Θρυλικοί δρομείς των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων

«Οπως το νερό είναι το πολυτιμότερο από τα στοιχεία, όπως ο χρυσός προβάλλει σαν το ακριβό ανάμεσα σε όλα τα αγαθά και όπως ο ήλιος φωτοβολεί περισσότερο από κάθε άστρο, έτσι και η Ολυμπία λάμπει σκιάζοντας κάθε άλλον αγώνα» Πίνδαρος 1^η Ολυμπιακή ωδή

Από το παραπάνω απόσπασμα του Πίνδαρου φαίνεται καθαρά πως οι ολυμπιακοί ήταν οι σπουδαιότεροι αγώνες της αρχαιότητας. Η τέλεση των αγωνισμάτων ήταν μια ιεροτελεστία και όχι απλό θέαμα καθώς η γυμναστική και η μουσική ήταν δώρα των θεών (Πλάτων Πολιτεία), σε αυτούς διαμορφώνεται το ύψιστο ιδανικό της ευγενούς άμιλλας που θα αποτελέσει τη βάση της αγωγής των νέων και θα γίνει το κύριο κίνητρο για τη μέγιστη ανάπτυξη του σώματος της ψυχής και του πνεύματός. Το αγωνιστικό στοιχείο καθόρισε σε μέγιστο βαθμό την ανάπτυξη του Ελληνικού πολιτισμού, πράγμα το οποίο φαίνεται από το άγαλμα του «Αγώνος» στο Ιερό της Ολυμπίας, καθώς ο αγωνιζόμενος πρέπει να βιώνει τις ηθικές και πνευματικές αξίες για να οικοδομήσει τον αγώνα του και να κατακτήσει την νίκη του.

Μια από τις σημαντικές διαφορές που υπάρχουν στους αγώνες της αρχαιότητας και στους σημερινούς είναι πως τότε δεν υπήρχε η έννοια της επίδοσης (ρεκόρ) καθώς δεν ενδιέφερε πόσο γρήγορα έτρεξε ή πόσο μακριά έριξε τον δίσκο ένας αθλητής γιατί εκείνο που μετρούσε ήταν η νίκη και ο κότινος. Παρόλα αυτά ασφαλή συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε για το απίστευτα υψηλό επίπεδο φυσικής κατάστασης των αρχαίων Ελλήνων από τις πηγές που μας παραδίδουν απίστευτα αθλητικά-δρομικά κατορθώματα.

Ο Αγέας νίκησε στον Δόλιχο στην 113^η  Ολυμπιάδα και φεύγει κατευθείαν να αναγγείλει τη νίκη του στην πατρίδα του το Άργος  φτάνοντάς αργά το βράδυ, δηλαδή έτρεξε 110 χιλ. σε μία μέρα.

Ο Φειδιππίδης  τρέχει σε λιγότερο από 5 μέρες τη διαδρομή Αθήνα-Σπάρτη-Αθήνα και λίγες μέρες μετά 2.000 Σπαρτιάτες με πλήρη εξάρτηση πηγαίνουν σε 3 μέρες στον Μαραθώνα.

Ο Ευχίδας τρέχει σε μία ημέρα την απόσταση Πλαταιές-Δελφοί-Πλαταιές 180χλμ. και ξεψυχά παραδίδοντας το καθαρό πυρ.

Το πόσο σημαντικό για την επιβίωση και την ανάπτυξη της πόλης ήταν η φυσική αγωγή φαίνεται από την απάντηση του Σόλωνα όταν ρωτήθηκε γιατί επιμένουν στην εκγύμναση των νέων, λέγοντας πως αναγκάζουν τους νέους να γυμνάζονται εντατικά όχι μόνο για τα βραβεία των αγώνων, αφού ελάχιστοι θα τα καταφέρουν αλλά γιατί η ίδια η πόλη περιμένει μεγάλο όφελος από τις σωματικές τους ικανότητες. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα Σπαρτιάτη Ολυμπιονίκη του Σταδίου που απορεί όταν τον αποθεώνουν λέγοντας «μα στην Σπάρτη υπάρχουν πιο γρήγοροι από μένα».

Δρομικά αγωνίσματα των Ολυμπιακών αγώνων

Στάδιο  (192,28 μέτρα )
Δίαυλος (384,56 μέτρα)
Δόλιχος (έως 24 στάδια)
Οπλίτης δρόμος (οι δρομείς έτρεχαν με πιθανή την απόσταση του Δίαυλου φέροντας κράνος, ασπίδα και κνημίδες, ο Παυσανίας αναφέρει ότι στο ναό του Διός φυλάγονταν 25 χάλκινες ασπίδες τις οποίες μοίραζαν στους οπλιτοδρόμους για την τέλεση των αγώνων).

