Διαβάζοντας τις «Θερμοπύλες» του Καβάφη, ο νους εύλογα παραλληλίζει τη γενναιότητα των εναπομεινάντων Σπαρτιατών και Θεσπιέων που έπεσαν ηρωικά στην τελευταία μάχη κατά των χιλιάδων εχθρών τους, με τις καθημερινές μάχες που δίνουν στη ζωή τους οι άνθρωποι που καταλαμβάνονται από μια στοιχειώδη ηθική. Το ποίημα ως γνωστόν αναφέρεται στην – πολλές φορές άνιση, αλλά απαραίτητη για τη συνέχιση της ίδιας τους της σκέψης και υπόστασης αυτών των ανθρώπων – μάχη απέναντι σε κάθε λογής «Μήδους».
Όχι, φυσικά με την εθνική, ιστορική ή πολιτιστική έννοια. Εξάλλου οι Πέρσες διαθέτουν εκπληκτικό αρχαίο πολιτισμό, τον οποίον αξίζει κανείς να συγκρίνει από ιστορικό και πνευματικό ενδιαφέρον, με το σημερινό καθεστώς του Ιράν, και πώς η αρχαιότητα της περιοχής ισοπεδώνεται από το θρησκευτικό φονταμενταλισμό, όπως άλλωστε συνέβη (σε άλλη εποχή και ενδεχομένως σε άλλο μέτρο) στην Ελλάδα, τους πρώτους αιώνες μετά Χριστόν.
Οι «Μήδοι» του Καβάφη είναι μάλλον τα τέρατα, όπως τα εννοούσε ο Μάνος Χατζιδάκις, τα οποία αντιμετωπίζει ο κάθε άνθρωπος καθημερινά. Τέρατα ψυχικά, τέρατα υπαρκτά, τέρατα ανύπαρκτα, τέρατα φανταστικά, τέρατα βίαια, τέρατα ύπουλα, τέρατα υποκριτικά. Τέρατα που βλέπουμε στην τηλεόραση, τέρατα που συναντούμε στο λεωφορείο, τέρατα κακόγουστα, τέρατα σαδιστικά, τέρατα ομορφοφανή, τέρατα άσχημα και δύσοσμα. Τέρατα που συχνά ισοδυναμούν με αδειανά πουκάμισα.
Ορισμένες φορές, τα τέρατα είναι ανθρωποειδή και βρίσκονται στην πρόσφατη ιστορία. Μπορεί να βρίσκονται στην καρότσα ενός τρίκυκλου και να δολοφονούν με γκλομπ, κατόπιν εντολής ενός μεγαλύτερου τέρατος με γυαλισμένα παπούτσια και στολή, έναν βουλευτή της αντιπολίτευσης, πριν ένας τίγρης που «φυλά Θερμοπύλες» πηδήξει πάνω του και παλέψουν σώμα με σώμα. Μπορεί να είναι τέρατα – όργανα μιας στρατιωτικής χούντας, που κρατούν όπλο, φορούν χακί στολή, και εισβάλλουν με τανκ μέσα στην πύλη ενός πανεπιστημίου. Εκεί, οι αγωνιστές που βρίσκονται εντός του προαυλίου απέναντί τους, φυλάνε τις δικές τους Θερμοπύλες, των οποίων τα κυριολεκτικά στενά είναι τα ίδια τα κιγκλιδώματα του κτηρίου, και βρίσκουν μαρτυρικό θάνατο.
Οι «Μήδοι» ασφαλώς μπορεί να βρίσκονται και στις δυο όχθες του Μαλιακού, και σε όλες τις εποχές, όπως η σημερινή. Μπορεί να δολοφονούν ανθρώπους, να τοποθετούν βόμβες, να ληστεύουν, να σκορπούν τον τρόμο, το πένθος και την οργή, στο όνομα μιας ιδεολογίας, βασισμένης (υποτίθεται) στο όραμα ενός καλύτερου κόσμου. Ενός κόσμου τόσο καλύτερου, όσο αυτού που οραματίζονται οι «Μήδοι» της άλλης όχθης (ή μήπως της ίδιας; ) που φορούν μαύρες μπλούζες, έχουν ξυρισμένα κεφάλια και μαχαιρώνουν άλλους ανθρώπους, σχεδόν ταυτόχρονα που – τι απαίσια ειρωνεία! – οργανώνουν συγκεντρώσεις στη γεωγραφική περιοχή των Θερμοπυλών, για να τονίσουν την… «ελληνικότητα» των πράξεών τους.
