Γενικές Συνελεύσεις με δήθεν ελευθερία λόγου, στιγματισμός των διαφωνούντων, βία προς όποιον έχει το «θράσος» να εκφραστεί διαφορετικά. Όσα εκτυλίσσονται τις τελευταίες ημέρες στα ελληνικά πανεπιστήμια αποτελούν υπέροχο case study και επιβεβαιώνουν εμφατικά ορισμένα, διαρκώς επανεμφανίζομενα, χαρακτηριστικά της ολοκληρωτικής σκέψης. Είναι ασφαλώς θεμιτό να έχει κανείς αυτοπεποίθηση, μέχρι και στο βαθμό της βεβαιότητας για την ορθότητα της άποψης του. Όταν όμως η βεβαιότητα αυτή συνδυάζεται με την αυτοδίκαιη απόρριψη οποιασδήποτε άλλης άποψης, έστω και λίγο παρεκκλίνουσας, αρχίζουν και παρουσιάζονται καταστάσεις ανησυχητικές.
Ιστορικά, ο ολοκληρωτισμός είναι μέσο επιβολής της πολιτικής εξουσίας και παγίωσης της ισχύος της. Συνίσταται στον επηρεασμό όλων των πτυχών της ζωής όσων τελούν υπό την εκάστοτε εξουσία. Διαχρονικά οι κυβερνώντες αξίωναν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό την επιβολή μίας κυρίαρχης ιδεολογίας που δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, αναζητείται μία ηθική νομιμοποίηση, μία δικαιολόγηση, η οποία συνήθως ευρίσκεται στη θρησκεία και τη θεϊκή βούληση. Έτσι λόγου χάρη, στα βυζαντινά χρόνια ο Αυτοκράτορας, ως ελέω θεού Βασιλεύς, ενσαρκώνει τη θεϊκή βούληση επί γης (χωρίς να είναι ο ίδιος Θεός), επομένως δεν είναι δυνατή η παραγνώριση των επιθυμιών του. Στη σύγχρονη ιστορία, τρανά παραδείγματα ολοκληρωτισμού προσφέρει ο 20ος αιώνας. Στη φασιστική Ιταλία, το άτομο είναι το απόλυτο τίποτα, δεν υφίσταται πέρα και έξω από το κράτος-έθνος, το οποίο συνιστά ζωντανό οργανισμό που νοηματοδοτεί το κάθε άτομο-κύτταρο που βρίσκεται εντός του. Στη ναζιστική Γερμανία, οι χιτλερικές ιδεολογικές κατευθύνσεις διαδάσκονται και προπαγανδίζονται ολημερίς και ολονυχτίς, όπως και στη μαοϊκή Κίνα με το περίφημο κόκκινο βιβλιαράκι του Μεγάλου Τιμονιέρη. Στην σταλινική Ρωσία κάθε άτομο που διαφωνεί με την κυρίαρχη σοσιαλιστική ιδεολογία καθίσταται εχθρός του λαού και ως εκ τούτου εκκαθαριστέος. Ο ολοκληρωτισμός αξιώνει την απόλυτη αλήθεια της κυρίαρχης ιδεολογίας, η οποία μάλιστα καταλαμβάνει συνολικά τη ζωή και την καθημερινότητα όλων. Οι έννοιες της αμφισβήτησης, της αντιπολίτευσης, της διαφωνίας, είναι για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα ξένες και επικίνδυνες.
Μεταφερόμενοι από το πολιτικό στο προσωπικό επίπεδο, εντοπίζουμε το εξής ενδιαφέρον, κοινό σε όλους τους ολοκληρωτικά σκεπτόμενους, στοιχείο: η ψευδαίσθηση ότι οι ιδέες τους είναι οι απολύτως αγαθές, οι πιο ωφέλιμες, αυτές που πρέπει να αναχθούν σε απόλυτη, αξιωματική αλήθεια. Πραγματικά, ακόμη και αν μεταφερόμασταν νοερά στη Γερμανία του 1930 και συνομιλούσαμε με μέλος του NSDAP (Ναζιστικό κόμμα), θα μας απαντούσε με απόλυτη βεβαιότητα ότι οι αξίες που εκπροσωπεί το κόμμα είναι γνησίως ανθρωπιστικές! Διότι έτσι λειτουργεί ο ολοκληρωτισμός. Πείθει καθημερινούς ανθρώπους για την ανωτερότητα των απόψεών του, σε βαθμό που κάθε άποψη διαφορετική είναι περιττή. Και δεν είναι πρόθεση του γράφοντος να συγκρίνει τα πεπραγμένα ναζιστών με τους κουκουλοφόρους που κατακλύζουν τα Πανεπιστήμια, παρά να διαπιστωθεί ο πανομοιότυπος τρόπος σκέψης τους. Είναι τέτοια η σιγουριά τους ότι η γνώμη τους υπερισχύει, ώστε η έκφραση αντίθεσης να αξίζει μόνο χλεύη, περιφρόνηση, ακόμα και βία. Και αυτό συμβαίνει για δύο λόγους.
Είτε επειδή η αντίθετη άποψη θεωρείται έως και βλάσφημη, εφόσον δεν αναγνωρίζει τη σαφή ανωτερότητα της πρώτης (λ.χ. πώς τολμάς να θέλεις να παραμείνει ανοιχτή η σχολή την ώρα που πάει να συντελεσθεί συνταγματική εκτροπή), είτε επειδή υπάρχει τρόμος μήπως η αντίθετη άποψη έχει πράγματι ορισμένη αλήθεια μέσα της με κίνδυνο η πρώτη να ανατραπεί εν όλω ή εν μέρει. Εν ολίγοις, αγαπημένε μου καταληψία: το ότι ωρύεσαι για το δίκιο σου δε σημαίνει ότι οφείλω να το αποδεχθώ δίχως σκέψη, ούτε βέβαια ότι ζήτησα την πεφωτισμένη σου καθοδήγηση για να με ξυπνήσει από τον ατομικιστικό μου λήθαργο και να με οδηγήσει στην όαση του Αγώνα και της Αντίστασης.
Ο μεγάλος φιλελεύθερος στοχαστής J. S. Mill κάνει αναφορά σε μία σφαίρα αυτονομίας που πρέπει να αφήνει το κράτος σε κάθε πολίτη ούτως ώστε να διαμορφώνει τις δικές του ιδέες και αξίες. Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση και πλουραλισμό είναι μία κοινωνία καταδικασμένη να μείνει στάσιμη. Πόσο όμορφο θα ήταν οι πολυτάραχες και τρομοκρατικές συνελεύσεις να αντικατασταθούν από επιστημονική αντιπαράθεση για τα μη κρατικά Πανεπιστήμια; Ήδη διαπρεπείς συνταγματολόγοι έχουν εκφρασθεί υπέρ της συνταγματικότητας του νομοσχεδίου δυνάμει της εναρμονισμένης με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνείας του Συντάγματος. Άλλοι έχουν εκφρασθεί και κατά. Αλλά μάλλον είμαι υπεραισιόδοξος και αυτά είναι ψιλά γράμματα για τον σωστό τον καταληψία, τον αγωνιστή, τον ολοκληρωτικά σκεπτόμενο.
* Τάρτας Φίλιππος, φοιτητής Νομικής Αθηνών, Ιστορικός.