Η έκθεση της φετινής Διάσκεψης Ασφαλείας του Μονάχου, η οποία ολοκληρώθηκε την περασμένη Κυριακή, είχε τον μονολεκτικό τίτλο «westlessness», έναν νεολογισμό που θα μπορούσε να αποδοθεί ως «λιγότερη Δύση». Ο τίτλος συμπυκνώνει τη διαπίστωση, ή μάλλον τον προβληματισμό, για τη μετατόπιση του κέντρου βάρους, οικονομικού και πολιτικού, προς την Ασία, και ειδικότερα προς την Κίνα.
Μία εβδομάδα νωρίτερα, στην 92η τελετή απονομής των Βραβείων Οσκαρ, πρώτη φορά κέρδισε, αναμφισβήτητα επάξια, το βραβείο καλύτερης ταινίας μια ξενόγλωσση, νοτιοκορεατική ταινία, «Τα παράσιτα». Είναι ενδιαφέρον ότι στην καρδιά της δυτικής βιομηχανίας του θεάματος, βρέθηκε μία ασιατική ταινία. Περισσότερη Ανατολή στη Δύση, θα μπορούσε να πει κανείς. Το ίδιο ακριβώς, αλλά με αρνητική χροιά, παρουσιάζεται και στο ντοκιμαντέρ που κέρδισε το βραβείο Οσκαρ στην κατηγορία του την ίδια βραδιά, το «American Factory».
Πρόκειται για το πρώτο έργο της εταιρείας κινηματογραφικών και τηλεοπτικών παραγωγών του Μπαράκ και της Μισέλ Ομπάμα, και το οποίο προβάλλεται από το Netflix. Θέμα του έχει τη μεταβολή της καθημερινότητας εργατών στο Οχάιο των ΗΠΑ όταν, ύστερα από έξι χρόνια ανεργίας, αφότου έκλεισε το εργοστάσιο της General Motors, προσλαμβάνονται ξανά να δουλέψουν στον ίδιο χώρο, ο οποίος πλέον ανήκει σε έναν κινέζο δισεκατομμυριούχο, πρόεδρο της Fuyao, μιας κινέζικης εταιρείας κατασκευής τζαμιών για αυτοκίνητα.
Την αρχική χαρά για την επαγγελματική επαναδραστηριοποίηση διαδέχονται ο προβληματισμός και η δυσκολία προσαρμογής στον κινέζικο τρόπο διαχείρισης του εργοστασίου και, κυρίως, του ανθρώπινου δυναμικού του. Οι άνθρωποι αυτοί, πολίτες μιας χώρας και εργαζόμενοι μιας εταιρείας που αποτελούσε μέχρι πρόσφατα μία από τις χαρακτηριστικές εκφάνσεις του «westness», του «ανήκουμε» ή, καλύτερα, «είμαστε η Δύση», πλέον βιώνουν στην καθημερινότητά τους το westlessness.
Αποτελεί ειρωνεία για τους θεατές, σίγουρα όχι για τους πρωταγωνιστές της ιστορίας, ότι όλα διαδραματίζονται σε ένα πρώην εργοστάσιο της General Motors, της μεγαλύτερης αμερικάνικης αυτοκινητοβιομηχανίας, που όμως δεν κατάφερε να διασφαλίσει το μέλλον των εργαζομένων της. Αυτό το προσέφερε ένας Κινέζος δισεκατομμυριούχος. Μεγαλύτερη ειρωνεία είναι ότι τα προβλήματα εμφανίζονται όταν οι αμερικανοί εργαζόμενοι δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της κινέζικης εργοδοσίας για μεγαλύτερη παραγωγικότητα, εκτενέστερα ωράρια, εργασία τα Σαββατοκύριακα.
