Καθώς έχει να αντιμετωπίσει την κατά τεκμήριο πιο αναθεωρητική Τουρκία των τελευταίων δεκαετιών, η Ελλάδα ξεκινά μια συντεταγμένη αντεπίθεση στην Ανατολική Μεσόγειο, με αιχμή του δόρατος την ενεργειακή ατζέντα, είτε αυτή αφορά αυτόνομες ερευνητικές δραστηριότητες –όπως το εγχείρημα στα δυτικά και νότια της Κρήτης– είτε συμμετέχοντας σε διμερή και πολυμερή συνεργατικά σχήματα. Στην Αθήνα, άλλωστε, γνωρίζουν ότι τα ενεργειακά εγχειρήματα, οι έρευνες, οι γεωτρήσεις και εν τέλει οι αγωγοί, εκτός από την οικονομική, διακρίνονται και από μια ισχυρή γεωπολιτική διάσταση. Επ’ αυτών δημιουργούνται νέα γεωστρατηγικά δεδομένα, αποτυπώνονται με σαφή τρόπο οι ισορροπίες, οι συμμαχίες και οι διπλωματικές σχέσεις, και κυρίως, αποτρέπονται οι κινήσεις επιβολής τετελεσμένων, στις οποίες αρέσκεται η Αγκυρα.
Κορυφαία προτεραιότητα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής είναι όχι μόνο η de jure, αλλά και η de facto ακύρωση του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου, το οποίο αποτελεί το πρώτο έμπρακτο βήμα υλοποίησης του θεωρήματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» και διά του οποίου η Τουρκία επιχειρεί να επιβάλει τους δικούς της νόμους στην ευρύτερη περιοχή. Σε πλήρη αντίστιξη με το κράτος που κινείται ως «πειρατής» στην Ανατολική Μεσόγειο, η Ελλάδα αντιτάσσει ενώπιον της διεθνούς κοινότητας την προσήλωσή της στο Δίκαιο της Θάλασσας και την πίστη της στις αρχές καλής γειτονίας. Με αυτόν τον προσανατολισμό η χώρα προσεγγίζει τέσσερα κεφαλαιώδη ενεργειακά πρότζεκτ, στοχεύοντας όχι απλώς στο να συμβάλει στην επίπονη διαδικασία απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά να ισχυροποιήσει το πλέγμα των συμμαχιών της απέναντι στον τουρκικό επεκτατισμό.
Η αιφνιδιαστική ανακοίνωση για την έναρξη ερευνών δυτικά και νότια της Κρήτης έχει τέσσερις κυρίαρχες διαστάσεις.
Πρώτον, εκπέμπεται προς την Αγκυρα το μήνυμα ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να απεμπολήσει τα κυριαρχικά δικαιώματά της στην περιοχή, ανεξαρτήτως αν ακολουθήσει επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια.
Δεύτερον, διά των navtex που εκδόθηκαν την περασμένη Τρίτη για τη δέσμευση των θαλάσσιων «οικοπέδων», η Αθήνα αποδεικνύει στην πράξη ότι ακολουθεί κατά γράμμα το Δίκαιο της Θάλασσας. Παρότι δεν υπάρχει συμφωνία με την Τρίπολη (οι συζητήσεις των δύο πλευρών σταμάτησαν το 2010 όταν στην αφρικανική χώρα ξέσπασε ο εμφύλιος), οι έρευνες δεν θα επεκταθούν πέραν της μέσης γραμμής που χωρίζει την Κρήτη από τη Λιβύη. Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό ότι για το τμήμα της navtex που άπτεται της δικαιοδοσίας της Μάλτας, οι ελληνικές Αρχές ήρθαν σε πλήρη συνεννόηση με τη Βαλέτα, ώστε να είναι η τελευταία αυτή που θα εκδώσει την οδηγία προς τους ναυτιλλομένους. Σε παράλληλο επίπεδο, διά στόματος Κυριάκου Μητσοτάκη, η Ελλάδα καλεί τη Λιβύη σε διμερείς διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, με ορίζοντα το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Παρότι η κλήση για διάλογο υποκρύπτει παγίδες –καθώς η Αθήνα θα πρέπει να συνομιλήσει με μια κυβέρνηση τη δικαιοδοσία της οποίας, όσον αφορά τη σύναψη διεθνών συμφωνιών, δεν αναγνωρίζει κανείς διεθνής παίκτης– δίνει στίγμα ότι η Ελλάδα ακολουθεί την οδό της νομιμότητας.
Τρίτον, ο πρωταγωνιστικός ρόλος μιας αμερικανικής εταιρείας στις έρευνες –λίγες ημέρες μετά την τηλεφωνική συνομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Αντονι Μπλίνκεν– δίνει άλλη διάσταση στην υπόθεση, καθώς αποτελεί έμμεση αλλά σαφή ψήφο εμπιστοσύνης των Ηνωμένων Πολιτειών στις ενεργειακές και διπλωματικές πρωτοβουλίες της Αθήνας. Στην εξίσωση πρέπει να προστεθεί και η πρόσφατη τοποθέτηση του επικεφαλής της κρατικής Εταιρείας Πετρελαίου της Λιβύης, ο οποίος άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο χάραξης αγωγών μεταξύ της χώρας του και της Ελλάδας.
