Βρέθηκα πρόσφατα σε μια δημόσια υπηρεσία, από εκείνες που μόνο αν έχεις πάρει Xanax μπορείς να τις υποστείς χωρίς να πάθεις καταθλιπτικό επεισόδιο. Σκονισμένα γραφεία, σπασμένες καρέκλες, φθαρμένος εξοπλισμένος, ένα ραγισμένο τζάμι κολλημένο με μονωτική ταινία, ένα φίκος που έπνεε τα λοίσθια… Πόσο να αντέξει το φυτό; Και αγενείς υπάλληλοι.
Στήθηκα στην ουρά, για να γίνω μάρτυρας του εκνευρισμού του κοινού: «Μην σπρώχνετε», «Είμαι εδώ πριν από εσάς», «Μην σπρώχνεις ρε», «Ποιον είπες ρε» κλπ.
Μερικές ημέρες μετά βρέθηκα σε ουρά έξω από ιατρείο. Η ένταση παρόμοια, την καλλιεργούσαν κυρίως κάτι ηλικιωμένες κυρίες που απαιτούσαν κάθε μια για τον εαυτό της να δει τον γιατρό πρώτη. Επειδή η μία είχε ποσοστό αναπηρίας 80% οπότε «προηγούμαι όλων σας και λογαριασμό δεν θα δώσω!», η άλλη περίμενε ήδη δύο ώρες και «κυρία μου ό,τι αναπηρία και αν έχετε -εγώ μια χαρά σας βλέπω!- να καθίσετε και να περιμένετε τη σειρά σας», ενώ η τρίτη απειλούσε πως αν δεν την άφηναν να προηγηθεί θα μας κολλούσε όλους γρίπη.
Βγήκα άρρωστος, όχι με γρίπη, με το νευρικό σύστημά μου σμπαράλια. Με επηρεάζουν τέτοιες εντάσεις, και στην Ελλάδα έχουμε πολλές. Ποτέ δεν μάθαμε το savoir vivre της αναμονής.
Δεν θα το παίξω Βορειοευρωπαίος, σαν εκείνους που έχω δει να περιμένουν αδιαμαρτύρητα μέσα στο χιόνι επειδή έτσι έχουν μάθει και επειδή η καλοοργανωμένη κοινωνία στην οποία ζουν δεν τους έχει κάνει υστερικά νευρόσπαστα που ξεσπάνε με το παραμικρό εμπόδιο. Κι εγώ ως Ελλην (δεν είναι γονιδιακό, είναι θέμα κοινωνικής αγωγής) όποτε μυρίζομαι αναμονή στρίβω.
Επειδή, λοιπόν, κάνω ό,τι μπορώ για να αποφεύγω τις ουρές, τη μέρα που έμαθα πως ξεκίνησε δειλά – δειλά, ανεπίσημα, η έκδοση των νέων καρτών για τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, έσπευσα να βγάλω. Τώρα που γίνεται το έλα να δεις, προσπερνώ και χαίρομαι που δεν συμμετέχω στην παράνοια. Ομως, οι ουρές που εγώ τουλάχιστον εγώ έχει δει στο Μετρό είναι διαφορετικές από εκείνες στις δημόσιες υπηρεσίες: Ο κόσμος, όσο και αν ταλαιπωρείται, δεν μοιάζει έτοιμος να μαχαιρώσει τον διπλανό του, δεν σπρώχνεται, δεν τσακώνεται, δεν βρίζεται. Αλλος με το βιβλίο του, άλλος με το ηλεκτρονικό τσιγάρο (που έχει αντικαταστήσει το κομπολόι) στο χέρι, άλλος μιλώντας στο τηλέφωνο, περιμένουν αδιαμαρτύρητα. Πώς γίνεται η κυρία ή ο κύριος που στην Εφορία είναι έτοιμοι να εκπαραθυρώσουν τον υπάλληλο που θα τους ζητήσει να κάνουν υπομονή, στο Μετρό, σε μια περίσταση όπου όσο και αν φωνάξεις θα έχεις δίκιο για την ταλαιπωρία στην οποία σε υποβάλλει το κράτος, να εμφανίζονται τόσο υπομονετικοί; Φυσικά, ορισμένοι γκρινιάζουν άλλο όμως τα «ουφ» και τα «βαστάτε καημένα ποδαράκια μου» και άλλο τα «ποιον είπες ρε»!
Επιχειρώ να δώσω μια πρώτη εξήγηση στο μικρό θαύμα της ουράς στο Μετρό: Ο επιβάτης περιμένει χωρίς μεγάλες εντάσεις γιατί βρίσκεται σε έναν χώρο που του εμπνέει σεβασμό. Προγραμματισμένες ώρες αφίξεων, καλοσυντηρημένοι συρμοί, χώροι αναμονής που δεν μυρίζουν κάτουρο. Σου επιβάλλεται πλαγίως, δια των παροχών, ένας πολιτισμένος τρόπος συμπεριφοράς. Οι ίδιοι άνθρωποι είμαστε που πετάμε το εισιτήριό μας στο δρόμο και που στο Μετρό αναζητάμε κάδο. Εξαιρέσεις πάντα θα υπάρχουν, αλλά το σύνολο μπορεί να εκτιμήσει εκείνον που δεν τον φτύνει καταπρόσωπο. Το παρατηρώ και σε χώρους όπως το Μέγαρο Μουσικής, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος…
Οι εικόνες εκείνων που περιμένουν αδιαμαρτύρητα, ακόμα και αν έχουν λόγο να διαμαρτυρηθούν, ή που διαμαρτύρονται πολιτισμένα (δεν είμαστε πρόβατα!) επιβεβαιώνουν πως τελικά μπορεί οι πολίτες (με κάποιο μαγικό τρόπο;) να έχουν προσπεράσει το κράτος σε θέματα πολιτισμού. Να καταφέρνουν να διατηρούν την αυτοσυγκράτησή τους ακόμα και όταν το απερίγραπτο αυτό κράτος σε εξωθεί να γίνεις θηρίο, να φωνάξεις, να τα σπάσεις. Ασκήσεις αυτοσυγκράτησης σε ένα περιβάλλον όπου πολύ εύκολα νιώθεις πως είσαι σκουπίδι; Χρειάζονται σε όλους μας, σε μια χώρα που οι χώροι του Μετρό είναι η εξαίρεση, και τα ρυπαρά βαγόνια του ΗΣΑΠ είναι η πραγματικότητα.
Βεβαίως, για να πάρουμε το θέμα και από την ανάποδη, υπάρχει ακόμα μία εκδοχή: το επιβατικό κοινό υφίσταται στωικά και δεν αντιδρά με εκρήξεις αγανάκτησης εξαιτίας της μοιρολατρικής παραδοχής ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή στην παρούσα φάση από το να περιμένεις. Μετά τις απολογητικές δηλώσεις του υπουργού και των υπευθύνων που παραδέχονται ευθαρσώς αποτυχία του συστήματος, έχει περάσει πλέον στην κοινή γνώμη ως δεδομένη η ταλαιπωρία. Κοντολογίς, σταδιακά εξοικειωνόμαστε με την συνεχή απαξίωση των δικαιωμάτων μας ως πολιτών και εντέλει εθισμένοι στην κακομεταχείριση από το κράτος (που πλέον επικαλείται και έλλειψη προσωπικού ή πόρων, λόγω κρίσης), υποτασσόμαστε -χωρίς πια να προβάλουμε αντιστάσεις- στη μοίρα μας. Διαλέγετε και παίρνετε όποια από τις εξηγήσεις θεωρείτε πιο πιθανή. Μόνο… μην σπρώχνετε!