρχες δυνάμεις…
Μια Ευρώπη που θα απελευθέρωνε μια άλλη δυναμική, με μια άλλη εθνοτική οικολογία, που θα ευνοούσε τους υπερεθνικούς θεσμούς και την ευρωπαϊκότητα.
Πως θα μπορούσε να γίνει αυτό; Μα, με τα αδιέξοδα της οικονομικής κρίσης, την πολιτική και τη δημοκρατία. Η Ευρώπη μπορεί να μας εκπλήξει. Ας ελπίσουμε να μας εκπλήξει καλά. Κι αυτό σε κάποιο βαθμό θα εξαρτηθεί από το Βερολίνο και το Παρίσι, αλλά και από τους «ξενοδόχους» ευρωπαϊκούς λαούς.