Δρομείς – θρύλοι των Ολυμπιακών αγώνων

Ο κατάλογός των Ολυμπιονικών συγκροτήθηκε για πρώτη φορά γύρω στο 400 π.Χ. από τον Ηλείο Ιππία, προφανώς με βάση τα αρχεία της Ολυμπίας και πιθανόν προφορικές παραδόσεις. Επίσης μεταγενέστεροι συγγραφείς μας δίνουν χρήσιμες πληροφορίες (Παυσανίας, Φιλόστρατος, Ιούλιος Αφρικανός). Σήμερα θεωρείται ως πρώτη Ολυμπιάδα αυτή του 776 π.Χ.

Κόροιβος, Ηλεία: Ο πρώτος Ολυμπιονίκης στο στάδιο δρόμο (μοναδικό αγώνισμά στις πρώτες 13 Ολυμπιάδες) υπήρξε ο πρώτος καταγεγραμμένος ολυμπιονίκης και κατάγονταν από την Ηλεία. Ο τάφος του βρισκόταν στα σύνορα της Ήλιδας και πάνω του υπήρχε επιγραφή αναφερόμενη στη νίκη του αυτή.

Παντάλκης, Αθήνα: Ο πρώτος από μια εκπληκτική σειρά δρομέων καθώς κέρδισε σε δύο διαδοχικές Ολυμπιάδες 21^η και 22^η  το Στάδιο δρόμο και μάλιστα στην 22^η νίκησε και στον Δίαυλο .

Χάρμις ή Χιόνις, Λάκων: Νικητής στην 28^η Ολυμπιάδα (668 π.Χ.) Στάδιο δρόμο και στις 29^η, 30^η και 31^η κερδίζει Στάδιο και Δίαυλο συνολικά 7 κότινοι! Το όνομά του ήταν Χάρμις όμως μετά την πρώτη του νίκη του έδωσαν το όνομα Χιόνις, καθώς όταν έτρεχε δεν άφηνε ίχνος στο χιόνι, με το οποίο έμεινε γνωστός.

Φάνας, Πελληνεύς: Στην 67^η Ολυμπιάδα (512 π.Χ) η άσημη Πελλήνη, που δεν είχε πότε ως τότε αναδείξει Ολυμπιονίκη, εκπροσωπείται από τον Φάνα που καταφέρνει το ακατόρθωτο να αναδειχθεί τριαστής, δηλαδή νικητής, στο Στάδιο, τον Δίαυλο και τον Οπλίτη δρόμο.

Φρικίας και Ιπποκλέας, Πέλιννα: Μια εκπληκτική ιστορία όπου ο πατέρας Φρικίας κερδίζει τον κότινο στην 68η και 69^η  Ολυμπιάδα (508 και 504 π.Χ.) στον Οπλίτη δρόμο και ο γιός του Ιπποκλέας αναδεικνύεται Ολυμπιονίκης δύο φορές στο Δίαυλο  δρόμο στην 72^η και 73^η Ολυμπιάδα (492 και 488 π.Χ.)

Αστύλος, Κρότωνας: Από τους μεγαλύτερους δρομείς της ιστορίας ο Αστύλος μετά τις πρώτες του νίκες (Στάδιο, Δίαυλο) το 488 π.Χ. συμμετείχε, πιθανόν για να τιμήσει τον τύραννο Ιέρωνα στην 74^η Ολυμπιάδα (484 π.Χ.) ως πολίτης από τις Συρακούσες, κάτι το οποίο οι Κροτωνιάτες δεν του συγχώρεσαν ποτέ εξορίζοντάς τον από την πόλη, καταστρέφοντας τον ανδριάντα του, έργο του γλύπτη Πυθαγόρα και καθηλώνοντας την εικόνα του από τον ναό της Ήρας. Επίσης, το σπίτι του μετατράπηκε σε φυλακή (η πατρική οικεία θεωρούνταν ιερή στην αρχαιότητα) και τέλος η οικογένειά του τον αποκλήρωσε. Ο Άστυλος συνολικά κέρδισε 7 κότινους πετυχαίνοντας στην τελευταία του Ολυμπιάδα να αναδειχθεί τριαστής (Στάδιο, Δίαυλο, Οπλίτη δρόμο). Προφανώς πρόκειται για μία τεράστια μορφή δρομέα καθώς κατάφερε να κερδίσει σε τρεις συνεχόμενες Ολυμπιάδες τα σημερινά 200 και 400 μέτρα και μάλιστα την ίδια ημέρα πράγμα αδιανόητο για τα σημερινά δεδομένα! Ωστόσο οι αυστηροί νόμοι και η ηθική της εποχής τον ανάγκασαν να ζήσει μακριά από την πατρίδα του. Λέγεται πως ήταν προπονητής του Εργοτέλη και του Κρίσωνα.

