Απόγευμα της 15ης Ιουνίου 1994 πέθανε ο Μάνος Χατζιδάκις. Αναρωτιέμαι, είκοσι τέσσερα χρόνια μετά το θάνατο του, τι ρόλο θα είχε διαδραματίσει αν ζούσε ακόμα. Θα ήταν 93 ετών, όσο είναι ο Μίκης Θεοδωράκης –γεννήθηκαν και οι δύο το 1925. Ο οποίος Θεοδωράκης εξακολουθεί να αρθρώνει δημόσιο λόγο, παραμένοντας πληθωρικός και ηφαιστειώδης και έχοντας πάντα το θάρρος της (ενίοτε αρκετά ευμετάβλητης, τολμώ να πω) γνώμης του. Ακόμα και αν αυτά που λέει προκαλούν αντιδράσεις που φτάνουν να είναι ασεβείς απέναντί σε έναν άνθρωπο της ηλικίας του και με την προσφορά του. Θα μιλούσε άραγε με το ίδιο θάρρος σήμερα και ο θαρραλέος Χατζιδάκις;
Αυτό ήταν πάντα, αδιαμφισβήτητα θαρραλέος, και το αποδείκνυε κάθε λεπτό. Οπότε, ο τρόπος με τον οποίο έζησε, η σπάνια (για να μην πω μοναδική) ποιότητα της παρουσίας του, της σκέψης του, του ταλέντου του και του λόγου του, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε το χυδαίο πόλεμο που δέχτηκε (και) από την «Αυριανή», με κάνουν να πιστεύω πως ο Χατζιδάκις και σήμερα θα μιλούσε. Και δεν θα μασούσε τα λόγια του. Θα μιλούσε με τον ηρωισμό του ήθους του. Γιατί, δυστυχώς, θέλει τεράστια εσωτερική δύναμη και απύθμενο κουράγιο για να είσαι ηθικός σε μια χώρα σαν την Ελλάδα. Και για να αντέχεις στις επιθέσεις που θα προκαλέσει η παρουσία σου, την οποία πολλοί θα θεωρήσουν επικίνδυνη για τα δικά τους σχέδια. Περιπτώσεις σαν τη δική του το επιβεβαιώνουν.
Εκείνο για το οποίο δεν είμαι καθόλου σίγουρος είναι αν θα μπορούσαμε σήμερα όχι μόνο να ακούσουμε και να καταλάβουμε όσα θα είχε να μας πει, αλλά και να σεβαστούμε έναν Χατζιδάκι. Φοβάμαι πως όχι. Τη σκέψη έκανα και όταν είδα, με αφορμή τον πρόσφατο θάνατο του εκδότη της «Αυριανής» Γιώργου Κουρή, να μιλάνε, σχεδόν με νοσταλγία, για «τέλος εποχής». Η άνεση και η ευκολία με την οποία ξεπλύναμε τον «Αυριανισμό» ήταν ενδεικτική της ηθικής ένδειας στην οποία έχουμε περιπέσει. Οπότε, σε έναν κόσμο σαν τον δικό μας, τι μπορεί να πει ένας άνθρωπος από… άλλο πλανήτη όπως ο Χατζιδάκις; Μόνο να γίνει αφορμή, άλλη μια αφορμή, για να ξεσπάσουμε την οργή μας, τα πειραγμένα νεύρα μας, την απόγνωσή μας, τα κόμπλεξ μας, γιατί και αυτά έχουν βγει στην επιφάνεια… Και για να επιβεβαιώσουμε τον κοινωνικό κατήφορο που έχουμε πάρει.
Αν ήταν πολύ καλύτερα τα πράγματα παλαιότερα; Για το πολύ δεν παίρνω όρκο, καλύτερα όμως ήταν. Αλλά αυτό είναι άλλη κουβέντα. Εν προκειμένω το θέμα μας είναι, με αφορμή τη σημερινή θλιβερή επέτειο, η τεράστια απώλεια ανθρώπων με την ποιότητα του Χατζιδάκι, όπως τη βιώνουμε καθημερινά. Οσοι μεγάλωσαν ακούγοντας Χατζιδάκι, διαβάζοντας Χατζιδάκι, θαυμάζοντας τον Χατζιδάκι, μπορούν να με καταλάβουν, αισθάνονται σίγουρα την έλλειψη. Οι νέοι άνθρωποι που πιθανώς δεν έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα μαζί του ας το κάνουν, μόνο κερδισμένοι θα βγουν.
ΥΓ. Να το πούμε και αυτό: Πολλά από όσα έλεγε τότε ο Χατζιδάκις, μας φαίνονταν ακραία ή και εκκεντρικά, αποδείχτηκαν όμως προφητικά, επαληθεύτηκαν με… οδυνηρή ακρίβεια.