Η κινέζικη διοίκηση της εταιρείας δυσκολεύεται να κατανοήσει τα εργατικά δικαιώματα που θεωρούν δεδομένα οι Αμερικανοί εργαζόμενοι. Για τους κινέζους εργαζόμενους της εταιρείας τόσο στην Αμερική όσο και στην Κίνα, η εργασία και η προσαρμογή στις απαιτήσεις της φαίνεται να είναι ή να επιβάλλεται κάπως σαν ηθικό καθήκον, με τον ίδιο τρόπο που επιβάλλεται και η μαχητικότητα σε έναν πόλεμο. Είναι χαρακτηριστικές οι σκηνές με τους κινέζους εργάτες που θυμίζουν πρωινή αναφορά λόχου. Η μεγαλύτερη σύγκρουση έρχεται όταν οι αμερικανοί εργαζόμενοι θέλουν να δημιουργήσουν συνδικάτο, κάτι που θεωρείται αδιανόητο για τους Κινέζους. Οι εργαζόμενοι της χώρας – συνώνυμο του καπιταλισμού θέλουν να δημιουργήσουν ένα συνδικάτο για να προασπίσουν τα εργασιακά τους δικαιώματα και η διοίκηση της εταιρείας από μια κομμουνιστική χώρα αρνείται και απολύει εργαζομένους που διεκδικούν αυτό το δικαίωμα.
Το ντοκιμαντέρ αφήνει μια θλίψη και μια δυσφορία. Αφενός βλέπεις τα πρόσωπα των Αμερικάνων και αυτά των Κινέζων και ξέρεις ότι οι πρώτοι ξεκίνησαν κουρασμένοι, απορημένοι και ήδη ηττημένοι. Ερχονται σαν μετανάστες, όχι από άλλη χώρα, αλλά από άλλη εποχή. Καταλαβαίνεις επίσης ότι αυτοί οι άνθρωποι σχεδόν σίγουρα ψήφισαν και θα ξαναψηφίσουν Τραμπ. Το ίδιο κουρασμένοι είναι και οι Κινέζοι εργάτες. Η διαφορά είναι ότι, λογικά, έστω και έτσι ζουν, καλύτερα από τους γονείς τους. Αφετέρου γίνεται φανερό ότι όπως η μετατόπιση του πολιτικού κέντρου βάρους προς την Κίνα αποδυναμώνει την πολιτικά διακαιώματα, η μετακίνηση του οικονομικού κέντρου βάρους εξασθενίζει τα εργασιακά δικαιώματα.
Νομίζω είναι σαφές ότι ένα ανελεύθερο κράτος αποτελεί απειλή, όχι μόνο για τους πολίτες τους οποίους βλέπει σαν στρατιώτες, σαν εργαλεία για την επίτευξη ενός αποτελέσματος, αλλά και για τους πολίτες άλλων κρατών, ανάλογη με την οικονομική δύναμή του. Και προσφάτως αποδεικνύεται ότι είναι απειλή όχι μόνο για τα δικαιώματα, αλλά και για την υγεία. Ο τρόπος με τον οποίο η Κίνα συμπεριφέρεται στους πολίτες της θα πρέπει να μας ανησυχεί όλους. Αντί για τον θαυμασμό για την ικανότητα του κινέζικου κράτους να κατασκευάζει νοσοκομεία σε μερικά εικοσιτετράωρα, θα έπρεπε να κυριαρχεί ο προβληματισμός για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δούλεψαν οι άνθρωποι που σχεδίασαν και έχτισαν το νοσοκομείο, αλλά και για το πώς δημιουργήθηκε η ανάγκη για αυτή την ταχύτητα και τι συνεπάγεται αυτή για την αποτελεσματικότητα του νοσοκομείου, και όχι της προπαγάνδας του κόμματος.
Κατανοητή η ανησυχία για τον οικονομικό αντίκτυπο του ιού στον τουρισμό και την αγορά ακινήτων, αλλά δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι η ίδια η εξάπλωση του ιού ήταν εν μέρει αποτέλεσμα της πρακτικής ενός κράτους που συνέλαβε και κατηγόρησε για διασπορά ψευδών ειδήσεων τον πρώτο γιατρό που προειδοποίησε για τον ιό, ο οποίος και πέθανε την περασμένη εβδομάδα από αυτόν.
Ο κόσμος αλλάζει, η Ιστορία μετακινείται προς την Ανατολή, η Ανατολή έρχεται στη Δύση. Είκοσι χρόνια πριν γίνονταν διαδηλώσεις για την παγκοσμιοποίηση στην Αμερική και την Ευρώπη. Νομίζω ότι σήμερα συμβαίνει η πραγματική παγκοσμιοποίηση. Στη θέση των αμερικανών εργατών της Fuyao, πιθανόν να βρεθούν πολλοί από εμάς. Τουλάχιστον ας γνωρίζουμε τι σημαίνει αυτό.