Κάποια βιβλία αξίζει να τα ξεκινάς από το τέλος γιατί μπορεί να πέσεις πάνω σε κείμενα που σου σφίγγουν το στομάχι. Ενα τέτοιο ντοκουμέντο, που αναβιώνει την ατμόσφαιρα αποσύνθεσης και χρεοκοπίας που ξεκίνησε στις Κάννες τον Νοέμβριο 2011 και κορυφώθηκε στο μεσοδιάστημα των δύο εκλογικών αναμετρήσεων του 2012, όταν η χώρα αιωρείτο στο κενό, φέρνει στο φως στο βιβλίο του «Euroshock: How the Largest Debt Restructuring in History Helped Save Greece and Preserve the Eurozone» ο Τσαρλς Νταλάρα (Charles Dallara), άλλοτε διευθυντής του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου (IIF) και βασικός ενορχηστρωτής του PSI.
Πρόκειται για ένα έγγραφο εργασίας του IIF για το Grexit και τις επιπτώσεις που θα είχε μια άτακτη ελληνική χρεοκοπία και έξοδος από το ευρώ, με ημερομηνία 18 Φεβρουαρίου 2012. Αξίζει να θυμηθούμε τα γεγονότα. Μία εβδομάδα πριν, η Βουλή είχε ψηφίσει το «Μνημόνιο 2», κοινοβουλευτικές ομάδες διασπάστηκαν, η Αθήνα κάηκε και ο πρωθυπουργός της συμμαχικής κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ-ΝΔ (ο ΛΑ.Ο.Σ. είχε αποχωρήσει), Λουκάς Παπαδήμος, έδινε μάχη στο Eurogroup για να κλείσει τα προαπαιτούμενα και το PSI, προκειμένου να προχωρήσει το μεγαλύτερο «κούρεμα» χρέους στην Iστορία και το δεύτερο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής της Ελλάδας.
Την ημέρα που το IIF παρουσίαζε το έγγραφο, ο τότε αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ και μετέπειτα πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, κατήγγειλε στη σύσκεψη της Πανελλαδικής Συντονιστικής Επιτροπής του κόμματος ότι «τα δελτία των 8» φόβιζαν και τρομοκρατούσαν τους Ελληνες πως αν δεν δέχονταν «αυτόν το μονόδρομο της συνολικής καταστροφής, το κόστος της άρνησης θα είναι η αποχώρηση από την Ευρώπη». Δήλωνε, επίσης, ότι η συμμαχική κυβέρνηση συνεργούσε «στα σχέδια εξόντωσης του ελληνικού λαού μαζί με το Σόιμπλε, μαζί με το Eurogroup», επισημαίνοντας ότι η χώρα όδευε «ολοταχώς προς κοινωνικό ολοκαύτωμα».
Ο κ. Τσίπρας ανέφερε ότι, απέναντι σε όλα αυτά, υπήρχε «ρεαλιστικός εναλλακτικός δρόμος στην κυβερνητική ισοπέδωση» και ζητούσε μια «νωπή λαϊκή εντολή» προκειμένου (μια κυβέρνηση της Αριστεράς) να αρνηθεί «το μνημόνιο και τα πακέτα που το συνοδεύουν», να καταγγείλει «τις αντισυνταγματικές συμβάσεις» και «την εκχώρηση των εσόδων του κράτους στα ταμεία της κυρίας Μέρκελ και της τρόικα» και να προχωρήσει «στην αναγκαία αναστολή πληρωμών προς τους πιστωτές για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί», διεκδικώντας «την αναδιαπραγμάτευση του χρέους με στόχο τη διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του, χωρίς μνημόνια λιτότητας, αλλά με ρήτρα ανάπτυξης». Αυτό ήταν το πνεύμα της εποχής του αντιμνημονιακού αγώνα, τον οποίον πολλοί αγάπησαν και ακόμη περισσότεροι κατάπιαν αμάσητο στην πορεία, για διαφορετικούς λόγους.
