Η προεκλογική εκστρατεία πολιτικοποιεί ακόμα και κάποια κατοικίδια ζώα στη χώρα μας. Μητσοτάκης και Κασσελάκης δεν αφήνουν έξω από το παιχνίδι των εντυπώσεων ούτε τα σκυλιά τους (διαβάστε εδώ). Τετράποδοι απορροφητήρες προσοχής –ιδίως των σκυλόφιλων ψηφοφόρων– οι Πίνατ και Φάρλι, μέσα από τα τικτοκικά βίντεο επιχειρείται να μας δελεάσουν ανθρωποσκυλοφωνικά να ψηφίσουμε τους κυρίους τους επειδή είναι παιχνιδιάρηδες και ευαίσθητοι απέναντι στα ζώα. Μάλιστα, καθώς δεν είναι οι πρώτοι που πρόσθεσαν και τη ζωώδη διάσταση στην εκστρατεία τους, φαίνεται πως η ζυγαριά της μη ανθρώπινης δημοσιότητας βαραίνει προς την πλευρά των πολιτικών σκύλων.
Στην πραγματικότητα, όμως, ιστορικά οι γάτες και γενικότερα τα αιλουροειδή απολαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος στην πολιτική δημόσια σφαίρα. Αυτά τα ατίθασα και απρόβλεπτα πλάσματα πλαισιώνουν εμβληματικά τους ηγέτες που θέλουν να θεωρούνται ισχυροί, ανίκητοι και συνάμα ευέλικτοι. Παράλληλα, οι τίγρεις, αγριόγατες, μαύρες γάτες, πάνθηρες κ.λπ. επιστρατεύονται ως εικόνες και μεταφορές για κάθε είδους αμφισβητίες και εξεγερμένους στον συμβολικό αγώνα τους κατά του εκάστοτε συστήματος. Τα αιλουροειδή, με την ιδιότητα του ακαταμάχητου θηρευτή, αλλά και με την αινιγματική προσωπικότητά τους, συμβολίζουν και αναπαριστούν την κατεστημένη εξουσία και, αντίστροφα, εκπροσωπούν ακόμα και τους τολμηρούς επικριτές αλλά και ανατροπείς της.
Το λιοντάρι πρωταγωνιστεί σε τέτοιους συμβολισμούς, αναλαμβάνοντας πάντα τον ηγεμονικό ρόλο. Ο ανίκητος και μεγαλοπρεπής βασιλιάς των ζώων εμφανίζεται συχνά ως εκπρόσωπος του κάθε ηγέτη που προκαλεί δέος και σεβασμό με τη δύναμή του. Ηδη από το Βυζάντιο, τα ονόματα κάποιων αυτοκρατόρων, όπως ο Λέων, υποδηλώνουν την υπεροχή τους. Επίσης, στην πρώιμη μεσαιωνική Ευρώπη, το 799 μ.Χ., ο πάπας Λέων ΙΙΙ ζητά τη στρατιωτική βοήθεια του Καρλομάγνου, τον οποίο αποκαλούν και «λιοντάρι». Τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ. ο Λέων ΙΙΙ στέφει τον Καρλομάγνο-λέοντα αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Την ίδια εποχή οι αντίπαλοί του, οι Βίκινγκς, αναπαριστούν την προστάτιδά τους, Φρέγια, τη νορβηγική θεότητα του πολέμου, πάνω σε ένα άρμα που το σέρνουν δύο οικόσιτες γάτες.
Μεταγενέστερα, το 1066, ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής εισβάλλει «σαν μανιασμένο λιοντάρι» –σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες της εποχής– στην Αγγλία, την οποία λεηλατεί, καταστρέφει και υποτάσσει ολοκληρωτικά. Ο Γουλιέλμος αποκαλεί τον εαυτό του «λιοντάρι». Αυτός ο νορμανδός κατακτητής φέρνει μαζί του στην Αγγλία και δύο συμμάχους, δούκες από τη Λυών, για να τους διανείμει αγγλική γη. Αυτοί φέρουν το δυναστικό επώνυμο «Λέοντες». Ο θυρεός τους περιλαμβάνει και λιοντάρια, με το σύνθημα «Noli irritare leones» (μην προκαλείς τα λιοντάρια) .