Εργοτέλης, Κνωσός: Ο Εργοτέλης από την Κνωσό όντας ο καλύτερος κρητικός δρομέας αντοχής αναγκάστηκε, πιθανόν για πολιτικούς λόγους να εγκατασταθεί στην Ιμέρα της Σικελίας και να μπει υπό την προστασία του Ιέρωνα. Κέρδισε δύο κότινους στην 77^η (472 π.Χ.) και 79^η (464 π.Χ.) Ολυμπιάδα στο αγώνισμα του Δόλιχου.

Κρίσων, Ιμέρα: Ο Κρίσων από την Ιμέρα της Σικελίας, στέφθηκε ολυμπιονίκης 3 συνεχόμενες φορές στο Στάδιο δρόμο στην 83^η (448 π.Χ.), 84^η (444 π.Χ.), και 85^η (440 π.Χ.) Ολυμπιάδα.

Σωτάδης, Κρήτη: Τον άθλο του συμπατριώτη του Εργοτέλη και μάλιστα σε δύο συνεχόμενες Ολυμπιάδες 99^η (384 π.Χ.) και 100^η (380 π.Χ.) κατάφερε να πετύχει ο εκπληκτικός Σωτάδης στο Δόλιχο, αγωνιζόμενός μάλιστα στη δεύτερη νίκη του ως Εφέσιος.

Πυθαγόρας. Μάγνης Μαίανδρος: Ο Πυθαγόρας κέρδισε σε δύο συνεχόμενες Ολυμπιάδες 4 κότινους στο Στάδιο και στον Οπλίτη δρόμο στην 120^η (300 π.Χ.) και 121^η (296 π.Χ.) Ολυμπιάδα.

Φιλίνος, Κως: Ο Φιλίνος κέρδισε σε δύο συνεχόμενες Ολυμπιάδες 4 κότινους στο Στάδιο και στον Δίαυλο δρόμο στην 129^η (264 π.Χ.) και 130^η (260 π.Χ.) Ολυμπιάδα.

Λεωνίδας, Ρόδος: «…περιέργως η μέρα από το πρωί δεν ήταν τόσο ζεστή, όπως τα προηγούμενα χρόνια, παρόλα αυτά ένιωθε τους μυς του να καίνε. Το ήξερε, δεν ήταν από την υπερπροσπάθεια των προηγούμενων ωρών όταν ήταν και πάλι νικητής στο Στάδιο και στον Δίαυλο, το ήξερε, ήταν γιατί σε λίγο θα έκανε τον τελευταίο του αγώνα εδώ στην Ολυμπία, εδώ που το όνομα του έγινε μύθος, 11 κότινοι κάτι που κανένας δεν είχε καταφέρει, ούτε ο μεγάλος Αστύλος ούτε ο θρυλικός Χιόνις. Κοίταξε γύρω του βλέποντας τους υπόλοιπους αθλητές να ετοιμάζονται για τον Οπλίτη δρόμο. Κάποιοι τον κοιτούσαν με δέος, άλλοι με μεγάλη αποφασιστικότητα γιατί ήθελαν να πετύχουν αυτό που φάνταζε ακατόρθωτο, να νικήσουν τον μεγάλο Λεωνίδα. Χαμογέλασε και σηκώθηκε όρθιος, είχε πάρει την απόφαση του, για αυτόν δεν θα ήταν ένας ακόμη αγώνας θα ήταν η τελευταία του παράσταση στην Ολυμπία. Αυτή την φορά δεν θα έτρεχε όπως πάντα μπαίνοντας από την αρχή ως το τέλος πρώτος , ήθελε αυτός ο τελευταίος του αγώνας να διαρκέσει όσο πιο πολύ γίνεται για να χαρεί αυτούς τους τελευταίους διασκελισμούς του στον στίβο, να ακούσει όσο πιο πολλή ώρα γίνεται τις ιαχές του πλήθους που θα φώναζαν εκστασιασμένοι και πάλι το όνομα του». (Μία μυθιστορηματική προσέγγιση από τον γράφοντα με το ποιες θα μπορούσαν να είναι οι πιθανές σκέψεις του Λεωνίδα πριν αποχαιρετήσει την Ολυμπία στην οποία δοξάστηκε όσο κανείς).

