Εχει παθιαστεί με ένα παιχνίδι που παίζει καθημερινά στο κινητό του, από εκείνα της κατηγορίας Candy Crush. Εκνευρίζεται πολύ όταν χάνει όλες τις «ζωές» που δικαιούται γιατί τότε πρέπει να περιμένει μία ολόκληρη ώρα για να ξαναπαίξει. Εκτός αν αγοράσει το παιχνίδι (έχει κατεβάσει τη δωρεάν εκδοχή) οπότε θα αποκτήσει «άπειρες ζωές για πάντα» και θα μπορεί να παίζει χωρίς διακοπές. Δύο ευρώ κοστίζει, σιγά το ποσό. Ομως αρνείται κατηγορηματικά να βάλει το χέρι στην τσέπη. Δεν είναι θέμα τσιγκουνιάς –στην καθημερινή ζωή του κάθε άλλο παρά τσιγκούνης είναι – είναι θέμα νοοτροπίας. Ανήκει και εκείνος στην διαδικτυακή κοινωνία των εκατομμυρίων χρηστών σε όλο τον κόσμο που εκμεταλλευόμενοι τις παροχές της νέας τεχνολογίας, αλλά και τα κενά στη νομοθεσία, ακόμα και τη μη τήρηση των νόμων, έχουν εθιστεί στο τσάμπα. «Γιατί να πληρώσω όταν μπορώ να το έχω δωρεάν;», μου λέει. Μα τα δύο ευρώ που ζητάνε για ένα παιχνίδι, για τη δημιουργία του οποίου δούλεψαν άνθρωποι που πρέπει να πληρωθούν για τον κόπο τους, είναι σαν να σου ζητάνε τίποτα, αν σου πέσουν στο δρόμο μπορεί και να μην σκύψεις να τα πιάσεις. «Δεν είναι θέμα χρημάτων!». Αλλά;
Οι κακομαθημένοι
Αλλά… ας πούμε πως το Internet μάς έχει κακομάθει με αυτό το παράνομο μεν αλλά τόσο διαδεδομένο downloading. Που δεν θέλει κόπο, αλλά τρόπο. Ενα-δύο κολπάκια να σου μάθουν και σε λίγο έχεις δικά σου όλα τα σίριαλ του κόσμου (με ελληνικούς υποτίτλους), όποια παιχνίδια, εφαρμογές, βιβλία, ταινίες, τραγούδια κλπ. κλπ. τραβά η όρεξή σου. Μεγάλος ο πειρασμός, ενδώσαμε, και τώρα που καλομάθαμε δεν μπορούμε και δεν θέλουμε να κάνουμε αλλιώς.
«Μου φαίνεται αδιανόητο να πληρώσω έστω και 5 λεπτά για να αγοράσω κάτι που μπορώ να αποκτήσω τσάμπα», μου είπε ο 16αχρονος γιος φίλης που έχει ανάγει το παράνομο downloading στο αγαπημένο του hobby, για να μην πω σε τρόπο ζωής. Είναι ένας από τους εκατομμύρια «Δεν πληρώνω!» του Internet, ανθρώπους που με μοναδικό όπλο το ποντίκι του υπολογιστή τους συμμετέχουν σε μια από τις μεγαλύτερες «επαναστάσεις» της σύγχρονης εποχής. Μόνο που δεν γίνονται όλες οι επαναστάσεις για ιερό σκοπό. Επιπλέον, και θύματα έχουν και κρύβουν μεγάλους κινδύνους.
