Η αξία του τουρισμού (και μάλιστα ως δικαίωμα του καθενός μας) δεν θα μπορούσε να αμφισβητηθεί, αφού -μέσω αυτού- αποτυπώθηκαν εικόνες στη ψυχή μας, οι οποίες μας συντροφεύουν στην καταθλιπτική ζωή μας στην πόλη. Φαίνεται, μάλιστα, να «κλείνει το μάτι πονηρά» στην «προτεσταντική ηθική» που θέλει την παραγωγή και την εργασία να είναι ο μόνος δρόμος για την ευτυχία. Όσο όμως γενναιόδωροι κι αν είμαστε με τις αναμνήσεις μας, δεν είναι ικανές αυτές να διώξουν από τον λογισμό μας τις μίζερες εικόνες που έχουν καταγραφεί ως τίμημα των αυθαιρεσιών οι οποίες συμβαίνουν στο όνομα της τουριστικής ανάπτυξης και αμαυρώνουν – έστω και εν μέρει – το τόσο απολαυστικά βιωμένο ελληνικό τοπίο.
Εμπειρίες γνώριμες σε όλους μας, έχουν διαμορφώσει την άποψη πως ο τουρισμός φαίνεται να έχει «ευκαιριακό χαρακτήρα», ή τουλάχιστον να αντιμετωπίζεται με αυτή την αντίληψη, προσβλέποντας στα χρήματα που φέρνουν οι τεράστιες μετακινούμενες μάζες τουριστών, οι οποίες ζουν την πραγματικότητα της ελληνικής ομορφιάς μέσα από τον φωτογραφικό τους φακό, χωρίς πραγματικά να γνωρίζουν ή να ενδιαφέρονται για την ελληνική ιδιαιτερότητα και την ανεπανάληπτη ελληνική ομορφιά ανθρώπων και τοπίου.
Και τόσο πολύ το εύκολο χρήμα που υπόσχεται η τουριστική βιομηχανία, επηρέασε τα φτωχά αγροτικά στρώματα, ώστε πολλά παιδιά που προέρχονται από αυτά εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο, προκειμένου να απασχοληθούν είτε σε μικρές οικογενειακές τουριστικές επιχειρήσεις, είτε ως υπάλληλοι των τουριστικών επιχειρήσεων. Σύμφωνα με εκπαιδευτική έρευνα, ο τουρισμός λειτούργησε ανταγωνιστικά με την εκπαίδευση χιλιάδων νέων, τουριστικών περιοχών. Οι γονείς τους εκτιμούν πως πρέπει να στρέψουν τα παιδιά τους σε «αποδοτικότερους» προσανατολισμούς, παρά στην εκπαίδευση που έχει «αβέβαιο μέλλον». Και επειδή όλα είναι θέμα παιδείας, εύκολο είναι να κατανοήσουμε γιατί στο όνομα της τουριστικής ανάπτυξης εμπορευματοποιούνται η παράδοση και ο πολιτισμός μας. Γιατί, θυσιάζουμε τα πολιτισμικά μας στοιχεία και τις παραδόσεις μας, αντιγράφοντας τις συνήθειες των ξένων επισκεπτών και επιτρέπουμε στη δικτατορία του kitsch να μεταλλάξει τη γνήσια λαϊκή τέχνη και ζωή σε ένα ευτελές θέαμα, προκειμένου να ικανοποιήσουμε τις αντίστοιχες προσδοκίες του μαζικού τουρισμού.
Η έλλειψη σεβασμού που δείχνουν οι τουρίστες στον πολιτισμικό χαρακτήρα τουριστικών, κυρίως, περιοχών δεν τιμά ούτε τους κατοίκους τους, όσο αυτοί θα δείχνονται πρόθυμοι να ξεπουλήσουν βασικά στοιχεία της ταυτότητάς τους και να επιτρέψουν –με έκδηλη και προκλητική αδιαφορία– παρεμβάσεις ακόμα και στο φυσικό κάλλος του τόπου τους (δάση αποψιλώνονται, αιγιαλοί εξαφανίζονται), μη γνωρίζοντας πως και το φυσικό περιβάλλον συνιστά όχι μόνο στοιχείο πολιτισμού αλλά και μη εκχωρούμενο ανθρώπινο δικαίωμα.
