Μια μικρή χώρα ψαράδων και αγροτών με πληθυσμό περίπου 320 χιλιάδες και ονομαστικό ΑΕΠ κοντά στα 20 δις δολάρια, κατάφερε να μετατραπεί σε καλό παράδειγμα και αυτό όχι γιατί πριν λίγους μήνες στο Ευρωπαϊκό Κύπελλο κατάφερε να νικήσει με 2-1 την ποδοσφαιρική ομάδα της Μ. Βρετανίας των 65 εκατ. κατοίκων. Παρότι αυτό από μόνο του, ως γεγονός θα μπορούσε να τη μετατρέψει σε καλό παράδειγμα επιβεβαίωσης του κανόνα «όπου υπάρχει θέληση, υπάρχει και τρόπος», δεν αποτελεί τον κυρίαρχο λόγο για τον οποίο το παράδειγμα της Ισλανδίας έχει για κορυφαίους πολιτικοοικονομικούς αναλυτές βαρύνουσα σημασία. Ας βάλουμε όμως τα πράγματα σε μια χρονολογική σειρά.
- 2003. Ιδιωτικοποίηση όλων των τραπεζών με απώτερο σκοπό την προσέλκυση επενδύσεων. Προσέλκυσαν μεν πολλούς Βρετανούς και Ολλανδούς επενδυτές, πλην όμως με την αύξηση των επενδύσεων αυξήθηκε και το εξωτερικό χρέος των τραπεζών. Το 2003, το χρέος της Ισλανδίας έφθασε το 200% του ΑΕΠ, ενώ το 2007 το 900%.
- 2008. Το τραπεζικό σύστημα χρεοκοπεί και μαζί με αυτό και η ίδια η χώρα. Με αφορμή τη χρεοκοπία οι διεθνείς οικονομικοί κύκλοι άρχισαν να πιέζουν την Ισλανδία να πάρει δραστικά μέτρα, τα βάρη των οποίων θα επωμιζόταν ο Ισλανδικός λαός. Το ΔΝΤ και η ΕΕ ήθελαν «αγοράσουν» το χρέος της, με το επιχείρημα, ότι αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να μπορέσει η Ισλανδία να ξεπληρώσει τη Βρετανία και την Ολλανδία.Το ισλανδικό κράτος τότε κλείνοντας τα αυτιά του στις σειρήνες, προέβη σε μια τολμηρή και μνημειώδη απόφαση η οποία αναπτύχθηκε γύρω από την άποψη πως τα βάρη των τραπεζικών απωλειών πρέπει να επωμίζονται οι πιστωτές και όχι οι φορολογούμενοι.
Στηριζόμενη σε αυτή την άποψη η Ισλανδία σε αντίθεση με άλλες χώρες, που ενίσχυσαν με δισεκατομμύρια τις τράπεζές τους προκειμένου να τις διατηρήσουν ζωντανές, έθεσε υπό επιτροπεία το χρεοκοπημένο τραπεζικό της σύστημα και προχώρησε σε επανίδρυση αυτού. Οι χρεοκοπημένες τράπεζες έκλεισαν και δημιουργήθηκαν νέες.
- 2009. Η χώρα οδηγείται σε πρόωρες εκλογές. Η νέα κυβέρνηση ενός αριστερού συνασπισμού καταδίκαζε μεν το νεοφιλελεύθερο οικονομικό σύστημα, ήταν έτοιμη δε να δανειστεί χρήματα για να αποπληρώσει τις τράπεζες. Ο πρόεδρος της χώρας, Όλαφ Γκρίμσον, αρνήθηκε να επικυρώσει τον νόμο, ο οποίος ανάγκαζε τους πολίτες να σηκώσουν τα βάρη των ισλανδών τραπεζιτών και αποφάσισε να διενεργήσει δημοψήφισμα.
- 2010. Η χώρα οδηγείται σε δημοψήφισμα στο οποίο το 93% των Ισλανδών ψήφισε κατά της πληρωμής των χρεών. Το ΔΝΤ πάγωσε τους δανεισμούς αμέσως, αλλά ο λαός δεν πτοήθηκε. Φυσικά η διεθνής κοινότητα δεν το άφησε να περάσει έτσι. Η Βρετανία και η Ολλανδία απειλούσαν με σκληρή καταστολή, η οποία θα οδηγούσε τη χώρα σε απομόνωση. Η βρετανική κυβέρνηση απειλούσε να παγώσει τις καταθέσεις και τις αποταμιεύσεις των Ισλανδών.