Η λιονταρίσια φιγούρα συνοδεύει πια συχνά τις απεικονίσεις βασιλιάδων και ανώτατων ευγενών σε όλη την Ευρώπη. Αυτό το προσέχει και ο πολιτικός φιλόσοφος Νικολό Μακιαβέλι, ο οποίος στο έργο του «Ο Ηγεμόνας» αναδεικνύει συνοπτικά τη συμβολική σημασία των μεγάλων γάτων: «Καθώς ένας ηγεμόνας υποχρεώνεται να μάθει πώς να ενεργεί σαν ζώο, θα έπρεπε να διδαχθεί από την αλεπού και το λιοντάρι».
Δεν πρόκειται για τυχαία αναλογία. Τα λιοντάρια, ανίκητα αιλουροειδή, θεωρούνται οι ευγενέστεροι και πιο ανθεκτικοί θηρευτές, ενώ προκαλούν δέος με την αγέρωχη μορφή τους. Καθώς αυτά συνδέονται οργανικά με τους τόπους όπου ζουν και κυνηγούν, τους προστατεύουν γενναία και ανελέητα από κάθε είδους εισβολείς, ώστε να διαφυλάξουν τα ζωτικά για την επιβίωσή τους. Ετσι τα λιοντάρια προσωποποιούνται ως ακαταμάχητοι ηγεμόνες, ενώ οι αξιοθαύμαστες ιδιότητές τους προβάλλονται στους πετυχημένους μεσαιωνικούς βασιλιάδες-πολεμιστές, οι οποίοι αποκαλύπτουν στις κρίσιμες –κυρίως πολεμικές– στιγμές κάποια λιονταρίσια χαρακτηριστικά στα γεμάτα δέος μάτια των υπηκόων τους.
Μερικοί από τους πολεμοχαρείς μεσαιωνικούς βασιλιάδες, αναζητώντας νέα εδάφη, επεκτάθηκαν και πέρα από την Ευρώπη, καμουφλάροντας τη λιονταρίσια όρεξή τους για γη και αιματοχυσία με ιερούς σκοπούς, όπως οι Σταυροφορίες. Ετσι ο άγγλος πλανταγενέτης βασιλιάς, ο Ριχάρδος Ι ο Λεοντόκαρδος, συμμετείχε στην Τρίτη Σταυροφορία στους Αγίους Τόπους αναζητώντας νέα γη αλλά και χρήμα. Ωστόσο σε εκείνα τα άγνωστα μέρη της Ανατολής οι σταυροφόροι βρέθηκαν αντιμέτωποι με τους μουσουλμάνους, οι οποίοι επίσης είχαν επιλέξει τις γάτες ως θρησκευτικό σύμβολο.
Ο προφήτης Μωάμεθ –όπως εξιστορούν– αγαπούσε τόσο τη γάτα του, Meuzza, ώστε κάποτε προτίμησε να κόψει ένα κομμάτι από το πανωφόρι του πάνω στο οποίο αυτή κοιμόταν, για να μη διακόψει τον ύπνο της. Ο ίδιος ο Μωάμεθ έλεγε ότι «η αγάπη για τις γάτες είναι μέρος της πίστης». Από την άλλη, οι μουσουλμάνοι αποκαλούσαν τους σταυροφόρους «θηρία» και «σκυλιά», δείχνοντας την προτίμησή τους για τις «πολιτικές» γάτες.
Οι χαοτικές μεσαιωνικές μάχες, όπου η αιμοσταγής κεντρική σύρραξη μεταξύ έφιππων ιπποτών και πεζών εξελίσσεται εντελώς απρόβλεπτα, ενώ οι πληροφορίες για τη γενική εικόνα είναι περιορισμένες, απαιτούν βασιλιάδες-πολεμιστές με πολύπλοκες δεξιότητες, ικανούς να αυτοσχεδιάζουν σε εξαιρετικά ρευστές συνθήκες, αλλά και έτοιμους να ορμήσουν με παραδειγματική γενναιότητα στο πεδίο, ώστε να ξαφνιάσουν τον αντίπαλο, ρισκάροντας παράτολμα τη ζωή τους. Αυτοί έπρεπε να εμψυχώνουν τους πολεμιστές με την σύνεση και τη δράση τους, πολεμώντας και οι ίδιοι σώμα με σώμα.
