Την 20ή Σεπτεμβρίου 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε την τρίτη εκλογική αναμέτρηση σε διάστημα οκτώ μηνών. Η νίκη του Σεπτεμβρίου δεν θα ήταν εφικτή αν δεν είχε προηγηθεί η αχρείαστη, όπως αποδείχθηκε, και εθνικά επιζήμια αναμέτρηση του δημοψηφίσματος. Αν ο Αλέξης Τσίπρας επιχειρούσε να συνθηκολογήσει με τους δανειστές χωρίς δημοψήφισμα, θα έχανε τη δεδηλωμένη από τους δραχμιστές του ΣΥΡΙΖΑ και η ιστορία θα γραφόταν αλλιώς. Ομως η διενέργεια του δημοψηφίσματος προκάλεσε μια κρίσιμη, εκβιαστική και χαοτική κατάσταση στη χώρα. Μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση; Θαυμάσια για ποιους;
Φανταστείτε έναν λαθρεπιβάτη σε κρουαζιερόπλοιο. Διαπραγματεύεται με τον καπετάνιο τι πρόστιμο θα πληρώσει για να παραμείνει στο πλοίο και ζητά από τους συγγενείς του να στείλουν έμβασμα. Αλλά στην κορύφωση της διαπραγμάτευσης πηδά εκβιαστικά στη θάλασσα· δεν ξέρει να κολυμπά. Η διαπραγμάτευση καταλήγει αμέσως σε συμφωνία. Οι συγγενείς στην Αθήνα πληρώνουν ένα πολύ υψηλό πρόστιμο, ο καπετάνιος ηρεμεί και ο λαθρεπιβάτης εξασφαλίζει δωρεάν κρουαζιέρα Α’ θέσης.
Λαθρεπιβάτες δεν υπάρχουν μόνο στα πλοία. Εχει και η Δημοκρατία τους δικούς της. Το σίριαλ-βίπερ του καλοκαιριού, η δημοσίευση αποσπασμάτων του βιβλίου του Γιάνη Βαρουφάκη «Adults in the room», αναζωπύρωσε τα ερωτηματικά για τις προθέσεις, τα σχέδια και τα κίνητρα των πρωταγωνιστών της «ηρωικής διαπραγμάτευσης του 2015». Και καθώς αποσύρεται το φύλλο συκής, αποκαλύπτεται η πραγματική διάσταση της απόφασης για δημοψήφισμα: ιδιοτελής, μικροκομματική απόφαση που προκάλεσε πρωτοφανή σε μέγεθος και μακροχρόνια ζημιά στην εθνική οικονομία.
Δεν χρειάζονται, βέβαια, μαρτυρίες περιορισμένης αξιοπιστίας λόγω υποκειμενικότητας, για να αντιληφθούμε την ευθύνη των πρωταγωνιστών. Η λογική ανάλυση των γεγονότων οδηγεί σε ασφαλές συμπέρασμα: το δημοψήφισμα ήταν μια κίνηση του εκκρεμούς μεταξύ «ηλιθιότητας» και «απάτης». Ισως και γραμμικός συνδυασμός των δύο, ανάλογης τοξικότητας.
Οι χαρακτηρισμοί ακούγονται ανοίκειοι. Πώς, όμως, χαρακτηρίζεται η πράξη κάποιου που, επιδιώκοντας να ισχυροποιήσει τη διαπραγματευτική θέση της χώρας προκαλεί κλείσιμο των τραπεζών και σφίγγει ασφυκτικά τη θηλιά γύρω από την οικονομία και τη χώρα; Είναι πράξη «ηλιθιότητας», όπως την ορίζει ο ιταλός ιστορικός της οικονομίας Κάρλο Τσίπολα στο απολαυστικό δοκίμιο «Οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας»1. Στο ίδιο δοκίμιο, όποιος προκαλεί ισχυρό πλήγμα στην εθνική οικονομία για να αποκομίσει προσωπικό ή μικροκομματικό όφελος χαρακτηρίζεται (πάντα κατά τον ορισμό του Τσίπολλα) «απατεώνας»1.
Επτά ερωτήματα για το δημοψήφισμα
Οταν ο Πρωθυπουργός προκήρυξε το δημοψήφισμα:
1. Είχε ήδη αποφασίσει να συνθηκολογήσει με τους δανειστές;
ΝΑΙ, γι’ αυτό το 62% ΟΧΙ δεν άλλαξε τίποτα!
