Μέσα στη δίνη του συλλαλητηρίου και του σκανδάλου Novartis αγνοήθηκε μια εξέλιξη, η οποία, σε οποιαδήποτε άλλη χώρα με θεσμούς που λειτουργούν, θα προκαλούσε έντονη κριτική. Στις 29 Ιανουαρίου, η αρμόδια επιτροπή της Βουλής που ελέγχει τα οικονομικά των κομμάτων, δηλαδή κρατική επιχορήγηση, έσοδα, δαπάνες, εξέδωσε «κάτι σαν έκθεση», για να εξηγήσει τι βρήκαν οι ορκωτοί ελεγκτές στα λογιστικά βιβλία 19 κομμάτων. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και μικρά κόμματα που χρηματοδοτούνται από τον έλληνα φορολογούμενο, όπως πχ η «Πυρίκαυστος Ελλάδα» του κ. Ζουράρι, η «Φιλελεύθερη Συμμαχία», η «Δημιουργία Ξανά», η «Δράση», ο ΛΑ.Ο.Σ. και όλα όσα ανήκουν σε συνασπισμούς κομμάτων ή/και έχουν λάβει στις εθνικές ή ευρωπαϊκές εκλογές πάνω από 1,5% των ψήφων.
Για όσους δεν γνωρίζουν, στην επιτροπή αυτή παλαιότερα πλειοψηφούσαν πολιτικοί και μειοψηφούσαν οι δικαστικοί. Ομως με διαδοχικές συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης και τη -ντροπιαστική για το πολιτικό μας σύστημα- επιμονή της Τρόικας τα τελευταία χρόνια, οι ρυθμίσεις για τη χρηματοδότηση των κομμάτων, όπως το ακατάσχετο, το όριο του τραπεζικού δανεισμού και τελικά, η σύνθεση της Επιτροπής Ελέγχου άλλαξαν, με αποτέλεσμα να απαρτίζεται κυρίως από δικαστικούς (Αρείου Πάγου, ΣτΕ, Ελεγκτικού Συνεδρίου), τον υποδιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, το Συνήγορο του Πολίτη, δύο βουλευτές και την πρόεδρο της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας, κυρία Χριστοδουλοπούλου.
Η μεταρρύθμιση όμως που έφερε ο νόμος 4304/2014 (αναθεωρώντας τον 3022/2003), μαζί με τη διαφάνεια και τη λογοδοσία που επιτάσσει το Σύνταγμα, παραπέμπονται για του χρόνου. Στην ειδική ιστοσελίδα της Βουλής, στην οποία η Επιτροπή δημοσιεύει την έκθεση, ο ενδιαφερόμενος πολίτης θα διαβάσει ένα συνοπτικό τρισέλιδο, το οποίο μοιάζει με δελτίο Τύπου. Απλώς διαπιστώνεται ότι «σε πολλά κόμματα/συνασπισμούς κομμάτων οι δαπάνες δεν διακινήθηκαν στο σύνολό τους, μέσω των ειδικών τραπεζικών λογαριασμών» που όφειλαν να τηρούν. «Σε κάποια κόμματα/συνασπισμούς κομμάτων, ποσά της κρατικής χρηματοδότησης, που δόθηκαν για ερευνητικούς σκοπούς, δηλαδή στα ινστιτούτα που διατηρούν τα περισσότερα, δεν δαπανήθηκαν εξ’ ολοκλήρου για τους σκοπούς αυτούς, αλλά για την κάλυψη λοιπών λειτουργικών αναγκών των κομμάτων». Τέλος, παρά το πνεύμα μυστικότητας που χαρακτηρίζει το τρισέλιδο, έχει ενδιαφέρον η αποκλειστική αναφορά στο ΚΚΕ, καθώς όπως αναφέρει «το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος δεν θεώρησε, για τη χρήση του έτους 2015, τα κουπόνια που εξέδωσε για τη χρηματοδότησή του», παρεκκλίνοντας από το σχετικό νόμο. Ενδιαφέρον είναι ότι τα ονόματα των ιδιωτών που χρηματοδοτούν κόμματα με ποσά πάνω από 5.000 ευρώ δεν δίνονται στη δημοσιότητα, όπως προβλέπει ο νόμος.
