Εκλογές 1985. Οι μεγαλύτερες κομματικές συγκεντρώσεις που έχουν γίνει ποτέ στην Ελλάδα ήταν αυτές εκείνου του Μαΐου. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με το ΠΑΣΟΚ να ελέγχει το κράτος και φυσικά την ΕΡΤ, οργώνει τη χώρα για τις εκλογές της 2ας Ιουνίου. Μιλάει ακόμη και σε διπλανές πόλεις σε κατάμεστες πλατείες.
Για τα παιδιά των 80s, όπως ο γράφων, το θέαμα ήταν εθιστικό. Χωρίς να καταλαβαίνουμε τι γίνεται αλλά και γιατί υπήρχε όλο εκείνο το πάθος, κρεμόμασταν από τις οθόνες μέρα παρά μέρα. Μαθητές δημοτικού, κοιτούσαμε με ανοιχτό το στόμα το πλήθος.
Η «χορογραφία» ήταν πάντα η ίδια. Τη μάθαινες απέξω. Οπως και τα αγαπημένα για τον Τάσο Μπιρσίμ πλάνα: άνθρωποι σκαρφαλωμένοι σε ένα δέντρο ή κολόνα, με το ένα χέρι να κρατιούνται μην πέσουν και με το άλλο να ανεμίζουν μια σημαία. Σημαία από νάιλον, με σανιδένιο κοντάρι, λευκό φόντο και στο κέντρο τον ήλιο του ΠΑΣΟΚ.
Η σειρά των γεγονότων στην τηλεοπτική κάλυψη είχε ως εξής:
♦ Μετά από τα γενικά πλάνα, η μουσική σταματούσε και ακουγόταν η φωνή του Κίμωνα Κουλούρη. To script ήταν πάντα ίδιο, άλλαζε μόνο η πόλη. Για παράδειγμα: «Δημοκράτισσες και δημοκράτες της Θεσσαλονίκης/Πάτρας/Αθήνας. Εσεις που πάντοτε βρεθήκατε στην πρώτη γραμμή του αγώνα για λευτεριά, δημοκρατία και προκοπή. Είναι μαζί σας, ο εμπνευστής της Αλλαγής, ο θεμελιωτής…» κι εκεί δεν άκουγες τίποτε άλλο, γιατί οι φωνές του πλήθους κάλυπταν τα πάντα.
♦ Αμέσως μόλις άρχιζε ο Κουλούρης να μιλάει, ο Τάσος Μπιρσίμ άφηνε τα πλάνα με κόσμο στα μπαλκόνια —και τις «σφήνες» με κοντινά σε μαμάδες και παιδιά— και περνούσε στο γενικό πλάνο. Από τον γερανό, με την κάμερα να γυρνάει για να πιάσει το κεντρικό σώμα των συγκεντρωμένων και το πλάνο να πιάνει λίγο και το καγκελάκι του κλουβιού στο οποίο βρισκόταν ο οπερατέρ.
♦ Στην όλη υπόθεση έπαιζε φυσικά ρόλο η μουσική. Που την κρίσιμη στιγμή δεν ήταν Κάρμινα Μπουράνα, Λοΐζος ή Ανδριόπουλος. Ηταν Θεοδωράκης. Το Πνευματικό Εμβατήριο σε ποίηση Αγγελου Σικελιανού με τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη: «Ομπρός βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απ᾿ την Ελλάδα/ ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε την ήλιο πάνω από τον κόσμο»… Και ο Ανδρέας Παπανδρέου έβγαινε στο μπαλκόνι…
Οι πρώτες του φράσεις ήταν συνήθως «δεν έχω ξαναδεί» και στη συνέχεια κάποιο σχόλιο για το μέγεθος και το πάθος της συγκέντρωσης. Ενας κάμεραμαν του Μπιρσίμ ήταν ο ελεύθερος σκοπευτής: είχε την άδεια να βρίσκεται στο μπαλκόνι και να τραβάει πλάνα ακόμη και πίσω από τον Παπανδρέου.
Σαν μια περιοδεία που έκαναν ροκ σταρ, το ίδιο σκηνικό στηνόταν σε κάθε πόλη. Στο τέλος, μετά την υπερπαραγωγή της Θεσσαλονίκης, ο Τάσος Μπιρσίμ οργάνωσε μαεστρικά τη συγκέντρωση της Αθήνας στην Πλατεία Συντάγματος, που είναι σίγουρα μια από τις μεγαλύτερες που έχουν γίνει στην πρωτεύουσα.
Οπως θα δείτε και στο βίντεο στο τέλος του κειμένου, η εντύπωση του τηλεθεατή ήταν ότι η συγκέντρωση ξεκινάει από την Πλατεία Συντάγματος, όπου δεν πέφτει καρφίτσα, και φτάνει ως τη γεμάτη Ομόνοια, τους στύλους του Ολυμπίου Διός ακόμη και στη Συγγρού, καθώς βλέπει πλάνα με κόσμο και σημαίες. Και υποθέτει ότι οι δρόμοι που συνδέουν τα κεντρικά σημεία είναι κι αυτοί κατάμεστοι.