Θα ισοπέδωνε την ελληνική οικονομία
Σύμφωνα με την ανάλυση του IIF, μια άτακτη χρεοκοπία θα ισοπέδωνε την ήδη πληγείσα ελληνική οικονομία, δημιουργώντας σοβαρό κοινωνικό κόστος, ενώ θα έθετε υπό αμφισβήτηση την ποιότητα του ιδιωτικού χρέους της χώρας. Αυτό θα πυροδοτούσε ένα κύμα περαιτέρω διαρροής καταθέσεων και κατάρρευση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, θέτοντας σε κίνδυνο τη χρηματοοικονομική σταθερότητα της Ελλάδας. Οι κοινωνικές επιπτώσεις στη χώρα μας θα ήταν τεράστιες:
- Μια καταστροφική χρεοκοπία θα έθετε σε κίνδυνο ό,τι είχε επιτευχθεί έως τότε στην Ελλάδα, από το 2009.
- Η κοινωνική πίεση θα αυξανόταν, καθώς η οικονομία θα κατέρρεε και η ανεργία θα εκτοξευόταν.
- Το βιοτικό επίπεδο θα ισοπεδωνόταν, ενώ λόγω της διάλυσης της οικονομίας το κράτος δεν θα μπορούσε να παράσχει βασικές κοινωνικές υπηρεσίες.
- Αυτό θα έκανε ακόμη πιο δύσκολη τη συναίνεση για αλλαγές στην οικονομία, καθώς τα οργανωμένα συμφέροντα θα προκαλούσαν ακόμη μεγαλύτερη κρίση για να μη χάσουν κεκτημένα και προνόμια.
- Ενώ η νέα, υποτιμημένη δραχμή θα διαβεβαίωνε ότι το κόστος της προσαρμογής θα διανεμόταν ακόμη πιο άνισα στην κοινωνία.
Παράλληλα, η οικονομική ζημιά της χώρας θα ήταν τεράστια, όπως αναφέρει. Ο λογαριασμός που υπολόγισε το IIF ήταν όντως τεράστιος:
- €91 δισ. χρέους των ελληνικών τραπεζών στη διατραπεζική αγορά (εκ των οποίων €28 δισ. σε δανειστές της ευρωζώνης, κυρίως τράπεζες).
- €247 δισ. δανείων ελληνικών επιχειρήσεων και νοικοκυριών (15% των οποίων ήταν ήδη μη εξυπηρετούμενα), ποσό που ξεπερνούσε το 115% του ΑΕΠ, ως συνέπεια μιας αλληλουχίας χρεοκοπιών τραπεζών και νοικοκυριών, επιτείνοντας έτσι την ύφεση.
- €21 δισ. δανείων των ελληνικών επιχειρήσεων προς το εξωτερικό.
- €177 δισ. στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα λόγω σχετικής έκθεσης στην Ελλάδα.
- €100 δισ. collateral ελληνικών κρατικών ομολόγων (GGB) και άλλων επιλέξιμων κινητών αξιών (κυρίως υπό τη μορφή εγγυημένων τραπεζικών ομολόγων) που παρείχαν οι ελληνικές τράπεζες μέσω εργαλείου χρηματοδότησης της ΕΚΤ.
- €24 δισ. από τα δάνεια του ELA προς τις ελληνικές τράπεζες.
Σύνολο: €660 δισ.!
Η επιστροφή στη δραχμή
Σύμφωνα με την ανάλυση, δεδομένου του χρηματοπιστωτικού αυτού τραύματος, θα ήταν δύσκολο να υποστηρίξει κανείς ότι η Ελλάδα θα παρέμενε ένα λειτουργικό μέλος της ευρωζώνης. Οι ελληνικές αρχές δεν θα είχαν άλλη επιλογή από το να ανακτήσουν τη νομισματική τους ανεξαρτησία και να εξέλθουν της ευρωζώνης, εισάγοντας ένα νέο εθνικό νόμισμα. Οι πρακτικές δυσκολίες, το κόστος (για το κράτος και τις επιχειρήσεις προκειμένου να περάσουν σε ένα νέο σύστημα πληρωμών) και οι επιπτώσεις μιας βεβιασμένης απόφασης θα ήταν σοβαρές, συνεχίζει η ανάλυση.