2. Γνώριζε ότι και μόνον η προκήρυξη του δημοψηφίσματος θα προκαλούσε κλείσιμο των τραπεζών και κεφαλαιακούς ελέγχους;
ΝΑΙ! Ο κ. Τσίπρας θα μπορούσε, ίσως, να επικαλείται άγνοια όσο βρισκόταν στην αντιπολίτευση. Ομως, μετά από εντατικές επαφές πέντε μηνών με την πολιτική και οικονομική ηγεσία της Ευρώπης, γνώριζε καλά τι έκανε. Είναι βέβαιο -ούτε η κυβέρνηση το αμφισβητεί πλέον- πως την ημέρα που προκήρυξε το δημοψήφισμα γνώριζε καλά ότι οδηγούσε τη χώρα σε κεφαλαιακούς ελέγχους και τραπεζική αργία.
3. Γνώριζε πόσο μεγάλη ζημιά θα προκαλέσουν στην εθνική οικονομία τα capital controls και η τραπεζική αργία;
ΝΑΙ, εξάλλου η περιπέτεια της Κύπρου ήταν πολύ νωπή.
4. Μπορούσαν να αποφευχθούν τα capital controls και η τραπεζική αργία ;
ΝΑΙ, μπορούσαν. Το εξάμηνο προ του δημοψηφίσματος εγκατέλειψαν το τραπεζικό μας σύστημα 40 δισ. ευρώ, χωρίς η ΕΚΤ να κλείσει τη στρόφιγγα της ρευστότητας, χωρίς να επιβληθούν κεφαλαιακοί έλεγχοι ή τραπεζική αργία. Αν ο Πρωθυπουργός στις 25 Ιουνίου 2015 αντί να προκηρύξει δημοψήφισμα έκανε όσα έκανε δύο εβδομάδες αργότερα (συμβιβασμό με τους δανειστές, απομάκρυνση του Γ. Βαρουφάκη και των ακραίων δραχμιστών του κόμματός του κ.λπ.) θα είχαμε αποφύγει τα capital controls, την τραπεζική αργία και πολλά άλλα…
5. Γνώριζε ότι με κλειστές τράπεζες και την κατάρρευση της οικονομίας προ των πυλών η Ελλάδα θα βρεθεί σε δεινή διαπραγματευτική θέση;
ΝΑΙ. Είναι στοιχειώδες. Με τράπεζες κλειστές, η κατάρρευση της οικονομίας ήταν θέμα εβδομάδων. Κάθε μέρα που περνούσε χωρίς συμφωνία έσφιγγε περισσότερο τη θηλιά γύρω απ’ τη χώρα. Οσοι πίστεψαν ότι με το δημοψήφισμα μπορούσε να επιτευχθεί καλύτερη συμφωνία, ουσιαστικά πίστευαν πως η διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας θα βελτιωνόταν επειδή έκλεισαν οι τράπεζες, η οικονομία κατέρρεε και η χώρα βυθιζόταν βαθύτερα στην ύφεση, την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα!
6. Μήπως ο κ. Τσίπρας (όπως ισχυρίζεται) πίστευε πως ένα ισχυρό ΟΧΙ θα ισχυροποιούσε τη διαπραγματευτική θέση της κυβέρνησης;
ΟΧΙ, ο κ. Τσίπρας και όσοι άλλοι ευθύνονται για το δημοψήφισμα, διατυμπάνιζαν ήδη επί πέντε μήνες ότι οι δανειστές δεν σέβονται τη βούληση του ελληνικού λαού, όπως αυτή εκφράστηκε την 25η Ιανουαρίου 2015.
7. Τελικά, υπήρξαν οφέλη από το δημοψήφισμα;
ΝΑΙ, μόνο για την εσωκομματική ομάδα του Πρωθυπουργού! Το δημοψήφισμα, δημιουργώντας μια «θαυμάσια αναταραχή» στη χώρα επέτρεψε στον κ. Τσίπρα να συμβιβαστεί με τους δανειστές και, απαλλάσσοντάς τον από τους σκληρούς δραχμιστές που ήταν βαρίδι πλέον για το ΣΥΡΙΖΑ, τού επέτρεψε να παραμείνει στο Μαξίμου. Ο Πρωθυπουργός απευθύνθηκε στον ελληνικό λαό τον Σεπτέμβριο του 2015 ισχυριζόμενος -όπως και ο λαθρεπιβάτης του παραδείγματος- πως… είχε προσπαθήσει τα πάντα.
