Το κύμα του ευρωπαϊκού και αμερικανικού φεμινισμού της δεκαετίας 1960 -1980 ήρθε ορμητικό στην Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας.
Ως φοιτήτρια στη Θεσσαλονίκη είχα την τύχη, συμμετέχοντας στην Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών, να γνωρίσω σπουδαίες διανοούμενες φεμινίστριες όπως την Ζώγια Χρονάκη (έφυγε νωρίς).
Παίρνοντας το πτυχίο μου και ανοίγοντας γραφείο στην Κοζάνη εμπλέκομαι ενεργά σε κομματικές, επαγγελματικές, πολιτισμικές και κοινωνικές δραστηριότητες, γίνομαι μέλος της Ενωσης Γυναικών Ελλάδος στη Κοζάνη και γρήγορα πρόεδρος της.
Είναι η δεκαετία του 1980 όπου έχουν αρχίσει μεγάλες οι θεσμικές αλλαγές. Με καταπληκτικές νέες γυναίκες εκείνη την εποχή (την Αννα, την Ευγενία, την Ζωή, την Καίτη, την Μαρία, την Σούλα ,την Στέλλα, την κα Αγγελική…) κινούμαστε σε όλα τα χωριά δημιουργώντας παραρτήματα με γυναίκες αγρότισσες, νοικοκυρές, νέες κοπέλες που έβλεπαν την ζωή της γυναίκας μέσα από τα συντηρητικά γυαλιά της επαρχίας.
Πρόεδρος της Ε.Γ.Ε. η Μαργαρίτα Παπανδρέου! Για μένα, στην άλλη άκρη της Ελλάδας, η κυρία Παπανδρέου ήταν μια ψηλή, όμορφη κάπως απόμακρη κοσμοπολίτισσα Αμερικάνα και σύζυγος του Πρωθυπουργού. Πολύ γρήγορα και μέσα από την δυναμική και πρωτοφανή για τα ελληνικά χρονικά οργάνωση 40.000 γυναικών ωριμάζουμε και κατανοούμε τον φεμινισμό όχι απλά ως διανόηση και διαδηλώσεις αλλά ως μάχη για την ζωή της καθημερινής γυναίκας. Τα κείμενα της οργάνωσης, οι συνεχείς διαδικασίες στα πιο απομονωμένα χωριά , οι συγκεκριμένοι στόχοι για τους οποίους παλεύουμε και μέρα με τη μέρα υλοποιούνται, μας γεμίζουν πάθος και περηφάνια.
Η Μαργαρίτα Παπανδρέου φτάνει σε κάθε πόλη δημιουργώντας πολιτικό γεγονός λόγω της σχέσης της με τον Πρωθυπουργό και ταυτόχρονα έναν ξεσηκωμό στις γυναίκες λογω της δικής της δράσης που φτάνει σιγά σιγά παντού.
Η ψηλή ξανθιά Αμερικάνα με τα καλά ελληνικά και την περίεργη προφορά γίνεται η Μαργαρίτα. Στις συνδιασκέψεις, μας ωθεί για κριτική, για νέες προσεγγίσεις, για παραδειγματικές δράσεις που μπορούμε να τις κάνουμε πιλοτικές δράσεις σε όλη τη χώρα, μας σπρώχνει να διεκδικήσουμε θέσεις στον κομματικό χώρο, στον επαγγελματικό μας χώρο, στην αυτοδιοίκηση, σε κάθε νομό. Στις νομαρχίες δημιουργούνται νομαρχιακές επιτροπές με την συμμετοχή όλων των γυναικείων οργανώσεων και γραφεία ισότητας μέσω των οποίων υποστηρίζονται πρωτοβουλίες και προωθούνται διεκδικήσεις των γυναικών.
Στην Κοζάνη την εποχή εκείνη δημιουργούμε πέντε γυναικείους συνεταιρισμούς. Οι μικρές αυτές οργανώσεις των γυναικών δημιουργούν γυναικείες προσωπικότητες σε κάθε κοινωνία οι οποίες μέσα από την εκπαίδευση και την συλλογικότητα μεταφέρουν την αγωνιστικότητα και την πίεση τους εντός των κομμάτων (κυρίως του ΠΑΣΟΚ) και η επιρροή της Μαργαρίτας ως προέδρου της μεγαλύτερης φεμινιστικής οργάνωσης και συζύγου ενός πανίσχυρου πρωθυπουργού, παίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην παραγωγή κυβερνητικού έργου του ΠΑΣΟΚ για την επαναστατική για την εποχή πολιτική για την ισότητα των φύλων.
Το Οικογενειακό Δίκαιο για το οποίο δούλεψαν κάποιες από τις σημαντικότερες γυναίκες νομικούς της εποχής θεωρείται ακόμη ένας από τα πιο προοδευτικά της Ευρώπης.
Η πολιτική για τον οικογενειακό προγραμματισμό που φτάνει με συζήτηση από γυναίκες για γυναίκες σε κάθε γειτονιά και σε κάθε χωριό, τα πρώτα σπίτια για τις κακοποιημένες γυναίκες, η υποστήριξη στις αγρότισσες και στις εργαζόμενες γυναίκες, βάζουν στην εποχή ένα φωτοστέφανο. Πολλές γυναίκες με διαφορετικές ιδιότητες και πολιτική καταγωγή , όλες οι γενιές, φεμινίστριες της δεκαετίας του 1950 και νέα κορίτσια της δεκαετίας του 1980 συμμετέχουν σε έναν αγώνα κατακτώντας πρωτοφανείς νίκες.
