Με δύο πολέμους σε εξέλιξη, οι ισορροπίες διεθνώς παραμένουν εύθραυστες, χωρίς να μπορούμε να προβλέψουμε τι ξημερώνει. Παγκόσμια έχουμε εισέλθει σε μια εκτεταμένη περίοδο αστάθειας, δεδομένου του περίπλοκου, απρόβλεπτου και εξαιρετικά επικίνδυνου γεωπολιτικού σκηνικού που έχει διαμορφωθεί διεθνώς. Οι στιγμές είναι δύσκολες και ενδεχομένως ιστορικές. Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή δοκιμάζει τη μεταπολεμική παγκόσμια τάξη ενώ ο πόλεμος μεταξύ Ουκρανίας – Ρωσίας έχει εξελιχθεί σε ένα παιχνίδι αντοχών μέσω της στρατηγικής κόπωσης που έχει επιβάλει η Ρωσία. Ποια θα είναι όμως η νέα τάξη πραγμάτων μετά το πέρας των δυο πολέμων κανείς δε γνωρίζει, ακόμα και οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές που καθορίζουν τη στρατηγική και σχεδιάζουν την επόμενη μέρα.
Μιλώντας, όμως, για στρατηγική, το σκάκι ως μεταφορά παραμένει αξεπέραστο. Κράτη και άνθρωποι κινούνται γύρω από τη σκακιέρα, προσπαθώντας να αποκομίσουν στοιχειώδη κέρδη. Πλέον στην παγκόσμια σκακιέρα όλα τα πιόνια, μικρά και μεγάλα, βρίσκονται σε πλήρη ανάπτυξη. Η Ευρώπη παρακολουθεί με ουδετερότητα τις εξελίξεις και περιμένει. Η κούραση πολλών κρατών είναι εμφανής με τον πόλεμο στην Ουκρανία, ενώ και η στάση απέναντι στο Ισραήλ αποτελεί σημείο τριβής. Πρόκειται τελικά για ουδετερότητα ή μήπως δεν υπάρχει άλλη επιλογή; Για να μιλήσουμε με σκακιστικούς όρους η Ευρώπη μοιάζει να βρίσκεται σε θέση Zugzwang («Τσούγκτσβανγκ»), βρίσκεται, δηλαδή, ξαφνικά να μην έχει να παίξει καμιά απολύτως ικανοποιητική κίνηση – οποιοδήποτε πιόνι μετατοπίσει, καταστρέφει αμέσως μια εύθραυστη ισορροπία άμυνας που έχει δημιουργήσει, με αποτέλεσμα η συνέχεια να αποβεί σε βάρος της.
Στην εποχή μας θεωρείται αξίωμα ότι οι εκλεγμένες ηγεσίες κάθε λαού έχουν ως κύρια αποστολή να λύνουν τα προβλήματα των λαών και να δημιουργούν συνθήκες για συνεχή καλυτέρευση των όρων επιβίωσης και των ειρηνικών σχέσεων ανάμεσα στα κράτη. Επομένως οφείλουμε ως πολίτες να αναζητήσουμε τις ευθύνες των πολιτικών ηγεσιών της Ευρώπης, της Ρωσίας και της Αμερικής για τους πολέμους που σήμερα καταστρέφουν, βυθίζουν σε αιματοχυσία τους ανθρώπους και δημιουργούν εκατομμύρια προσφύγων. Τι συμβαίνει στην πράξη όμως;
Οι πολίτες δεν έχουν λόγο για όσα διακυβεύονται. Οι αποφάσεις λαμβάνονται ερήμην τους, γεγονός που συντείνει σε ένα θεμελιώδες συμπέρασμα – οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη δημόσια ζωή. Δεν αρκεί όμως να επαναλαμβάνουμε συμμετοχή, συμμετοχή. Το ερώτημα είναι γιατί να συμμετέχουν οι πολίτες; Υπάρχουν σίγουρα λόγοι που δεν συμμετέχουν σήμερα. Όπως έλεγε και ο Ζαν-Ζακ Ρουσό για τους Άγγλους, δεν είναι ελεύθεροι παρά μόνο τη μέρα των εκλογών. Άραγε είναι ελεύθεροι ακόμη κι εκείνη την ημέρα;
Οι ψευδο-επιλογές είναι προκαθορισμένες από τα κόμματα και επιπλέον κενές περιεχομένου. Η Δημοκρατία έχει οργανωθεί, έχει συλληφθεί με τέτοιο τρόπο που η συμμετοχή των πολιτών να είναι όντως αδύνατη. Για να συμμετέχουν οι πολίτες πρέπει να έχουν συνεχώς τη βεβαιότητα ότι η συμμετοχή τους ή η αποχή τους παίζουν ρόλο. Και τούτο δεν είναι δυνατό παρά αν πρόκειται να λάβουν μέρος στη λήψη πραγματικών αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή τους. Έχουμε ένα πολιτικό σύστημα που μοιάζει με φιλελεύθερη ολιγαρχία. Συνθήκη και αποτέλεσμα του είναι μια απάθεια του πληθυσμού απέναντι στα δημόσια πράγματα, καθώς και η εξαφάνιση κάθε αληθινής κοινωνικής ή πολιτικής σύγκρουσης. Επιδίωξη μικρών απολαύσεων μέσα σε έναν κόσμο που δεν προσφέρει στους ανθρώπους κανένα πρόταγμα, καμία προοπτική εκτός από τη μικρή ατομική τους ευημερία. Η γενική αβεβαιότητα που επικρατεί δεν επιτρέπει για την ώρα περαιτέρω ορθολογικές αναλύσεις ωστόσο αν δεν συνέλθει η ανθρωπότητα διατρέχει τον κίνδυνο βρεθεί με ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.
* Η Μαρία Βλαντή είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός & Μηχανικός Υπολογιστών