- 2010-2016. Την περίοδο αυτή, η Ισλανδία αναπτύσσεται με μέσο ρυθμό 3,5% κάθε χρόνο. Αποτέλεσμα αυτού του ρυθμού ανάπτυξης είναι το ποσοστό της ανεργίας το 2016 να είναι στο 3,3%. Αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί το ότι η αναπτυξιακή δυναμική της χώρας οφείλεται στην αύξηση των εξαγωγών της. Πιο συγκεκριμένα την περίοδο 2009-2016 οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών από $6,4 δις αυξήθηκαν σε $10,5 δις, συντελώντας έτσι στην άνοδο του ονομαστικού ΑΕΠ από $12,8 σε $20 δις.
- Σήμερα, η οικονομία της Ισλανδίας πηγαίνει από το καλό στο καλύτερο. Έχοντας ανακάμψει πλήρως και παρουσιάζοντας ανάπτυξη της τάξης του 2,5% ετησίως, την ίδια στιγμή που η ανεργία της ακολουθεί πτωτική πορεία και η εμπιστοσύνη των αγορών αποκαθίσταται, η Ισλανδία αυτή η μικρή χώρα, αποτελεί αποδεδειγμένα πλέον ένα μεγάλο παράδειγμα προς μίμηση.
Συμπερασματικά, παρότι η Ισλανδία μπορεί να υπήρξε ένα από τα πρώτα θύματα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και η κατάσταση της τότε, ήταν χειρότερη και από αυτήν της Ελλάδας, κατάφερε να βγει κόντρα στις πιθανότητες και να υπερνικήσει με επιτυχία την κρίση.
Όχι για κάποιο άλλο λόγο, απλά επειδή την αντιμετώπισε με εντελώς διαφορετικό τρόπο από τις χώρες της Ευρωζώνης. Κατ’ αρχάς διαπίστωσε εγκαίρως πως δεν πρόκειται μόνο για μια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση, αλλά για μια βαθιά πολιτική και κοινωνική κρίση. Αυτού του είδους η διαπίστωση την οδήγησε σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε αυτούς του τομείς. Άφησε τις προβληματικές τράπεζες να χρεοκοπήσουν και έφτιαξε άλλες. Δεν κάλεσε, σε αντίθεση με άλλες χώρες, περιλαμβανομένης και της δικής μας, τους φορολογούμενους να πληρώσουν τον λογαριασμό. Έδωσε προτεραιότητα και βαρύτητα στο σύστημα πρόνοιας και μετέτρεψε τον λαό από παρατηρητή σε συμμέτοχο και ενεργό ρυθμιστή των εξελίξεων. Με αυτό τον τρόπο η Ισλανδία όχι μόνο απέδειξε πως το παράδειγμα είναι πάντα πιο αποτελεσματικό ακόμη και από το δίδαγμα αλλά το κυριότερο πως όπου υπάρχει θέληση υπάρχει και τρόπος.
Για την ιστορία: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπήκε σε δικαστική διαμάχη εναντίον της Ισλανδίας, με την κατηγορία ότι η χώρα είχε παραβιάσει την ευρωπαϊκή οδηγία για την εγγύηση των καταθέσεων και τους κανόνες μη διάκρισης καταθετών. Το δικαστήριο δικαίωσε την Ισλανδία επισημαίνοντας, ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα πρέπει να αναθεωρηθεί, στη βάση της ενίσχυσης της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, εν μέσω οικονομικής κρίσης.
Αυτή η απόφαση αποτέλεσε μια μεγάλη νίκη της λογικής και του δικαίου απέναντι στην άδικη λογική της λιτότητας. Ακόμη και το ίδιο το ΔΝΤ χαρακτήρισε τη χώρα ως υπόδειγμα για το πώς μπορεί να ξεπεραστεί μια βαθιά οικονομική κρίση, χωρίς να διαταραχθεί ο κοινωνικός ιστός.
*Ο Γιώργος Κουμπαράκης είναι υποψήφιος διδάκτωρ ΕΜΠ.