Απειλές, ποινές και φόροι
Μερικά χρόνια πριν, πολλοί ήταν εκείνοι που κατέβασαν το επιτυχημένο άλμπουμ της Ριάνα «Loud», μια οικογένεια Γερμανών όμως την πάτησε, δηλαδή εντοπίστηκε. Η δισκογραφική εταιρία της σταρ άσκησε αγωγή στους γονείς, ζητώντας 3.500 ευρώ ως αποζημίωση, εκείνοι ισχυρίστηκαν πως δεν ήταν παρόντες τη στιγμή που τα παιδιά τους διέπρατταν την αμαρτία. Όμως η απόφαση ήταν καταδικαστική. Παρόμοια απόφαση-σταθμό εξέδωσε τις προάλλες το Ανώτατο Ομοσπονδιακό Ακυρωτικό Δικαστήριο της Γερμανίας: Οι δικαστές έκριναν πως οι γονείς ευθύνονται για το παράνομο downloading των τέκνων τους, κατά συνέπεια καλούνται να πληρώσουν τον λογαριασμό σε περίπτωση που οι θιγόμενοι καταφύγουν στη Δικαιοσύνη. Oταν τα παιδιά είναι ενήλικα και όλη η οικογένεια χρησιμοποιεί την ίδια ηλεκτρονική διεύθυνση, τότε οι γονείς θα πρέπει να ονοματίσουν το παιδί (δηλαδή τον ενήλικο) που παρανόμησε, αν θέλουν να μην πληρώσουν αυτοί τα σπασμένα, εν προκειμένω τα κλεμμένα.
Στη Σουηδία πάντως, δεκαπεντάχρονο μαθητή που κατέβαζε παράνομα αρχεία χρησιμοποιώντας τη σύνδεση Internet του σχολείου του, τον κατέδωσε ο διευθυντής του, ο οποίος κάλεσε απευθείας την Αστυνομία (αντί να απευθυνθεί πρώτα στους γονείς του) με αποτέλεσμα το παιδί να κινδυνεύσει με διετή φυλάκιση. Οι ποινές γίνονται όλο και πιο αυστηρές.
Πρόσφατα μάλιστα, ο Γενικός Εισαγγελέας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης αποφάσισε πως οι πάροχοι υπηρεσιών Διαδικτύου στην EE μπορούν να υποχρεωθούν σε αποκλεισμό της πρόσβασης στο The Pirate Bay, επειδή μέσω της σελίδας έχουν τη δυνατότητα να ανταλλάσσουν προστατευόμενα έργα. Άλλες σελίδες παροχής τέτοιων υπηρεσιών έχουν υποχρεωθεί να βάλουν λουκέτο, ενώ κάποιες ανοιγοκλείνουν σε μια προσπάθεια να ξεγελάσουν τους διώκτες τους, τη στιγμή που οι κυβερνήσεις βάζουν ή σκέφτονται να βάλουν ειδικό φόρο με κάθε αγορά υπολογιστή ή tablet, ως τέλος πνευματικών δικαιωμάτων.
Η πειρατεία σκοτώνει την τέχνη (και τον Τύπο)
Όπως όμως φαίνεται, μέχρι στιγμής ούτε οι απαγορεύσεις, ούτε οι απειλές με ποινές που φτάνουν ως και την πολυετή φυλάκιση έχουν καταφέρει να αποτρέψουν τους χρήστες του Internet από το παράνομο και τις περισσότερες φορές απολύτως δωρεάν downloading. Δικαιολογίες υπάρχουν (ανάμεσά τους και η οικονομική κρίση που έχει μειώσει την καταναλωτική δύναμη των πολιτών) κακά τα ψέματα όμως, στο εν λόγω θέμα αναπτύσσουμε συμπεριφορές εξαρτημένων ανθρώπων.
