Το παραδοσιακό ελληνικό όνειρο, πριν η κρίση το μετατρέψει σε εφιάλτη, ήθελε το παιδί στο Πανεπιστήμιο. Στη συλλογική συνείδηση είχε μείνει ξεχασμένη και απατηλά ζωντανή η αντίληψη που έλεγε ότι το «χαρτί» εξασφαλίζει επαγγελματική αποκατάσταση. Αλλά ακόμα και αν δεν ήταν έτσι, ένα πτυχίο θεωρητικά πολλαπλασίαζε τις πιθανότητες για μια καλή δουλειά.
Ήταν και το άλλο: η είσοδος του παιδιού στο Πανεπιστήμιο ενίσχυε το κοινωνικό status της οικογένειας που θα είχε κάθε λόγο να υπερηφανεύεται για τον επιστήμονα που γέννησε. Αυτό δεν είναι κακό, κάθε άλλο. Απλώς δεν πατάει καλά στην πραγματικότητα. Με την ανώτατη εκπαίδευση να ανοίγει σε όλους, οι δυσαρεστημένοι ήταν λίγοι. Οι γονείς καμάρωναν και διατηρούσαν ελπίδες, τα παιδιά έκαναν όνειρα και τα ποσοστά ανεργίας δεν αντιστοιχούσαν στην αλήθεια.
Και ασφαλώς είναι τα οφέλη των τοπικών κοινωνιών. Διότι εδώ η Παιδεία δεν αποκεντρώθηκε με άξονα έναν τεχνοκρατικό σχεδιασμό, αλλά με βάση την πολιτική ισχύ τοπικών παραγόντων. Και κάπως έτσι, μαζί με την αναβάθμιση των ΤΕΙ σε ΑΕΙ, σχεδόν κάθε περιοχή της χώρας έχει να υπερηφανεύεται για τη συμμετοχή της στην ανώτατη εκπαίδευση των ελληνοπαίδων.
Όλα τα παραπάνω οδήγησαν σε στρεβλώσεις που συχνά αποκτούν σουρεαλιστική επένδυση καθώς για να μην περάσεις στο Πανεπιστήμιο έπρεπε να το θέλεις. Κάπως έτσι, ένα παιδί από την Κρήτη βρίσκεται να σπουδάζει σε ένα τμήμα αμφιβόλου επάρκειας και προοπτικής στη Μακεδονία. Ο γονιός ξεπαραδιάζεται, το παιδί δεν αποκτά κανένα ουσιαστικό εφόδιο, πλην όμως απολαμβάνει την ιδιότητα του φοιτητή και ενισχύει την τοπική οικονομία από την ξηλωμένη τσέπη του πατέρα του. Ο λογαριασμός έρχεται μετά και δυστυχώς το μεγαλύτερο κομμάτι του πέφτει στην κεφαλή του παιδιού που δεν έχει γεμίσει και με γνώσεις. Πήρε βέβαια την ευκαιρία του στην ανώτατη εκπαίδευση. Όμως, μεταξύ μας, για ποια εκπαίδευση μιλάμε; Και κατά πόσο είναι ανώτατη;
Ο πληθωρισμός τμημάτων συμπίεσε τις βάσεις εισαγωγής για τις σχολές χαμηλής ζήτησης και αντίστοιχης προοπτικής. Υπάρχουν τμήματα που ουσιαστικά το μοναδικό κριτήριο εισαγωγής είναι τα δηλώσεις στο μηχανογραφικό. Τμήματα που λειτουργούν μόνο υπέρ της τοπικής οικονομίας, δεχόμενα υποψηφίους μέσα από μία διαδικασία που ευτελίζει το ακαδημαϊκό προϊόν.
Τώρα, υποτίθεται, ότι κάποια πράγματα θα αλλάξουν. Η κυβέρνηση θεσπίζει την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι δεν θα μπορείς να μπεις στο Πανεπιστήμιο γράφοντας μόνο το όνομά σου στο χαρτί. Ο αριθμός των εισακτέων θα μειωθεί κατά 30.000. Εκ των πραγμάτων κάποια τμήματα θα μείνουν χωρίς φοιτητές. Μερικά θα συγχωνευτούν, άλλα θα κλείσουν. Η αντιπολίτευση διαμαρτύρεται. Ισχυρίζεται ότι η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής περιορίζει τις ευκαιρίες των παιδιών που μπορεί να είχαν και μια κακή στιγμή στις εξετάσεις. Εντάξει, μόνο που δεν μπορείς να συντηρείς τμήματα για την κακή στιγμή.
Επίσης η αντιπολίτευση επισημαίνει ότι από τη στιγμή που θα μειωθεί ο αριθμός των εισακτέων, θα ενισχυθούν τα Κολέγια. Αυτό μπορεί να μην είναι λάθος ως συμπέρασμα. Όμως μισό λεπτό. Τι είναι καλύτερο για ένα παιδί; Να περάσει σε ένα τμήμα αμφιβόλου ποιότητας μακριά από το σπίτι του ή να πάει σε μία ιδιωτική σχολή; Σε πολλές περιπτώσεις η επιλογή της ιδιωτικής σχολής μπορεί να έχει το ίδιο οικονομικό κόστος (ή και μικρότερο, αν είναι στην πόλη διαμονής) και, ενδεχομένως, καλύτερο ακαδημαϊκό αποτύπωμα. Αρκεί όμως να δούμε και έναν αποτελεσματικό έλεγχο σε αυτά που οι ιδιωτικές σχολές πουλάνε στις οικογένειες. Διότι πολλές από αυτές πουλάνε φύκια για μεταξωτές κορδέλες.
Σημασία έχει να μην κοροϊδευόμαστε. Να μην πετιούνται χρόνια και χρήμα σε σπουδές που δεν έχουν αντίκρυσμα στον πραγματικό κόσμο. Ναι, θα χάσουν οι τοπικές κοινωνίες. Αλλά αυτό δεν είναι το θέμα μας. Στο κατώφλι της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης απαιτείται μία εκ βάθρων αναθεώρηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας από το Νηπιαγωγείο ως το Πανεπιστήμιο. Με τμήματα που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του πραγματικού κόσμου, όχι του ιδεατού ή εκείνου που κατασκευάζουμε με στερεότυπα και ψευδαισθήσεις.