Το ερώτημα αν ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να εξελιχθεί σε ένα ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τίθεται και ξανατίθεται μετά τις εκλογές. Και η απάντηση που συνήθως δίνεται, είναι αρνητική. Εγώ, λοιπόν, θα αντιστρέψω το ερώτημα. Μπορεί ο μνημονικός, πια, ΣΥΡΙΖΑ να παραμείνει ένα κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς; Η απάντηση είναι «όχι». Αυτό προφανώς και δεν σημαίνει ότι θα εξελιχθεί σε ένα κλασικό ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Μπορεί κάλλιστα -και αυτό είναι το πιθανότερο- να εξελιχθεί σε ένα «ιδιόμορφο σοσιαλιστικό κόμμα», για να δανειστώ μια έκφραση από το παρελθόν, που θα μετεωρίζεται ανάμεσα στις μνημονιακές δεσμεύσεις, τις μεταρρυθμιστικές προκλήσεις και τις ιδεολογικές αγκυλώσεις.
Την περίοδο της κρίσης υπήρξε μια καθοριστική ανατροπή στο κομματικό μας σύστημα, αφού το σταθερό μέχρι τότε δικομματικό πλαίσιο και η διαίρεση Δεξιά-Αριστερά, έδωσε τη θέση της σε αυτή του Mνημονίου-αντιμνημονίου. Οι εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 σηματοδότησαν την κατάρρευση του αντιμνημονίου. Όσο το ενδεχόμενο του Grexit θα απομακρύνεται οριστικά και η χώρα θα βαδίζει προς την κανονικότητα, τόσο θα αναδεικνύεται και η πραγματική διαχωριστική γραμμή συντήρηση-πρόοδος.
Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει πια «διαβεί τον Ρουβίκωνα» και δρόμος επιστροφής δεν υπάρχει. Είναι καταδικασμένος, λοιπόν, να αναμετρηθεί με τις αντιφάσεις του. Από τη μια ο λαϊκισμός, η έλλειψη κουλτούρας διαχείρισης, η παγιωμένη αντίληψη του κρατισμού, η προκατάληψη απέναντι στην επιχειρηματικότητα και την ιδιωτική πρωτοβουλία, η επιμονή στην υψηλή φορολογία, την πολιτική των παροχών και τη στήριξη συντεχνιακών αιτημάτων. Και από την άλλη, η υποχρέωση εφαρμογής του Mνημονίου και η ανάγκη ενός εθνικού σχεδίου ανάταξης, με καινοτομικές μεταρρυθμίσεις. Από το πώς θα λυθεί αυτή η αντίφαση, θα κριθεί και το αν η χώρα θα μπει σε μια πορεία οικονομικής, θεσμικής και κοινωνικής ανόρθωσης, ή θα συνεχίσει να βολοδέρνει μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Και στα δύο ενδεχόμενα πάντως, η μετατόπιση του ΣΥΡΙΖΑ στην πολιτική γεωγραφία είναι δεδομένη. Ο ΣΥΡΙΖΑ, που υπήρξε ο βασικός πόλος του αντιμνημονιακού μετώπου, δεν μπορεί να είναι ίδιος με τον ΣΥΡΙΖΑ που διαπραγματεύτηκε, υπέγραψε και καλείται να εφαρμόσει το τρίτο Mνημόνιο.
Το προς ποια κατεύθυνση θα κλείνει τελικά η πλάστιγγα δεν θα εξαρτηθεί όμως μόνο από τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και από δύο άλλους κρίσιμους παράγοντες. Έναν εξωτερικό και έναν εσωτερικό.