Οταν επιλέγουμε να δούμε μία ταινία τσάμπα μεν αλλά σε κακή κόπια, από το να πληρώσουμε τα 3 ευρώ που ζητάει μια διαδικτυακή πλατφόρμα για να μας την παρέχει σε άριστη ποιότητα, τις περισσότερες φορές δεν το κάνουμε για να γλιτώσουμε τα έξοδα. Το κάνουμε για την ηδονή του τσάμπα. Για τη διαδικασία ψάξε, βρες, κατέβασε, κόλλα τους υπότιτλους. Και την επιπλέον ηδονή που θα αισθανθείς που ξεγέλασες την εταιρία παραγωγής (τον… κακό της υπόθεσης) που μάταια θα περιμένει να πληρωθεί για το προϊόν που έριξε στην αγορά. Γιατί όσο και αν «η πειρατεία σκοτώνει την τέχνη», για να χρησιμοποιήσω ένα από τα αντί-downloading σλόγκαν της εποχής, που τη σκοτώνει, δεν παύει να έχει αυτή την ακαταμάχητη γλύκα του απαγορευμένου.
Την ίδια βεβαίως στιγμή θύμα του τζάμπα δεν είναι μόνο η τέχνη αλλά και ο Τύπος. Πόσοι αναγνώστες είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν τις πολύ χαμηλές συνήθως συνδρομές που ζητάνε οι εφημερίδες για τις ηλεκτρονικές εκδόσεις τους; Δημοσιογραφικοί κολοσσοί όπως οι New York Times κάνουν διαρκώς προσφορές με εξαιρετικά χαμηλές συνδρομές προσπαθώντας να αλιεύσουν νέους αναγνώστες ή να κρατήσουν τους παλιούς. Υπάρχει όμως πάντα τρόπος να βρεις τα άρθρα τους τζάμπα. Δεν υπάρχει; Οπότε γιατί να γραφτείς;
Ας μιλήσουμε για ηθική
Αν οι μεγαλύτεροι εθισμοί του σύγχρονου ανθρώπου είναι κατά τους ειδικούς ο τζόγος, το φαγητό (ανορεξία ή βουλιμία), το σεξ, οι αγορές και το Διαδίκτυο, ο εθισμός στο τζάμπα έρχεται ως «παρελκόμενο» της ασφυκτικής πλέον σχέσης που έχουμε αναπτύξει με το Internet. Ως ένας υπό-εθισμός που όσο και αν εκ πρώτης φαίνεται διασκεδαστικός, στην πραγματικότητα συμβάλει στον τρόπο που διαμορφώνεται όχι μόνο η καταναλωτική συμπεριφορά μας, αλλά και η σκέψη μας, ο τρόπος ζωής μας, ακόμα και η (και ας ακούγεται βαρύ) ηθική μας. Οπως υπάρχει ηθικό θέμα στην πειρατική διακίνηση δεδομένων (που, όσο και αν δεν μας συμφέρει να το παραδεχτούμε, υπάρχει), έτσι υπάρχει και στη νοοτροπία του «δεν πληρώνω». Είναι σίγουρα μία εκκρεμότητα που στο μέλλον θα τακτοποιηθεί.
Στο μεταξύ, όσο και αν το τζάμπα μας αρέσει, μας βολεύει, μας εξιτάρει, όσο και αν συμφέρει το ταμείο μας ή προσθέτει επιπλέον «πιπέρι», νοστιμίζει τις ζωές μας κάνοντάς μας να αισθανόμαστε πειρατές ή Ρομπέν του Διαδικτύου που τα παίρνουν από τους «πλούσιους» (τους δημιουργούς, εκδότες κλπ.) και τα δίνουν στους φτωχούς (δηλαδή στους εαυτούς τους), ας μην σταματήσουμε το σκεφτόμαστε και ανάποδα: από την πλευρά εκείνου που εργάζεται για ένα προϊόν που στη συνέχεια του το κλέβουν. Δεν λέω πως αυτό θα μας θεραπεύσει από τον εθισμό μας και από την… τσιγκουνιά που αναπτύσσουμε όταν αρνούμαστε να καταβάλουμε ακόμα και το ελάχιστο αντίτιμο που μας ζητάνε, είναι όμως μια καλή άσκηση ηθικής. Γιατί, ας μην το ξεχνάμε, (πρέπει να) έχει και ο Διαδικτυακός καταναλωτής την ηθική του.