Ο Σαίξπηρ αποτυπώνει στα έργα του τέτοιες οριακές στιγμές, που περιγράφονται πριν ή και μετά από κρίσιμες μάχες. Στο «Ερρίκος Ε’», ο βασιλιάς Ερρίκος, κατά την πολιορκία της Γαλλικής πόλης Χαφλέρ, ξεσηκώνει τους αποκαρδιωμένους πολεμιστές του για επίθεση εναντίον των άπαρτων τειχών με μια ατάκα που επικαλείται τη θανάσιμη έφοδο της τίγρης:
«Μιμηθείτε τη δράση της τίγρης. Τεντώστε
τα νεύρα, σφίχτε την καρδιά, παραμορφώστε
την όμορφη φύση με οργισμένη λύσσα».
Κάποια στιγμή, αναπόφευκτα, το άκαμπτο φεουδαρχικό σύστημα αρχίζει να κλυδωνίζεται. Παράλληλα, ο καπιταλισμός αναδύεται με αιλουροειδή ευελιξία, πλαισιωμένος από τη ρευστότητα του χρήματος, το οποίο κάνει «οτιδήποτε σταθερό να διαλύεται στον αέρα», όπως έλεγε ο Μαρξ. Το ηγεμονικό λιοντάρι που δεσπόζει εδώ και αιώνες αγέρωχα στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας βρίσκεται έξαφνα αντιμέτωπο με έναν πιο μικροκαμωμένο, ευέλικτο, αλλά και συγγενικό αντίπαλο, ο οποίος φωλιάζει σε σπίτια αστών.
Η οικόσιτη γάτα, αυτό το κοντότριχο αιλουροειδές, μια μικρογραφία και σύνθεση αγριόγατας, τίγρης και λεοπάρδαλης αλλά εξίσου ατίθασο, άγριο και προσιτά γοητευτικό πλάσμα, όπως το λιοντάρι και σε αντίθεση με αυτό, συμβολίζει πια την αταξία και την ανατροπή της φεουδαρχίας από τον απρόβλεπτο και ελαστικό καπιταλιστικό αντίπαλο.
Το λιοντάρι με τη γάτα συνδέονται αναπόσπαστα ως αιλουροειδή, αλλά και διαφοροποιούνται συνάμα. Αντίστοιχα, οι εξουσιαστές βασιλιάδες και ευγενείς συνδέονται αλλά και διαφοροποιούνται ως προς τους υποτελείς και υπηκόους τους, οι οποίοι αργά η γρήγορα θα τους ξαποστείλουν, αποτινάζοντας από πάνω τους την ασφυκτική λιονταρίσια πατούσα της εξουσίας τους. Η Leigh Claire La Berge, στο βιβλίο της «Ο Μαρξ για Γάτες» ( «Marx for Cats”) παραφράζει τον Χέγκελ για να αποδώσει με τη δική του φιλοσοφική οπτική αυτή την παράδοξη διαλεκτική σχέση λιονταριού – γάτας και τον επικείμενο πόλεμο συμβολικής υπεροχής: «Το λιοντάρι πλησιάζοντας τη γάτα έχει χάσει τον εαυτό του, εφόσον στη γάτα βρίσκει τον εαυτό του ως ένα άλλο αιλουροειδές. Δεύτερον, ως εκ τούτου η γάτα έχει ξεπεράσει το λιοντάρι, γιατί η γάτα θεωρεί το λιοντάρι ως ουσιαστικά πραγματικό, ενώ βλέπει στο λιοντάρι τον εαυτό της».