Υπό τέτοιες συνθήκες, συνεχίζει, οι ελληνικές αρχές θα ήταν υποχρεωμένες να προχωρήσουν σε δανεισμό από την Τράπεζα της Ελλάδος για να καλύψουν τα έξοδα του προϋπολογισμού, να ανακεφαλαιοποιηθούν οι ελληνικές εμπορικές τράπεζες (που θα εθνικοποιούντο de facto) και να οριστούν χρηματοδοτικά εργαλεία για την παροχή πιστώσεων στον ιδιωτικό τομέα.
Πληθωρισμός, υποτίμηση και ΕΕ
Σύμφωνα με την ανάλυση, ο κίνδυνος να ξεκινήσει ένας τέτοιος φαύλος κύκλος πληθωρισμού και υποτίμησης θα ήταν σημαντικός. Οπως και η θέσπιση δρακόντειων ελέγχων κεφαλαίων, που θα εισάγονταν μετά βεβαιότητας – παρεμπιπτόντως, αυτό θα το εξασφάλιζε η κυβέρνηση της Αριστεράς και των ΑΝΕΛ τριάμισι χρόνια αργότερα.
Η ανάλυση ασχολήθηκε και με το ερώτημα αν η Ελλάδα θα παρέμενε στην ΕΕ μετά την αποχώρησή της από την ευρωζώνη, κάτι που δεν ήταν ακόμη σαφές. Επισήμανε ότι, αναπόφευκτα, η εισαγωγή capital controls και η αδυναμία συμμόρφωσης με το κοινοτικό δίκαιο λόγω της έκτακτης κατάστασης θα έφερνε το ζήτημα στο τραπέζι, με το δεδομένο ότι η Κομισιόν είχε επιβεβαιώσει ότι δεν υπήρχε η πρόβλεψη στις ευρωπαϊκές συνθήκες να φύγει κανείς από το ευρώ χωρίς να αφήσει και την ΕΕ.
Η ζημιά στην ευρωπεριφέρεια
Σε κάθε περίπτωση, αυτό θα σήμαινε επαναδιαπραγμάτευση συνθηκών, που θα ήταν μια μακρά και πολύπλοκη διαδικασία, κατά την οποία οι αγορές κεφαλαίων θα οδηγούνταν σε μαζική έξοδο κεφαλαίων, μεταφέροντας έτσι τη «μόλυνση» και στην υπόλοιπη Ευρώπη, και στη συνέχεια στην παγκόσμια οικονομία.
Η ανάλυση κάνει ιδιαίτερη μνεία και στις επιπτώσεις ενός ελληνικού ατυχήματος στην ευρωπαϊκή περιφέρεια και στην ευρωζώνη.
- Για τον επίσημο τομέα της ευρωζώνης (δηλαδή τα κράτη), οι επιπτώσεις μπορεί να έφταναν σε απευθείας απώλειες ελληνικού χρέους ύψους €73 δισ., που θα ήταν αποτέλεσμα μιας γενικότερης παύσης πληρωμών του ελληνικού χρέους.
- Επίσης, οι απώλειες της ΕΚΤ (τα €177 δισ. που αναφέρθηκαν παραπάνω) θα ήταν σοβαρές, καθώς θα ξεπερνούσαν το 200% της κεφαλαιακής της βάσης.
- Ενώ η πιθανή ανάγκη να δοθεί επιπρόσθετη υποστήριξη σε Πορτογαλία και Ιρλανδία, που βρίσκονταν τότε σε προγράμματα, για να πειστούν οι αγορές ότι οι χώρες αυτές ήταν πλήρως αποξενωμένες από την Ελλάδα, θα έφταναν πιθανά τα €380 δισ. σε βάθος πέντε ετών.