Η κάθε μία μας μπορεί να πει «ήμουν και εγώ εκεί» και η Μαργαρίτα, στα 100 της χρόνια, να πει: «εγώ ξεκίνησα το “εκεί”».
Το 1985 γίνεται η παγκόσμια διάσκεψη του ΟΗΕ για την δεκαετία της γυναίκας. Συμμετέχουν οργανώσεις , πολιτικοί γυναίκες από όλα τα σημεία του πλανήτη. Και εγώ συμμετέχω ως εκπρόσωπος της ΕΓΕ από την Δυτική Μακεδονία. Εκεί συνειδητοποιώ ότι η Μαργαρίτα είναι μια παγκόσμια προσωπικότητα. Μέσα σε αρκετές χιλιάδες γυναίκες ξεχωρίζει ως ηγέτιδα του φεμινιστικού και ειρηνιστικού κινήματος. Είναι καθημερινά στα πρωτοσέλιδα των μικρών εφημερίδων που παράγουν οι διάφορες οργανώσεις και κανάλια από όλον τον κόσμο την περιτριγυρίζουν.
Κάθε βράδυ συναντιόμασταν όλες οι Ελληνίδες για να ανταλλάξουμε εμπειρίες από την ημέρα και να αποφασίσουμε την οργανωμένη συμμετοχή μας στα διάφορα φόρα.
Εκεί είναι η πρώτη και τελευταία φορά που συναντώ σε προσωπικό επίπεδο την Μαργαρίτα. Η συμμετοχή μου σε μια σύγκρουση για το Κυπριακό με βάζει και εμένα στα μικρά πρωτοσέλιδα και με την Μαργαρίτα ξεκινάμε εκείνη την βραδιά μια συζήτηση για την Κύπρο, την Παλαιστίνη, την σημασία των γυναικείων οργανώσεων στην επίτευξη της ειρήνης. (Αργότερα ως Επίτροπος επρόκειτο να οργανώσω τις συνεργασίες για την ειρήνη μεταξύ παλαιστινίων και ισραηλινών γυναικών και μεταξύ ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων γυναικών).
Ενα χρόνο αργότερα ο υπουργός Εσωτερικών με καλεί για να με ενημερώσει ότι θα αναλάβω Νομάρχης και σχεδόν άγρια μου λέει ότι η Μαργαρίτα επέμενε να μπουν γυναίκες Νομάρχες. Όταν στην συνάντησή μας την ευχαρίστησα για την πρόταση, μου απάντησε: «δεν έκανα κάτι για σένα, εσύ ξεχωρίζεις».
Η ΕΓΕ και οι άλλες γυναικείες οργανώσεις, με την μορφή της δεκαετίας το 1980, αρχίζουν να εξασθενούν όταν οι περισσότεροι στόχοι θεσμικά επιτυγχάνονται.
Η Μαργαρίτα συνεχίζει, δουλεύει για την ειρήνη ενώ διεθνές case study αποτελεί η Win Peace, μία οργάνωση με σκοπό την προώθηση του ελληνοτουρκικού διαλόγου με φιλειρηνικές πρωτοβουλίες γυναικών.
Πριν από λίγα χρόνια, η υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας Margot Wallstrom εγκαινίασε την φεμινιστική εξωτερική πολιτική την οποία σήμερα ακολουθούν αρκετές χώρες. Σε μια συζήτηση μαζί της μου είπε ότι όλη η φεμινιστική θεωρία των διεθνών σχέσεων βασίζεται σε φιλοσοφικές αναλύσεις και η Μαργαρίτα Παπανδρέου υπήρξε προάγγελος με τις πρωτοβουλίες της σε διεθνές επίπεδο.
Η γυναίκα αυτή έζησε μία συγκλονιστική ζωή, από το Κραχ του 1930 στην Αμερική, την εξορία και την δικτατορία σε μία χώρα που έμελλε να γίνει πατρίδα της, μέχρι τις νίκες που πέτυχε με τις Ελληνίδες και τους Ελληνες στη διάρκεια της ζωής της.
Ερωτεύτηκε και έζησε με έναν κορυφαίο πολιτικό και γοητευτικό διανοούμενο, όχι όμως ιδανικό σύντροφο. Οι δυσκολίες της προσωπικής της ζωής, που μπήκαν και συζητήθηκαν σε κάθε σπίτι, αντιμετωπίστηκαν από την ίδια με απαράμιλλη αξιοπρέπεια.
Στα γενέθλια των 100 χρόνων της νικά η αισιοδοξία της μνήμης και θυμόμαστε όλοι τα μεγάλα και τα σπουδαία τα οποία τελικά μένουν στην ιστορία.
Αχ Μαργαρίτα!
*Η Αννα Διαμαντοπούλου είναι πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη (πρώην Επίτροπος ΕΕ – πρώην υπουργός)