Τέταρτον, εάν οι εκτιμήσεις της ExxonMobil επιβεβαιωθούν, τότε το νοτιοδυτικό τμήμα της ελληνικής Ανατολικής Μεσογείου θα μπορέσει να προσφέρει σημαντικές ποσότητες αερίου στο ευρωπαϊκό ισοζύγιο.
Ο άξονας Αθήνας-Καΐρου
Η διασύνδεση Ελλάδας- Αιγύπτου με ηλεκτρικό καλώδιο μέσω της Κρήτης, σε συνέχεια της διμερούς συμφωνίας που έχει υπογραφεί από τα αρμόδια υπουργεία, αποτελεί το σημαντικότερο από γεωπολιτικής απόψεως ενεργειακό εγχείρημα για την Αθήνα. Και αυτό διότι το έργο «πατάει» μέσα στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) που συμφωνήθηκε τον Αύγουστο του 2020 από τον Νίκο Δένδια και τον Σάμεχ Σούκρι. Αθήνα και Κάιρο πλέον συμβαδίζουν σε απόλυτο βαθμό, με τους Αιγύπτιους να εγγυώνται ότι δεν πρόκειται να δεχθούν αμφισβητήσεις κυριαρχικών δικαιωμάτων εντός της ΑΟΖ, η οποία εκ των πραγμάτων αποτελεί το ισχυρότερο διπλωματικό «όπλο» της Ελλάδας κατά του τουρκολιβυκού μνημονίου. Οπως, άλλωστε, μπορεί κανείς να δει στον χάρτη, η ψευδεπίγραφη συμφωνία καταπατά σημαντικό τμήμα της ελληνο-αιγυπτιακής ΑΟΖ.
Την ίδια ώρα, τόσο ο πρόεδρος Σίσι όσο και ο υπουργός Εξωτερικών της ισχυρότερης αραβικής χώρας παραμένουν σχεδόν απαθείς στις αλλεπάλληλες οχλήσεις της Αγκυρας προς αποκατάσταση των διαρρηγμένων διμερών σχέσεων τους. Στην Αίγυπτο, η οποία αυτή τη στιγμή διαθέτει μακράν τα σημαντικότερα ενεργειακά αποθέματα στην ευρύτερη περιοχή, χαρακτηρίζουν στρατηγική τη συνεργασία τους με την Ελλάδα.
Τα δύο τελευταία εγχειρήματα είναι αλληλένδετα και τελούν υπό ευρωπαϊκή και αμερικανική σφραγίδα. Κυρίως, όμως, δι’ αυτών αναδεικνύεται η γεωπολιτική σημασία των τριμερών σχημάτων στην Ανατολική Μεσόγειο. Πρώτο είναι ο EuroAfrica Interconnector, δηλαδή η ηλεκτρική διασύνδεση Αιγύπτου-Κύπρου-Ελλάδας, μεγάλο μέρος της οποίας περνά από την οριοθετημένη ΑΟΖ μεταξύ Καΐρου και Λευκωσίας. Δεύτερον, ο EuroAsia Interconnector, στον οποίο συμμετέχουν Ισραήλ, Κύπρος, Ελλάδα, επί της όδευσης του EastMed. Πρόκειται για ένα έργο, το πρώτο στάδιο του οποίου έχει ήδη εγκαινιαστεί, ενώ στο συγκεκριμένο τριμερές σχήμα συμμετέχουν και οι Ηνωμένες Πολιτείες, καθιστώντας το 3+1 μια πολύ δυναμική διπλωματική συνεργασία. Τόσο ο EuroAfrica, όσο και EuroAsia Interconnector θα στέλνουν μέσω της Ελλάδας ποιοτική ηλεκτρική ενέργεια στην ηπειρωτική Ευρώπη.
Μπορεί ο Ταγίπ Ερντογάν να έχει διαμηνύσει ότι κανένα ενεργειακό εγχείρημα στην Ανατολική Μεσόγειο δεν πρόκειται να υλοποιηθεί χωρίς τη συμμετοχή ή την έγκριση της Αγκυρας, η Ελλάδα όμως, κινούμενη σε ένα τόξο που ξεκινά από το Ιόνιο και τα δυτικά της Κρήτης και καταλήγει στην Κύπρο και το Ισραήλ, περνώντας παράλληλα από τις ακτές της Βόρειας Αφρικής, αποκτά και διά της ενεργειακής πολιτικής της ισχυρά διπλωματικά ερείσματα.
Ολοι αντιλαμβάνονται τη σημασία που έχει η Τουρκία για τον δυτικό κόσμο, ειδικά στη σημερινή συγκυρία. Είναι, όμως, η ίδια η Τουρκία αυτή που αγνοεί το Δίκαιο της Θάλασσας. Που αμφισβητεί την κυριαρχία του Αιγαίου. Που δεν αναγνωρίζει επήρεια ακόμα και στα μεγάλα ελληνικά νησιά. Που αρνείται να αποδεχτεί την κρατική υπόσταση της Κύπρου και τις νόμιμες συμφωνίες της Λευκωσίας για την οριοθέτηση ΑΟΖ με το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Ολα αυτά είναι αδύνατο να μη συνυπολογιστούν, όταν έρθει η ώρα για μια συνολική διευθέτηση των ζητημάτων της Ανατολικής Μεσογείου.