- Επιπλέον, προεξοφλούσε μια πιθανή υποστήριξη σε Ισπανία και Ιταλία, ούτως ώστε να περιορίσουν την έκθεση στην ελληνική καταστροφή, με περίπου €350 δισ. συνδυαστικά από τον EFSF, τον ESM και το ΔΝΤ.
- Η ΕΚΤ θα είχε ευθέως ζημιά από την ελληνική χρεοκοπία και θα υφίστατο πιέσεις να επεκτείνει το Πρόγραμμα για τις Αγορές Τίτλων (Securities Market Programme – SMP), που ήταν τότε €219 δισ., για να στηρίξει τις αγορές δημοσίου χρέους.
- Θα υπήρχε σημαντικό κόστος ανακεφαλαιοποίησης τραπεζών, που θα έφτανε εύκολα τα €160 δισ. Ενώ οι ιδιώτες επενδυτές θα ήταν πολύ διστακτικοί στην παροχή επιπρόσθετων κεφαλαίων, αφήνοντας τις κυβερνήσεις να καλύψουν το κεφαλαιακό κενό.
Παράλληλα, η ανάλυση εκτιμούσε ότι θα υπήρχαν χαμένα φορολογικά έσοδα από πιο αδύναμες χώρες της ευρωζώνης και υψηλότερα επιτόκια λόγω αύξησης του κόστους εξυπηρέτησης χρέους. Σημείωνε χαρακτηριστικά ότι η Lehman Brothers ήταν απείρως μικρότερη από την Ελλάδα και η καταστροφή της υποτίθεται ότι είχε αντιμετωπιστεί καλά.
Εξέφραζε, δε, την άποψη πως, παρότι όλοι αυτοί οι κίνδυνοι ήταν δύσκολο να αποτυπωθούν με ακρίβεια, δεν έβλεπε πώς ακριβώς η ζημιά δεν θα ξεπερνούσε το 1 τρισ. ευρώ!
Το μεγαλύτερο «κούρεμα» χρέους στην Ιστορία
Σύμφωνα με τον Νταλάρα, στο θέμα του PSI υπήρχαν δύο στρατόπεδα: Εκείνοι που πίστευαν ότι θα ήταν ανάθεμα στα θεμέλια του κοινού νομίσματος και θα οδηγούσε σε ντόμινο και άλλες χώρες της ευρωζώνης, υπονομεύοντας το ευρώ˙ και οι άλλοι, που ένιωθαν ότι η αναδιάρθρωση ήταν ο μόνος τρόπος να αποσυμπιεστεί η κατάσταση, εξολοθρεύοντας την απειλή της εξάπλωσης της «μόλυνσης» και διασφαλίζοντας ότι η Ελλάδα θα έμπαινε σε μια πορεία ανάκαμψης.
Οπως αναφέρει, δεν είναι υπερβολή να πεις κανείς ότι σε εκείνη τη συγκυρία το μέλλον της ευρωπαϊκής οικονομίας κρεμόταν από αυτήν την ισορροπία, όπως και ο πιθανός κίνδυνος ενός δεύτερου γύρου παγκόσμιας κρίσης. Και εξηγεί στο βιβλίο του πως το δίλημμα αυτό λύθηκε, επιτυγχάνοντας τη μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στην Ιστορία και βοηθώντας την Ελλάδα να εξέλθει σταδιακά από έναν δεκαετή εφιάλτη που κανένας μας δεν θέλει να θυμάται σήμερα. Αν και ίσως θα έπρεπε.
Ο Αχιλλέας Χεκίμογλου είναι συγγραφέας και ερευνητής. Διατέλεσε επί σειρά ετών συντάκτης Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων της εφημερίδας «Το Βήμα». Σήμερα εργάζεται στον χώρο της εταιρικής επικοινωνίας.