Συχνά όμως, τα τέρατα μπορεί να είναι μη ανθρωποειδή. Μπορεί να έρχονται με τη μορφή μιας μεγάλης και ανεξέλεγκτης πυρκαγιάς, που ισοπεδώνει τα πάντα στο πέρασμά της, ακριβώς όπως οι «Μήδοι» του Καβάφη. Μια πυρκαγιά που αντιπαλεύεται, γενναία, από τους Σπαρτιάτες και τους Θεσπιείς, οι οποίοι στην προκειμένη περίπτωση είναι οι κάτοικοι των οικισμών που χάνουν τις ζωές και τις περιουσίες τους, και φυσικά οι πυροσβέστες που παλεύουν με όπλο, όχι τα σπαθιά, αλλά το νερό, να τιθασεύσουν την ορμή του πύρινου τέρατος. Μια μάχη άνιση και άδικη, που όμως δεν προκαλεί όσους «φυλάνε Θερμοπύλες» να εγκαταλείψουν τους ανθρώπους τους και να το βάλουν στα πόδια.
Θερμοπύλες προσωπικές: Οι κάτοικοι που φιλούν τα παιδιά τους, τις συζύγους τους, τους γονείς τους, τα σπίτια τους, τις περιουσίες τους. Θερμοπύλες της αλληλεγγύης: Οι γενναίοι πυροσβέστες που προσπαθούν να προστατέψουν τους πολίτες, αλλά και οι εθελοντές που προσφέρονται επίσης να βοηθήσουν και σπεύδουν από τις γύρω…πόλεις-κράτη, κι ας μην κινδυνεύουν άμεσα οι ίδιοι.
Όμως, ο Εφιάλτης πάντα «θα φανεί στο τέλος». Δεν θα είναι απαραίτητα προδότης με την έννοια που στην αρχαιότητα ο Εφιάλτης πρόδωσε τους Έλληνες στους Πέρσες. Ο Εφιάλτης βρίσκεται στην αρχή. Είναι ο ασυνείδητος που θα πετάξει το τσιγάρο ή θα κάψει ξερόκλαδα και η φωτιά θα ξεφύγει από τον έλεγχο. Ο Εφιάλτης βρίσκεται και στο τέλος. Είναι το γραφειοκρατικό, αναποτελεσματικό, ανέτοιμο, κομματοκρατούμενο δημόσιο σύστημα πολιτικής προστασίας και πρόληψης, που δεν μπορεί να συντονιστεί για να σώσει τη ζωή των ανθρώπων.
Φυσικά, δεν υπάρχει προδοσία υπό την έννοια ότι στοχεύει στην προσκόμιση προσωπικού οφέλους. Πρόκειται για μη ηθελημένη προδοσία, χωρίς πρόθεση και κίνητρα, η οποία όμως – όπως και κάθε προδοσία – προέρχεται από το εσωτερικό της κοινωνίας. Όχι από το «τέρας» του Χατζιδάκι. Από εμάς τους ίδιους προέρχεται ο Εφιάλτης που θα βοηθήσει, έστω κι άθελά του, τους «Μήδους να διαβούν», δηλαδή την πύρινη λαίλαπα να δολοφονήσει τους συμπολίτες μας.
Ένα χρόνο μετά την τεράστια καταστροφή στο Μάτι, αξίζει τον κόπο, όποιος ακόμη νιώθει μια στοιχειώδη ανθρωπιά, και δεν μοιάζει εξ ολοκλήρου στο «τέρας», να ξαναδιαβάσει τον Καβάφη, να έρθει στη θέση αυτών των ανθρώπων, και να αποδώσει – τουλάχιστον ηθικό – φόρο τιμής στο πεδίο της μάχης. Εκατόν-δύο ζωές πήγαν κυριολεκτικά χαμένες, όπως είπε μια επιζήσασα στο ντοκιμαντέρ του Αλέξη Παπαχελά. Ας μην πάει χαμένη στη μνήμη μας η μάχη που έδωσαν στις δικές τους Θερμοπύλες.
* O Ιάσων-Νικόλαος Ροδόπουλος είναι Πολιτικός Επιστήμων