Λεωνίδας ο Ρόδιος ο  μεγαλύτερός δρομέας που ανέδειξαν στη χιλιόχρονη ιστορία τους οι Ολυμπιακοί αγώνες της αρχαιότητας κατακτώντας 12 ολυμπιακούς κότινους νικώντας στο Στάδιο, το Δίαυλο και Οπλίτη δρόμο σε τέσσερις διαδοχικές Ολυμπιάδες! Στην 154^η (164 π.Χ.), την 155^η (160 π.Χ.), την 156^η (156 π.Χ.) και την 157^η (152 π.Χ.) Ολυμπιάδα. Τέσσερις φορές τριαστής. Οι ιστορικές μαρτυρίες (Παυσανίας, Φιλόστρατος) τον χαρακτηρίζουν ως τον αθλητή με το δαιμόνιον τάχος (τη δαιμονισμένη ταχύτητα). Αυτό που πέτυχε ο Λεωνίδας είναι πραγματικά εκπληκτικό καθώς είναι πολύ δύσκολό για κάποιον αθλητή να διατηρήσει σε τόσο υψηλό επίπεδό, για τόσο μεγάλο διάστημα (12 έτη) και μάλιστα στην τελευταία του Ολυμπιάδα ήταν 36 ετών, τόσο την ταχύτητα του όσο και την δυνατότητα για παρατεταμένη ταχύτητα που χρειάζεται γι’ αυτούς τους δρόμους.

Εκάτομνος, Ηλεία ή Μίλητος: Ο Εκάτομνος από την Ηλεία (Ευσέβιος) ή την Μίλητο (Φλέγων) αναδείχθηκε τριαστής στην 177^η Ολυμπιάδα (72 π.Χ.), ακριβώς 80 χρόνια μετά τον Λεωνίδα που ήταν ο τελευταίος που το πέτυχε.

Αθηνόδωρος, Αίγιο: Ο Αθηνόδωρός από το Αίγιο κατέκτησε 3 κότινους στον Στάδιο δρόμο στην 207^η  (49 μ.Χ.), 208^η (53 μ.Χ.) και 210^η (61 μ.Χ.) στην ηλικία των 38 ετών, μπαίνοντας και αυτός στο πάνθεο των θρύλων της Ολυμπίας.

Πολίτης, Κέραμος: Ο Πολίτης ο Κεραμεύς είναι μία πολύ ιδιαίτερη περίπτωση αθλητή καθώς κατάφερε αυτό που στα μάτια όλων φαντάζει ακατόρθωτο: κέρδισε 3 κότινους σε μία Ολυμπιάδα (212^η  69μ.Χ.) στο Στάδιο, τον Δίαυλο και τον Δόλιχο. Σαν να κερδίζει κάποιος αθλητής σήμερα τα 200μ., τα 400μ. και τα 5000μ.!

Ερμογένης, Ξάνθη: Ο Ερμογένης ο Ίππος ή Ερμογένης ο Ξάνθιος. Κατά τον περιηγητή του 2ου αιώνα μ.Χ. Παυσανία είχε αποκτήσει το προσωνύμιο Ίππος από τους αρχαίους Έλληνες, λόγω των επιδόσεων του στο τρέξιμο. Οι ιστορικές αναφορές σχετικά με το σύνολο των νικών του Ερμογένη διαφέρουν, με τον Παυσανία να του αποδίδει 8 νίκες σε 3 Ολυμπιάδες (215^η, 216^η και 217^η) και να τον παρομοιάζει με τον Χιόνι και με τον ιστορικό Ευσέβιο του 3ου αιώνα μ.Χ. να του αποδίδει 2 νίκες στο στάδιο σε 2 διοργανώσεις (215^η 81 μ.Χ. και 217^η το 89 μ.Χ.).

Δημήτριος Σαλαμίνα : Ο Δημήτριος από τη Σαλαμίνα είναι μια ιδιαίτερη μορφή αθλητή καθώς κέρδισε 5 κότινους σε τρείς συνεχόμενες Ολυμπιάδες 252^η (229 μ.Χ.), 253^η (233 μ.Χ.) και 254^η (237 μ.Χ.), 3 στον Στάδιο δρόμο και 2 δυο στο Πένταθλο (Στάδιο, Άλμα, Δίσκος, Ακόντιο, Πάλη).

Φυσικά στη χιλιόχρονη διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων υπήρξαν και άλλοι πολλοί μεγάλοι δρομείς που έγραψαν τη δική τους ιστορία, που για κάποιους από αυτούς έχουμε το όνομα τους καθώς κέρδισαν τον κότινο, ωστόσο θα υπάρχουν σίγουρα και άλλοι που θα τερμάτισαν δεύτεροι ή τρίτοι ίσως σε 2 με 3 Ολυμπιάδες. Στην αρχαία Ελλάδα όμως τιμή υπήρχε μόνο για τον πρώτο, τον «άριστο».

*Ο Αντώνης Κουφός είναι Καθ. Φυσικής Αγωγής, δρομέας και προπονητής της Running team Εθνικού Αλεξανδρούπολης.