Δεν είναι όλοι ίδιοι
Πολλοί συμπολίτες μας έχουν την τάση να συμψηφίζουν την κακοδιαχείριση της διακυβέρνησης «ΣΥΡΙΖΑ» με την κακοδιαχείριση των προηγούμενων. Καταλήγουν έτσι σε μια μοιρολατρική εκτίμηση για τη χώρα. Και υπάρχει ο κίνδυνος να επαναληφθεί το λάθος του 2015, όταν η επιλογή ακραίων, εντελώς απροετοίμαστων «ριζοσπαστών» έγινε με τη βεβαιότητα ότι «χειρότερα δε γίνεται». Γίνεται όμως! Γιατί και η κακοδιαχείριση έχει διαβαθμίσεις. Οι «νέοι» πολύ γρήγορα αποδείχτηκαν πολύ χειρότεροι από τους «παλιούς».
Η απόφαση προκήρυξης του δημοψηφίσματος είναι η μοναδική στην ιστορία της μεταπολίτευσης απόφαση Πρωθυπουργού με τόσο μεγάλο και άμεσο οικονομικό κόστος. (Αναφέρομαι σε αποφάσεις που ελήφθησαν αυτοβούλως -οι υπογραφές και των τριών δανειακών συμβάσεων (Μνημονίων) ετέθησαν υπό το καθεστώς εν δυνάμει χρεοκοπίας της χώρας με ασφυκτικά περιορισμένα περιθώρια ελιγμών.)
Μια μόνο πρωθυπουργική απόφαση κόστισε στη χώρα κεφαλαιακούς ελέγχους, τραπεζική αργία, ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, μερικές μονάδες ΑΕΠ και πολλά δισ. ευρώ λόγω της απαξίωσης των τραπεζικών μετοχών που κατείχε το ελληνικό Δημόσιο.
Για να καταλάβουμε το μέγεθος, μόνο η ζημιά του ελληνικού Δημοσίου από την απαξίωση των μετοχών των τραπεζών (λόγω του δημοψηφίσματος) ήταν μεγαλύτερη από το άθροισμα του κόστους της αγοράς μαχητικών αεροσκαφών 30 χρόνων και τεσσάρων Πρωθυπουργών της μεταπολίτευσης. Παρακαλώ σημειώστε: η ζημιά ήταν μεγαλύτερη από το κόστος της αγοράς συνολικά, όχι της μίζας που πιθανόν εμπεριείχαν οι συναλλαγές2.
Και δεν είναι μόνο το μέγεθος της ζημιάς που καθιστά μνημείο τοξικής οικονομικής διαχείρισης και πολιτικού αμοραλισμού την πράξη της προκήρυξης του δημοψηφίσματος. Είναι και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της:
Α. Αμεσότητα της ζημιάς: Με την απόφαση αυτή ο Πρωθυπουργός κατάφερε ισχυρότατο και άμεσο κτύπημα στην εθνική οικονομία. Σύμφωνοι, την έβλαψαν και οι προηγούμενοι. Διορίζοντας δεκάδες χιλιάδες πρασινοφρουρούς και γαλαζοφρουρούς ή μοιράζοντας παχυλές συντάξεις και συνδικαλιστικά προνόμια, την εθνική οικονομία υπέσκαπταν. Όχι όμως τόσο άμεσα, τόσο απροκάλυπτα και κυνικά. Οι διορισμοί στην Ολυμπιακή π.χ., δεν χρεοκόπησαν την εταιρεία αμέσως αλλά μετά από πολλά χρόνια, καθώς οι ζημιές συσσωρεύονταν και οι διορισμένοι αυξάνονταν.
Β. Κανείς δεν ωφελήθηκε: Οι προηγούμενοι κακοί διαχειριστές διαμόρφωναν θετικά εκλογικά αποτελέσματα μοιράζοντας σε γονείς και παππούδες χρήματα που στερούσαν στο πολλαπλάσιο από τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Από την προκήρυξη του δημοψηφίσματος όμως, καμιά πληθυσμιακή ομάδα δεν βγήκε κερδισμένη. Ολοι χαμένοι!