Ο Μπιρσίμ δεν «έκλεβε», δημιουργούσε εντυπώσεις μέσω της «ταξιθεσίας» και των πύργων με τους προβολείς σε μια εποχή αναλογική. Δεν μπορούσε να γεμίσει μια άδεια πλατεία. Αλλά όταν ο κόσμος ήταν πολύς –όπως ήταν το 1985– μπορούσε να σε «τρελάνει». Ο σκηνοθέτης ήλεγχε τα πάντα. Ακόμη και το κοριτσάκι της αφίσας που πρόσφερε ένα κόκκινο γαρίφαλο στον Παπανδρέου στην τελευταία συγκέντρωση του 1985, λέγεται ότι ήταν ιδέα του Μπιρσίμ.
Προφανώς δεν επικρατούσε το αδιαχώρητο στους δρόμους που συνέδεαν τα σημεία (τότε θα μιλούσαμε για εκατομμύρια ανθρώπους). Υπήρχε όμως ένα απλό σκηνοθετικό «κόλπο». Πύργοι με εκτυφλωτικά φώτα κάθε εκατό μέτρα που έφτιαχναν μια κάθετη φωτεινή λωρίδα στην άσφαλτο κάτω από την οποία στήνονταν οργανωμένοι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ που κουνούσαν ψηλά τις σημαίες. Ο Μπιρσίμ μετέτρεπε σε στούντιο την ανοιχτή πόλη κάνοντας ρεπεράζ μέρες πριν από τις συγκεντρώσεις.
Η κάμερα που τραβούσε από απόσταση και από ψηλά τον δρόμο δημιουργούσε την εντύπωση (λόγω της προοπτικής και της γωνίας λήψης) ότι οι φωτεινές λωρίδες ενώνονταν και ότι ο δρόμος ήταν παντού γεμάτος. Γι’ αυτό και ο Μπιρσίμ ήταν ο «Τζορτζ Λούκας» των συγκεντρώσεων. Γιατί πετύχαινε ένα αποτέλεσμα με τα βασικά υλικά της κινούμενης εικόνας (κόσμο, φώτα, γωνία λήψης, πλάνα από γερανούς) πολύ πριν από την ψηφιακή εποχή και φυσικά πριν από την AI (Τεχνητή Νοημοσύνη). Κατηγορήθηκε ότι τα πλάνα του ήταν ψεύτικα – αλλά ήταν αληθινά. Ηταν όμως τα πλάνα που ήθελε εκείνος να δεις και με τη σειρά που το ήθελε.
Η ομιλία Παπανδρέου στην παραλία της Θεσσαλονίκης στις 25 Μαΐου του 1985 είναι μια εντυπωσιακή τηλεοπτική παραγωγή μιας τεράστιας συγκέντρωσης (YouTube):
Το ΠΑΣΟΚ έλαβε περισσότερες ψήφους το 1985 (2.916.735) από ότι το 1981 (2.726.309) παρότι το ποσοστό του έπεσε από το 48,07% στο 45,82%. Η δεύτερη ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, που οργάνωσε κι αυτή μεγάλες και εντυπωσιακές συγκεντρώσεις, ήταν το αντίπαλο δέος στο κλίμα της ακραίας πόλωσης εκείνων των εκλογών.
Ο γιος του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και νυν πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, είχε αναφερθεί στις συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ το 1985 σε μια χιουμοριστική εκπομπή το 2019 (εδώ): «Εγώ μεγάλωσα με το ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του 1980. Μια φορά είχα κάνει και μια cameo εμφάνιση σε συγκέντρωση Ανδρέα Παπανδρέου το 1985 για να δω πόσο κόσμο έχει» είπε στο χιουμοριστικό πινγκ-πονγκ ο κ. Μητσοτάκης για να σημειώσει ότι όντως είχε κόσμο και να θυμίσει ότι τότε η ΝΔ είχε χάσει τις εκλογές…
Η συγκέντρωση της Αθήνας στις 31/5/1985 (YouTube):
Μετά την τελευταία συγκέντρωση των εκλογών του 1985, το βράδυ της Παρασκευής 31 Μαΐου του 1985, ο Μπιρσίμ «κόλλησε» στο τέλος της μετάδοσης ένα μονταρισμένο απόσπασμα με τους βασικούς σταθμούς που είχαν προηγηθεί.
Εναν μπλε χάρτη της Ελλάδας που είχε πάνω του πράσινα λαμπάκια (εκεί όπου είχαν γίνει συγκεντρώσεις) και στη συνέχεια πλάνα από τις κατάμεστες πλατείες (στο βίντεο επάνω από το 1:06:45): Ηράκλειο, Σέρρες, Καβάλα, Πάτρα. Λαμία, Λάρισα, Αλεξανδρούπολη, Κομοτηνή, Ξάνθη, Βόλος, Χίος, Μυτιλήνη, Θεσσαλονίκη. Ηταν ένα tribute στον αγαπημένο του Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά και ίσως και ένα μυστικό tribute στις τηλεοπτικές παραγωγές που είχαν φτιάξει με την ομάδα του.
Ο Τάσος Μπιρσίμ ασφαλώς δεν ήταν μόνο η κάλυψη των συγκεντρώσεων. Πέρα από το έργο που άφησε ήταν ένας καλοσυνάτος άνθρωπος που αγαπούσε τη ζωή και είχε πάντα μια καλή κουβέντα για τους συναδέλφους του. Για εμάς, τα παιδιά των 80s, ήταν ένας μάγος της εικόνας που νίκησε με άνεση τον KIT, ακόμη και το Χόλιγουντ. Και έφτιαξε το πασοκικό cult των συγκεντρώσεων της εποχής —που αποτελούν συνάμα και ιστορικά ντοκουμέντα μιας περιόδου που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί.