To μεγαλύτερο πρόστιμο στην ιστορία των τροχαίων παραβάσεων έπεσε το 2009 στο κεφάλι ενός φινλανδού επιχειρηματία. Το όριο ταχύτητας ήταν 60 χιλιόμετρα την ώρα. Πήγαινε με 83. Ο τροχονόμος συνδέθηκε με τη βάση δεδομένων του υπουργείου Οικονομικών. Και μετά έγραψε το πρόστιμο. Λες και ήταν αριθμός τηλεφώνου: 112.000 ευρώ.
Οι περιπτώσεις περιγράφονται σαν αστικοί μύθοι. Δεν είναι. Ενας άλλος Φινλανδός πέρασε με κόκκινο και πλήρωσε 26.000 ευρώ. Στη Φινλανδία τα πρόστιμα καθορίζονται ανάλογα με το εισόδημά σου. Κοινώς αν πιάσουν τον Μπιλ Γκέιτς να διπλοπαρκάρει, φωταγωγούν το υπουργείο Οικονομικών. Εκεί, που λέτε, το εφαρμόζουν από το 1921. Πληρώνεις ανάλογα με το εισόδημα που, κατά μέσο όρο, κερδίζεις μέσα σε μία μέρα. Το έχουν υιοθετήσει και αλλού στην Ευρώπη, μπορείτε να δείτε τις χώρες στον χάρτη.
Πώς λειτουργεί; Η ελεγκτική αρχή, ας πούμε η Τροχαία, υπολογίζει πόσα βγάζεις σε μία μέρα. Και σου ζητάει τα μισά για ένα συγκεκριμένο αριθμό ημερών. Ας πούμε ότι βγάζετε 1.000 τον μήνα, δηλαδή, χονδρικά, 30 ευρώ τη μέρα. Αυτά τα ευρώ διαιρούνται δια δύο και πολλαπλασιάζονται επί τον αριθμό των ημερών που ορίζονται από την παράβαση. Ε, μετά, η κάθε χώρα βάζει τα δικά της όρια. Ολες, πλην Φινλανδίας, θέτουν ανώτατο όριο στο ύψος του ημερήσιου προστίμου. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, ως ανώτατο ημερήσιο πρόστιμο θεωρούνται τα 30.000 ευρώ –δηλαδή αν σε πιάσουν και έχεις υψηλό εισόδημα, ο κιμάς κόβεται παρουσία του πελάτη. Σημειώστε ότι σε όλες αυτές τις χώρες το «ημερήσιο πρόστιμο» (day fine) χρησιμοποιείται ευρύτατα και για άλλες μορφές παραβατικότητας. Γενικώς θεωρείται μία μέθοδος που ενισχύει την έννοια της ισότητας απέναντι στο νόμο. Σωστό. Δεν μπορεί ο εργάτης και ο βιομήχανος να αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόστιμο για μία τροχαία παράβαση. Αλλιώς φαίνεται το πρόστιμο των 350 ευρώ (για υπερβολική ταχύτητα) σε έναν μισθωτό και αλλιώς στον εργοδότη του.
Ούτως ή άλλως, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι οι ευκατάστατοι άνθρωποι υιοθετούν πιο επιπόλαιη συμπεριφορά όταν οδηγούν, αφού δεν τους απασχολεί το ύψος της κλήσης –ακραίο παράδειγμα είναι ο Στιβ Τζομπς που είχε γίνει ο καλύτερος πελάτης της τροχαίας.
Μειώνει την παραβατικότητα το υψηλό πρόστιμο; Ε, λοιπόν κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί κάτι τέτοιο. Όταν οι Φινλανδοί διπλασίασαν το ύψος των προστίμων για τροχαίες παραβάσεις περίμεναν ότι οι οδηγοί θα συμπεριφερθούν με μεγαλύτερη σύνεση. Εκαναν λάθος. Οι τροχαίες παραβάσεις δεν μειώθηκαν. Αλλά και στις ΗΠΑ, στο Μιλγουόκι και στο Στέιτεν Αϊλαντ της Νέας Υόρκης, η επιβολή προστίμων ανάλογα με το εισόδημα δεν επέφερε αλλαγές στην παραβατικότητα. (Εδώ η σχετική μελέτη) Ενίσχυσε, όμως, το αίσθημα δικαιοσύνης. Αυτό προτάσσουν και στην Αυστραλία που, σταδιακά, το ύψος των προστίμων αποτελεί συνάρτηση του εισοδήματος.
Ελάτε τώρα στα δικά μας. Η κυβέρνηση εξετάζει το ενδεχόμενο σύνδεσης των προστίμων με το εισόδημα. Αρχικά δεν ακούγεται κακό ως ιδέα. Είναι αν μη τι άλλο και δίκαιο. Δεν είναι ηθικό να πληρώνουμε όλοι το ίδιο στον τροχονόμο. Μιλάμε για πρόστιμα, όχι για ποινές επί εγκλημάτων -θα ήταν ευχής έργο αν κάναμε την ίδια κουβέντα και για τα πρόστιμα που επιβάλλουν τα δικαστήρια. Το πρόβλημα είναι ότι στην Ελλάδα τα υψηλότερα πρόστιμα θα τα πληρώνουν οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι. Θα σταματάνε το super car στην εθνική και θα διαπιστώνουν ότι ανήκει σε offshore ενώ ο οδηγός δηλώνει άπορος και άνεργος. Το εγχείρημα για περισσότερο δίκαιο θα επιμολυνθεί από τις βαθιές ανισότητες στη δήλωση και στη φορολόγηση του εισοδήματος.
Βέβαια και εδώ μπορεί να υπάρξει μία λύση καθορίζοντας το μέσο πρόστιμο σε «ανεκτά» επίπεδα, ανεβάζοντας βίαια την κλίμακα για τα μεγαλύτερα εισοδήματα. Είπαμε ότι υπάρχει φοροδιαφυγή, αλλά δεν τα κρύβουν όλοι, όλα. Ωστόσο το κλειδί βρίσκεται εκεί, στο μέσο πρόστιμο. Διότι αν, για παράδειγμα, ο εργάτης πληρώνει ελάχιστα, τότε και ο ίδιος μπορεί να αξιολογήσει επιπόλαια τον κίνδυνο. Και το επιχείρημα περί ηθικής θα αντιστρέφεται: γιατί η παραβίαση ερυθρού σηματοδότη, από τον εργάτη, στο Αιγάλεω, να κοστίζει πολύ λιγότερο από όσο, από τον πλούσιο, στην Εκάλη; Και στις δύο περιπτώσεις η απειλή προς την ανθρώπινη ζωή είναι ίδια.
Στην ουσία θέλεις μία αναλογικότητα στα πρόστιμα που να τρομάζει τον φτωχό και να φοβίζει τον πλούσιο. Χρειάζεται συζήτηση, αλλά θα έχει μεγάλο πολιτικό και φιλοσοφικό ενδιαφέρον. Και, τέλος πάντων, ας πάρει πρωτοβουλία η κυβέρνηση να θέσει στα σοβαρά το θέμα. Ευκαιρία να ακούσουμε και κάτι ουσιαστικό.