Ο εξωτερικός παράγοντας, είναι η ηγεσία της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας, αλλά και η ηγεσία των ΗΠΑ. Το ερώτημα είναι αν η διαφαινόμενη προσέγγιση θα μετατραπεί σε «πολιτικό γάμο» ή έστω σε «σύμφωνο πολιτικής συμβίωσης». Όλα δείχνουν πως και οι δυο πλευρές, για τους δικούς της λόγους η κάθε μια, επιδιώκουν η προσέγγιση αυτή να αποκτήσει μεγαλύτερο βάθος. Ο Αλέξης Τσίπρας φαίνεται πως θεωρεί ότι η «εισαγόμενη σοσιαλδημοκρατικοποίηση» τον διευκολύνει να περάσει την πολιτική στροφή του ΣΥΡΙΖΑ με μικρότερο εσωκομματικό κόστος. Κατά το εσωκομματικό αφήγημα, άλλωστε, δεν είναι ο ΣΥΡΙΖΑ που προσεγγίζει τη Σοσιαλδημοκρατία, αλλά η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία τον ΣΥΡΙΖΑ! Είπαμε, από τον περασμένο Ιανουάριο «Η Ευρώπη αλλάζει»… Συναντάει, ωστόσο, δύο δυσκολίες. Η μία, είναι να εξηγήσει στους συνομιλητές του την «ανάρμοστη σχέση» με τον Πάνο Καμμένο. Και η άλλη, είναι η υποχρέωση να κινηθεί σε ένα απαιτητικό διεθνές περιβάλλον και σε αχαρτογράφητα για τον ίδιο και το κόμμα του νερά, αναδεικνύοντας θέματα–ταμπού, όπως η προβολή της Ελλάδας ως ελκυστικού επενδυτικού προορισμού.
Ο εσωτερικός παράγοντας, είναι η στάση των κομμάτων, των πολιτικών κινήσεων και των ανένταχτων πολιτών που καλύπτουν σήμερα τον ευρύτερο χώρο της Κεντροαριστεράς. Ο πολιτικός σχεδιασμός τους δεν μπορεί να χάνει τη μεγάλη εικόνα, ούτε να γίνεται ερήμην τής νέας πραγματικότητας. Όσο πιο γρήγορα κατανοήσουν «τι είναι και τι θέλει» ο μνημονιακός πια ΣΥΡΙΖΑ, τόσο πιο ευνοϊκές θα είναι οι εξελίξεις και για την ανασυγκρότηση του χώρου και για την Ελλάδα.
Η Φώφη Γεννηματά δήλωσε τις προάλλες ότι «η λεηλασία του πολιτικού χώρου του ΠΑΣΟΚ έχει τελειώσει οριστικά». Η μνήμη μου γύρισε μερικές δεκαετίες πίσω, όταν η Αριστερά αδυνατούσε να κατανοήσει τι εξέφραζε και τι εκπροσωπούσε το ΠΑΣΟΚ. Με συνέπεια να διαπιστώνει μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση, ότι «παρά τη μεγάλη πόλωση, καταφέραμε να διατηρήσουμε τον κύριο όγκο των δυνάμεων»…
Το πρώτο βήμα έγινε στις εκλογές. Είναι η συγκρότηση της Δημοκρατικής Συμπαράταξης. Επείγει να γίνει το επόμενο και πιο τολμηρό, με τη συμμετοχή αυτή τη φορά και του Ποταμιού καθώς και άλλων κομμάτων και πολιτικών κινήσεων. Το βήμα αυτό είναι η συγκρότηση, από όλες τις δυνάμεις του χώρου, ενός σύγχρονου σοσιαλδημοκρατικού φορέα. Που δεν θα είναι ένας κεντρώος χυλός, αλλά ένας ισχυρός προοδευτικός-μεταρρυθμιστικός πόλος, με συγκεκριμένες κοινωνικές και ιδεολογικές αναφορές και με σαφή την οριοθέτηση από τη συντηρητική παράταξη. Που δεν θα είναι, ταυτόχρονα, παρακολούθημα του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε θα τον αντιμετωπίζει φοβικά και αμυντικά, αλλά ούτε και με έναν εκσυγχρονιστικό ελιτισμό. Με σταθερό το μέτωπο στον εθνικολαϊκισμό, το πελατειακό κράτος και τις παθογένειες που συνοδεύουν ένα κλειστό κρατικοδίαιτο σύστημα, όπως η διαφθορά και η διαπλοκή. Ένας σύγχρονος σοσιαλδημοκρατικός φορέας που θα βάλει τη σφραγίδα του στην ανασύνθεση της Δημοκρατικής Παράταξης και στη διαμόρφωση της σύγχρονης φυσιογνωμίας της, επηρεάζοντας και τις εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ. Αν αυτό δεν γίνει, ο χώρος θα ακολουθήσει τη μοίρα της Ένωσης Κέντρου.
*Ο Πάνος Σκοτινιώτης υπήρξε δήμαρχος Βόλου, Νομάρχης και βουλευτής Μαγνησίας.