Ηδη πριν από τη Γαλλική Επανάσταση οι γάτες κατάφεραν να διεισδύσουν και στην καρδιά του απολυταρχικού κράτους. Ο καρδινάλιος Ρισελιέ, κυβερνήτης της Γαλλίας στα μέσα του 17ου αιώνα, εγκατέστησε στο Παλέ Ρουαγιάλ (βασιλικό παλάτι, δηλαδή στην καρδιά του κυβερνητικού χώρου) μια μεγάλη γατοφωλιά. Οι 14 περσικές και αγκορά γάτες του έγιναν μόνιμες κάτοικοι στον χώρο εργασίας του άτεγκτου αξιωματούχου. Ο πίνακας του Σαρλ Εντουάρ Ντελόρ απεικονίζει τον καρδινάλιο να χαζεύει γοητευμένος τα γατάκια του που παίζουν αμέριμνα πάνω σε ένα κυβερνητικό έγγραφο, ενώ ο ίδιος αδυνατεί να συγκεντρωθεί στο απαιτητικό έργο του.
Κατόπιν, με ένα γατίσιο άλμα, φθάνουμε στα μέσα του 18ου αιώνα, παραμένοντας στη Γαλλία. Εκεί, το 1762 κυκλοφορεί το «Κοινωνικό Συμβόλαιο» του Ζαν Ζακ Ρουσό. Στο εξώφυλλο απεικονίζεται μια γυναίκα μαζί με μια γάτα. Δεν πρόκειται για τυχαία επιλογή του συγγραφέα. Οταν ο Τζέιμς Μπόσγουελ, σκοτσέζος φιλόσοφος και βιογράφος του Ρουσό, τον ρώτησε γιατί αγαπούσε τις γάτες, εκείνος απάντησε πως η αγάπη για τις γάτες λειτουργούσε ως τεστ χαρακτήρα των ανθρώπων. Για τον Ρουσό, όσοι δεν αγαπούν τις γάτες «έχουν τα δεσποτικά ένστικτα των ανδρών… Δεν τους αρέσουν οι γάτες επειδή η γάτα είναι ελεύθερη και ποτέ δεν θα συναινέσει να σκλαβωθεί. Δεν θα κάνει τίποτα για την τάξη (order) σας, όπως κάνουν τα άλλα ζώα… Μια χήνα θα υπάκουγε στις εντολές σας, αν την κάνατε να τις καταλάβει. Αλλά μια γάτα θα σας καταλάβει τέλεια και πάλι δεν θα σας υπακούσει».
Λίγο αργότερα, το Γαλλικό Σύνταγμα, που εκδόθηκε με την κατάρρευση του παλιού καθεστώτος, συνοδεύεται από το έργο του χαράκτη Ζακ Λουί Κοπιά, που απεικονίζει ένα λιοντάρι και μια οικόσιτη γάτα. Η εικόνα περιγράφεται έτσι: «Μια γάτα, σύμβολο της ανεξαρτησίας, κάθεται στα πόδια της ελευθερίας». Οταν η Τρομοκρατία διαδέχεται την εύθραυστη δημοκρατία, ο ιακωβίνος ηγέτης, ο ριζοσπάστης αλλά και ακραία αντιφατικός Ροβεσπιέρος, συμπυκνώνει στο πρόσωπό του –σύμφωνα με την αντίληψη των συγχρόνων του– τα χαρακτηριστικά τίγρης και γάτας μαζί.
Το πορτρέτο του Ροβεσπιέρου συνοδεύτηκε με την ακόλουθη περιγραφή από τον ζωγράφο του, Αντουάν Μερλίν ντε Τιονβίλ: «Οι άνθρωποι που αρέσκονται να βρίσκουν σχέσεις κα ηθικές ποιότητες ανάμεσα στα ανθρώπινα πρόσωπα και εκείνα των ζώων έχουν παρατηρήσει πως ο Ροβεσπιέρος είχε το πρόσωπο γάτας. Αλλά το πρόσωπο μετέβαλε τη φυσιογνωμία του. Πρώτα ο Ροβεσπιέρος είχε την ανήσυχη αλλά μετριοπαθώς ωραία εμφάνιση μιας οικόσιτης γάτας. Υστερα την άγρια εμφάνιση μιας αγριόγατας. Kαι πιο μετά την εξαγριωμένη εμφάνιση μιας τίγρης».