Ως απεδείχθη, λοιπόν, η μόνη χρησιμότητα του δημοψηφίσματος ήταν να λύσει ο κ. Τσίπρας το εσωκομματικό πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ για να συνθηκολογήσει μετά με τους δανειστές, διατηρώντας και την εξουσία. Και μόνοι ωφελημένοι από τη διενέργειά του ήταν η ηγετική ομάδα, που κατάφερε να διαχειριστεί καλύτερα το πολιτικό της κεφάλαιο μέχρι τις εκλογές του Σεπτέμβρη κι έτσι διασφάλισε την παραμονή της στο Μέγαρο Μαξίμου. Δεν ξέρω τι σκέφτονταν όταν πατούσαν το κουμπί, αλλά το εύλογο συμπέρασμα είναι πως το δημοψήφισμα έγινε για την πάρτη και το «party» τους.
Ανακεφαλαιώνω:
– Ενας Πρωθυπουργός και η ομάδα του προχώρησαν σε μια ενέργεια (προκήρυξη δημοψηφίσματος), αν και ήξεραν ότι θα προξενήσει τεράστια ζημιά στην εθνική οικονομία.
– Η ενέργεια αυτή ήταν και αχρείαστη και άχρηστη, αφού, ανεξαρτήτως αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, η κυβέρνηση θα προχωρούσε σε συμφωνία με τους δανειστές.
– Η ενέργεια αυτή δεν είχε αγαθές προθέσεις ούτε θετικά αποτελέσματα. Δεν στόχευε σε βελτίωση της διαπραγματευτικής θέσης της χώρας. Αντιθέτως, την επιδείνωσε και οδήγησε τη χώρα σε χειρότερη συμφωνία.
– Μόνοι ωφελημένοι από την ενέργεια αυτή ήταν η ολιγομελής ομάδα που την αποφάσισε.
Κι επειδή οι κ.κ. Τσίπρας, Δραγασάκης, Παππάς και Τσακαλώτος δεν είναι περιορισμένης ευθύνης αλλά ευφυείς και ώριμοι άνθρωποι, το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα: προξένησαν εν γνώσει τους τεράστια ζημιά στο δημόσιο συμφέρον και τα κίνητρά τους ήταν προσωπικά ή κομματικά. Είναι δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση από τον Σεπτέμβριο του 2015 αλλά κατά μία έννοια, είναι και οι «αντιμνημονιακοί» λαθρεπιβάτες που, για να παραμείνουν στο Μαξίμου, η εθνική οικονομία κατέβαλλε ένα πανάκριβο εισιτήριο.
Σημειώσεις:
1Κατά τον Τσίπολλα, «ηλίθιος» είναι όποιος με τις ενέργειές του προξενεί ζημιές σε άλλους ανθρώπους, χωρίς ο ίδιος να αποκομίζει κέρδος ή ακόμα και ζημιώνοντας τον εαυτό του.
Ο ορισμός του «ηλιθίου» δίνεται σε αντιδιαστολή με τον «απατεώνα». Κι εκείνος ενεργεί προξενώντας ζημιά στους άλλους, αποκομίζει όμως όφελος.
2Α. Παπανδρέου (αγορά του αιώνα -1985): 80 μαχητικά αεροσκάφη (40 F16 & 40 Mirage 2000)
Κ. Μητσοτάκης – 1991: 40 F16
Κ. Σημίτης – 1999: 60 F16
Κ. Καραμανλής – 2006: 30 F16
Σύνολο 210 μαχητικά. Τα τελευταία 30 (Κώστας Καραμανλής) κόστισαν στον έλληνα φορολογούμενο περίπου 50 εκατ. ευρώ έκαστο, σε μια εποχή που το ελληνικό ΑΕΠ ήταν λίγο υψηλότερο και ο δείκτης τιμών καταναλωτή λίγο χαμηλότερα του σημερινού. Υποθέτοντας διαχρονικά παρόμοιο κόστος αγοράς ανά μαχητικό (σε αποπληθωρισμένες τιμές) καταλήγουμε ότι και τα 210 μαχητικά κόστισαν στην ελληνική δημοκρατία συνολικά 10 δισ. ευρώ. Η ζημιά από την απαξίωση των μετοχών που είχε στην κατοχή του το ελληνικό Δημόσιο ήταν σχεδόν διπλάσια (εδώ)!