Στα 11 χρόνια κυριαρχίας της καγκελαρίου στην πολιτική σκηνή οι πρακτικές της έχουν μπει στο μικροσκόπιο από πολλούς. Από διάφορα ερωτήματα που έχουν τεθεί ένα φαίνεται να είναι ιδιαιτέρως ανθεκτικό: συνάδει η πολιτική της Μέρκελ με τα ελληνικά συμφέροντα;
Για μια μερίδα της ελληνικής κοινής γνώμης η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι κατηγορηματικά αρνητική. Αυτό συμβαίνει γιατί στην Ελλάδα η καγκελάριος έχει συμβολοποιηθεί ως αιτία της οικονομικής κρίσης. Στο αφήγημα της κυβέρνησης αποδίδεται στη Μέρκελ ο ρόλος της κακιάς μάγισσας. Βέβαια η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη.
Αν και θα μπορούσε κανείς να καταλογίσει σημαντικά λάθη της Μέρκελ στο πεδίο της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη, θα ήταν υπεραπλουστευτικό να πει κανείς ότι έδρασε κατά της Ελλάδας. Στο σουρεαλιστικό καλοκαίρι του 2015 αποπειράθηκε το συγκερασμό των ελληνικών παθογενειών, των ισορροπιών στη Γερμανία και των ευρωπαϊκών κεκτημένων. Ο προσανατολισμός αυτής της προσπάθειας είναι σίγουρα άξιος κριτικής αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αναχθεί σε «ανθελληνικά» αντανακλαστικά. Εξάλλου και η ίδια η ελληνική κυβέρνηση έχει πάψει να τη στοχοποιεί. Η ρητορική του τύπου «Go Back Madame Merkel» ανήκει πλέον στο παρελθόν.
Ως τώρα η κυβέρνηση αναζητά διαρκώς νέους εχθρούς όπως την Αυστρία και τις «άκαρδες» χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Φαίνεται όμως να παραβλέπει ότι η αποκάθαρση της ρητορικής της από ηθικολογικά δίπολα είναι προϋπόθεση για την άσκηση μιας ρεαλιστικής πολιτικής
Στην προσφυγική κρίση πάλι οι παραδοσιακές κατηγοριοποιήσεις χάνουν το νόημα τους. Με την απόφασή της να ανοίξει τα σύνορα της Γερμανίας για τους μετανάστες και τη de facto ακύρωση της σχιζοφρενικής συνθήκης του Δουβλίνου η Μέρκελ φαίνεται να δρα προς όφελος της Ελλάδας. Σε αυτό το θέμα ξεχειλίζει η υποκρισία και μάλιστα από όλες τις πλευρές: η Γερμανία επιδιώκει μια ευρωπαϊκή λύση μόνο όταν το πρόβλημα γίνεται δικό της, η Ελλάδα αρνείται να γίνει η ίδια «αποθήκη ψυχών» υπονοώντας σιωπηλά ότι άλλες χώρες ας γίνουν, η Γαλλία υπό το φόβο της Λεπέν σφυρίζει αδιάφορα, η Βρετανία ενδιαφέρεται για τον περιορισμό των επιδομάτων στους ξένους, η δε Αυστρία σε μια επίδειξη διπλωματικού μικρομεγαλισμού επιχειρεί να αναβιώσει δόξες της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας.
Η Μέρκελ φαίνεται να είναι η μοναδική, η οποία έχει καταλαβει ότι οι όποιες πολιτικές αποκλεισμού της Ελλάδας θα επιφέρουν κατάρρευσή της, χωρίς να έχει επιτευχθεί η διαχείριση του ρυθμού εισροής των μεταναστών. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή για πιο δραματικές εξελίξεις εντός της ΕΕ καθώς οι φυγόκεντρες τάσεις έχουν σαφώς κερδίσει έδαφος. Η προσέγγιση λοιπόν της Μέρκελ αποτελεί σαφή ένδειξη αλληλεγγύης απέναντι στην Ελλαδα, όχι βέβαια στο όνομα κάποιας φιλίας των λαών αλλά γιατί μια διαφορετική πολιτική θα απέβαινε μεσοπρόθεσμα σε βάρος και της Γερμανίας και της Ευρώπης.
Το πρόβλημα της στην εσωτερική σκηνή είναι ότι δεν εξηγεί την πολιτική της επαρκώς. Η μειωμένη δημοφιλία της και η άνοδος της λαϊκιστικής AfD σχετίζεται με το ότι η καγκελάριος δεν έχει πει τι θα συμβεί αν ακολουθηθεί μια διαφορετική πολιτική, π.χ. τι ακριβώς σημαίνουν τα κλειστά σύνορα της Γερμανίας; Θα χρειαστεί ένα τείχος σαν αυτά στη Βαλκανική (πρώτο ταμπού για πολλούς Γερμανούς); Θα επιτρέπεται η χρήση όπλων για φύλαξη των συνόρων (δεύτερο ταμπού); Ή μήπως θα χρειαστούν και κάποιες «ειδικές εγκαταστάσεις» για τους πρόσφυγες; (ίσως και το μεγαλύτερο ταμπού). Κυρίως: τι θα γίνει με τις περίφημες γερμανικές εξαγωγές και άρα το επίπεδο ευημέριας της Γερμανίας; Πώς αυτό θα πληγεί από τα κλειστά σύνορα;
Η Μέρκελ λοιπόν απέναντι στην Ελλάδα δεν είναι ούτε καλή, ούτε κακή και κυρίως όχι άσχημη. Είναι μια πολιτικός, η οποία έχει αντιληφθεί το επίπεδο των τεράστιων αλληλοεξαρτήσεων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Το ίδιο πρέπει να κάνει η ελληνική κυβέρνηση και η αντιπολίτευση. Ως τώρα η κυβέρνηση αναζητά διαρκώς νέους εχθρούς όπως την Αυστρία και τις «άκαρδες» χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Φαίνεται όμως να παραβλέπει ότι η αποκάθαρση της ρητορικής της από ηθικολογικά δίπολα είναι προϋπόθεση για την άσκηση μιας ρεαλιστικής πολιτικής σε συνθήκες διαρκούς κρίσης.
* Ο Γιώργος Σωτηριάδης είναι Δρ. Ποινικού Δικαίου στο Βερολίνο