Τέτοιες παρεμβάσεις μετατρέπουν τους παραδοσιακούς οικισμούς σε ξενοδοχειακά μεγαθήρια, που «θα φέρουν χρήματα στον τόπο», οικοδομήματα αμφίβολης αισθητικής στο όνομα του δήθεν «μοντέρνου», ολότελα ξένα και αταίριαστα με το τοπίο. «Εξαμβλώματα» που προσβάλλουν την αισθητική μας. Ουσιαστικά πρόκειται για μια επίθεση του βιομηχανοποιημένου τουρισμού, η οποία γίνεται ανεκτή λόγω της ανάλογης διαπαιδαγώγησης των πολιτών και της από αυτήν ανάλογα διαμορφωμένης ηθικής και αναισθησίας, όπως ακριβώς επιβάλλει ο μηχανισμός της ξέφρενης τουριστικής ανάπτυξης.
Και η ανοχή μας αυτή μπορεί μεν να καθιστά τη χώρα μας «τουριστικά ελκυστική», όμως χωρίς να το συνειδητοποιούμε πλήττουμε τη «βαριά μας βιομηχανία».
Παράλληλα, όσο μας ενδιαφέρει μόνο ο ποσοτικός τουρισμός και ο εύκολος πλουτισμός, τόσο θα εκδηλώνουμε ανοχή και θα παρατηρούμε με απάθεια τους τουρίστες που συμπεριφέρονται βάρβαρα και άνομα, είτε προς το περιβάλλον (ανθρώπινο και φυσικό) στο οποίο φιλοξενούνται, είτε ακόμα και προς τα μνημεία μας. Αξίες, αρχές, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, μνημεία, φυσικές ομορφιές, φαίνονται να είναι αθωράκιστα και απροστάτευτα από τουρίστες «κακής ποιότητας» που φέρνει ο μαζικός τουρισμός στη χώρα μας. Τουρίστες οι οποίοι εισάγουν νέες μορφές παραβατικότητας μεγεθύνοντας άλλα κοινωνικά προβλήματα όπως είναι η πορνεία και η εγκληματικότητα.
Η πραγματικότητα αυτή που οδηγεί τον τουρισμό σε κρίση και τον καθιστά θνησιγενή, ούτε απεικονίζει τον ιδιαίτερο πολιτισμικό χαρακτήρα της χώρας μας, ούτε επαληθεύει την αξία της φιλοξενίας.
Η τουριστική υποβάθμιση και η αγοραιοποίηση των πάντων που αυτή επιβάλλει, πιστεύουμε πως είναι ζήτημα παιδείας (γηγενών και τουριστών), όπως άλλωστε και όλες οι συμπεριφορές μας. Ο Γραμματικάκης μιλά για «σημαντική αλλοίωση του Ελληνικού περιβάλλοντος που συντελείται σιωπηλά και ύπουλα». Και αυτό γίνεται με την παθητικότητά μας και την προκλητική μας αποδοχή όσων, αταίριαστων συμβαίνουν στο χώρο του τουρισμού. Είμαστε υποστηρικτές της άποψης πως ο τουρισμός αποτελεί σημαντική οικονομική πηγή για τη χώρα μας και γι’ αυτό θα μας αδικούσε και θα μας ενοχλούσε έστω και η υπόνοια περί ξενοφοβικών τάσεων και διαθέσεων εθνικού απομονωτισμού.
Όμως, ο πολιτισμός μας και η εθνική μας αξιοπρέπεια είναι στοιχεία που ούτε εξαγοράζονται, ούτε ανταλλάσσονται, ούτε εκχωρούνται. Το ζήτημα είναι πως εμείς είμαστε οι διαχειριστές τους και από εμάς εξαρτάται…
Όλα είναι θέμα επιλογών και πρωτίστως παιδείας!
*Ο Δρ. Πολύβιος Πρόδρομος είναι φιλόλογος.