Ετσι, οι –πολυβασανισμένες στον Μεσαίωνα– οικόσιτες γάτες, μαζί με τις αγριόγατες και τις σαγηνευτικά αδίστακτες τίγρεις μπαίνουν στον λυσσαλέο αγώνα –αστικό και προλεταριακό– κατά της μοναρχίας και των εφησυχασμένων λιονταριών της. Ο Γουίλιαμ Μπλέικ, που εμπνέεται ιδιαίτερα από τη δράση της τίγρης, ανακαλεί αυτή την αναλογία στο ποίημά του τού 1794 «Η Τίγρη» :
«Tίγρη! Τίγρη! που καις λαμπερά
στα δάση της νύχτας,
ποιο αθάνατο χέρι ή μάτι
θα μπορούσε να πλαισιώσει τη φοβερή σου συμμετρία;
Σε τι μακρινά βάθη ή ουρανούς
καίει η φωτιά των ματιών σου;»
Επιχειρώντας και εμείς ένα άλμα τίγρης, ας προσγειωθούμε στην ταραγμένη Ευρώπη του 20ού αιώνα, λίγο πριν τη Ρωσική Επανάσταση. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η Ρόζα Λούξεμπουργκ, καθώς αχώριστη σύντροφός της ήταν η αγαπημένη γάτα της, η Μιμή (το όνομα Μιμή στα εβραϊκά σημαίνει επανάσταση, αλλά και πικρή). Αντίστοιχα γατόφιλος ήταν και ο Βλαντίμιρ Λένιν. To 1911 η «κόκκινη Ρόζα»
αναπολεί σε επιστολή της το απόγευμα που ο Λένιν πρωτογνώρισε τη Μιμή, για να την αποκαλέσει «μεγαλειώδη γάτα», εντυπωσιασμένος από τη χαδιάρικη γοητεία αλλά και την αγριάδα τίγρης που τη χαρακτήριζαν. Η Μιμή ενέπνευσε τη Λούξεμπουργκ στο θεωρητικό έργο της «Η Συσσώρευση του Κεφαλαίου», στο οποίο περιγράφει την αδιέξοδη κυκλικότητα των καπιταλιστικών αγορών –κατά Μαρξ– ως κυκλικό παιχνίδι μιας γάτας που κυνηγά την ουρά της.
Επίσης, όταν ο Λένιν πήρε την εξουσία, εγκατέστησε στο κυβερνητικό μέγαρο τις αγαπημένες του γάτες. Σε πολλές φωτογραφίες αυτός απαθανατίζεται να κρατά μια γάτα στην αγκαλιά του χαϊδεύοντάς την με πατρική τρυφερότητα. Αυτή η αγάπη του Λένιν έχει αποτυπωθεί σε ένα ολόσωμο άγαλμά του στη Λευκορωσία, όπου στα πόδια του βρίσκεται μια από τις γάτες του. Ο κομμουνιστής ηγέτης, όρθιος με το αριστερό χέρι δείχνει μακριά, ίσως σε ένα άλλο κομουνιστικό σύμπαν. Μπορεί η κομμουνιστική επανάσταση να κατέρρευσε, αλλά η γάτα του βασικού σχεδιαστή της, όρθια στα πόδια του, ατενίζει το μέλλον με αιλουροειδή δυσπιστία. Ισως να σκέφτεται πως ό,τι καταντά άκαμπτο απονεκρώνεται, καθώς χάνει την αρχική ευέλικτη και απρόβλεπτη ορμή του, σε αντίθεση με ένα αιλουροειδές, που παραμένει ο εαυτός του.
Οπως άλλωστε και στο Νο 10 της Ντάουνινγκ Στριτ, την πρωθυπουργική κατοικία στο Λονδίνο, όπου στις συνθήκες της έντονης πολιτικής αστάθειας που βιώνει η Βρετανία, μόνος σταθερός ένοικος παραμένει ο Λάρι ο γάτος, ο οποίος από το 2011 που μένει εκεί έχει δει να αλλάζουν πέντε πρωθυπουργοί.