Η ειδική Επιτροπή όμως θεωρεί ότι όλα αυτά δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς δεν ήταν δυνατόν τα κόμματα, μέσα στην αναταραχή δύο εκλογών το 2015, να αλλάξουν πρακτικές χρόνων, να συντάξουν ισολογισμούς, απολογισμούς, προϋπολογισμούς και να αποκτήσουν οργανωμένα λογιστικά συστήματα, ενώ καθυστέρησαν και οι σχετικές υπουργικές αποφάσεις. Από τη στιγμή που η αποδοχή των παρεκκλίσεων ήταν ο κανόνας, αποφάσισε να μη χαλάσει το «σερί» της ατιμωρησίας, αλλά να είναι πιο αυστηρή για τα οικονομικά του 2016.
Μπορεί οι αποκαλύψεις σε πρώτη ανάγνωση να ακούγονται προκλητικές, αλλά δεν εκπλήσσουν. Πολλοί ισχυρίζονται ότι ο νέος νόμος απαιτεί ξαφνικά από τα κόμματα να λειτουργήσουν ως ανώνυμες εταιρείες, να ρυθμίσουν οικονομικές «τρύπες» και απλήρωτα δάνεια ετών, να αποκτήσουν επαγγελματικά λογιστικά συστήματα. Αλλοι ισχυρίζονται ότι η υποχρέωση καταγραφής ακόμη και αθώων δαπανών (π.χ. μετακίνηση) ή η αποκλειστική τους καταχώρηση μέσω τραπεζικού λογαριασμού είναι τόσο δύσχρηστη που αναγκάζει τα κόμματα στην πράξη να αγνοήσουν τον νόμο, χωρίς αναγκαστικά να κρύβουν έξοδα.
Ομως είναι δικαίωμα του πολίτη να γνωρίζει αν όλα τα κόμματα «παρανομούν» το ίδιο και σε ποιο επίπεδο. Είναι άλλο για ένα μεγάλο κόμμα να δηλώνει σκανδαλωδώς χαμηλές προεκλογικές δαπάνες και άλλο ένα μικρό να έκοψε μερικά κουπόνια «μαϊμού». Φαίνεται ότι η λογική ότι «όλοι παρανομούν», φρενάρει τους περισσότερο συνεπείς, που σίγουρα υπάρχουν, να κάνουν αποκαλύψεις ή να διαμαρτυρηθούν. Είναι άλλος ένας εξισωτισμός προς τα κάτω, από αυτούς που συμβαίνουν συχνά στην πολιτική και κοινωνική σφαίρα τα τελευταία χρόνια, που τραυματίζει όμως και άλλο την αξιοπιστία της πολιτικής.
Πάντως, σε χώρες όπως η Εσθονία, Φινλανδία, Βρετανία, Αυστραλία, Γεωργία, ΗΠΑ, οι αρμόδιες «εκλογικές επιτροπές» δημοσιεύουν κάθε πηγή χρηματοδότησης των κομμάτων, με κάθε λεπτομέρεια. Σε δεκάδες άλλα κράτη, ανεξάρτητες οργανώσεις δημιουργούν ιστοσελίδες, όπου δημοσιεύουν στοιχεία των οικονομικών των κομμάτων, ώστε οι πολίτες να αρχίσουν να ενδιαφέρονται.
Στην Ελλάδα μόνο η οργάνωση Vouliwatch ασχολείται ενεργά με το ζήτημα, αποκαλύπτοντας πρόσφατα ότι το 57% των δηλώσεων πόθεν έσχες των βουλευτών της περιόδου 2013-2014 ήταν ελαττωματικά, ενώ για τα οικονομικά των κομμάτων έστειλε σχετική επιστολή στη Βουλή ζητώντας στοιχεία και εξηγήσεις.
Αν λοιπόν το 2015 ήταν μια χρονιά ανοχής, μένει να δούμε αν η Βουλή θα δείξει και την ίδια γενναιοψυχία και στο μέλλον. Πράγματι, είναι δύσκολο να έρθει η άνοιξη με το καλημέρα. Θα μπορούσε όμως να εφαρμοστεί μια «Διαύγεια» για τα κόμματα, ώστε η διαφάνεια να προλάβει τις καχυποψίες, τα «μαγειρέματα» και την ισοπέδωση. Το προκλητικό τείχος προστασίας που απολαμβάνουν κάποιοι πολιτικοί και κόμματα δεν δικαιολογείται ούτε απέναντι στις θυσίες της πλειοψηφίας των πολιτών, ούτε θεραπεύει την απαξίωση τους από την κοινή γνώμη.
* Ο Παναγιώτης Βλάχος είναι συνιδρυτής της πρωτοβουλίας Vouliwatch