Οι αποτρόπαιες επιθέσεις στο Παρίσι από την εξτρεμιστική οργάνωση (ISIS) έλαβαν χώρα τη στιγμή που συνεχιζόταν η απεγνωσμένη προσπάθεια εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών να προσεγγίσουν ευρωπαϊκά εδάφη. Μολονότι το πρόβλημα στην παρούσα φάση εντοπίζεται κυρίως σε Ευρωπαίους 2ης/3ης γενιάς μετανάστες, αναμφίβολα ελλοχεύει ο κίνδυνος να προωθηθεί μια αναχαίτιση των προσφυγικών ρευμάτων με πρόταγμα την ανάγκη κατοχύρωσης της εσωτερικής ασφάλειας των κρατών-μελών της ΕΕ, πολύ δε περισσότερο στη βάση μιας ηθικά απαράδεκτης και στρατηγικά λάθος, σύνδεσης των προσφύγων και μεταναστών με τους Τζιχαντιστές του ISIS. Δεδομένου ότι η πρόσφατη απόφαση για επιμερισμό των βαρών υλοποιείται με αργούς ρυθμούς και απροθυμία, το ενδεχόμενο εγκλωβισμού σημαντικού μέρους αυτών στη Βαλκανική είναι εξαιρετικά υψηλό. Το ζήτημα αυτό είναι κομβικής σημασίας για την Ελλάδα, καθώς ενίσχυση των τάσεων περί μη κατανομής των προσφύγων σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. και αδυναμία επίτευξης συμφωνίας για τον καταμερισμό των μεταναστευτικών βαρών θα εγκλώβιζε σημαντικό αριθμό προσφύγων και μεταναστών σε ελληνικό έδαφος, καθιστώντας την κατάσταση μη διαχειρίσιμη. Μία τέτοια εξέλιξη, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση που διέρχεται ακόμα η Ελλάδα, θα αύξανε τα φαινόμενα περιθωριοποίησης και εξαθλίωσης μεγάλης μάζας αλλοδαπών, θα δημιουργούσε κοινωνικές εντάσεις και ένα αυξανόμενο κλίμα δυσαρέσκειας απέναντι γενικά στους ξένους, δημιουργώντας έτσι πρόσφορο έδαφος για ανάπτυξη ακραίων ρατσιστικών συμπεριφορών και εκδήλωση πράξεων βίας από εξτρεμιστικές ομάδες.
Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα δοκιμάζει τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, την ευρωπαϊκή συνοχή, την αλληλεγγύη και την υπευθυνότητα. Η Ευρώπη ιδίως μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι, βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι: μεταξύ μιας ηπείρου στην οποία θα μας χωρίζουν πάλι σύνορα και εθνοκεντρικοί εγωισμοί από τη μια, και από την άλλη μιας ηπείρου η οποία κατορθώνει να βρει από κοινού απαντήσεις στα προβλήματά της: με μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου, με τον κοινό αγώνα κατά των βαθύτερων αιτίων της προσφυγικής κρίσης. Ακριβώς αυτό είναι το πεδίο όπου πρέπει να αναδειχθεί το πολιτικό, αλλά και νομικό θέμα της αρχής της αλληλεγγύης για την κατανομή των ευθυνών στην ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, μεταξύ άλλων απαιτείται, ανάπτυξη νόμιμων εναλλακτικών οδών για την αναζήτηση της προστασίας στην Ευρώπη, δημιουργία κέντρων ταυτοποίησης μεταναστών (hot spots) στα παράλια της Τουρκίας, καθιέρωση μηχανισμού υποχρεωτικής ανακατανομής στο εσωτερικό της ΕΕ τόσο αναγνωρισμένων προσφύγων όσο και αιτούντων άσυλο με δίκαιο και αναλογικό τρόπο, μετεξέλιξη της Frontex σε ένα κοινό λιμενικό σύστημα, σε μια ευρωπαϊκή υπηρεσία προστασίας των συνόρων και όλα αυτά φυσικά με αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της προσφυγικής κρίσης και διαφύλαξη της ελεύθερης μετακίνησης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Για ορισμένους στην Ευρώπη η παρουσία προσφύγων και μεταναστών συνιστά απειλή, καθώς εξισώνουν την εισροή ανθρώπων διαφορετικού χρώματος, θρησκείας, και πολιτιστικής κληρονομιάς με μια επικίνδυνη μολυσματική ασθένεια, προσφάτως δε και με την τρομοκρατία. Το στοίχημα, ωστόσο, της Ευρώπης είναι να αντιμετωπίσει το ISIS, μαζί με τους μουσουλμάνους, υποδεχόμενη πρόσφυγες και διαφυλάσσοντας την ελευθερία και τα δικαιώματα στο εσωτερικό της. Γιατί αυτό που απειλείται εν τέλει είναι οι ευρωπαϊκές αξίες και αρχές. Ο Άγγλος ποιητής, John Donne, είχε γράψει: «Κανένας άνθρωπος δεν είναι μόνος του ένα νησί ακέραιο και ξεχωριστό… ο θάνατος του κάθε ανθρώπου με λιγοστεύει, γιατί ανήκω στην ανθρωπότητα. Γι’ αυτό, μη στέλνεις ποτέ να ρωτήσεις για ποιον χτυπά η καμπάνα· για σένα χτυπά». Το ξέρουμε καλά. Ίσως είναι η στιγμή να το ξαναθυμηθούμε, κυρίως δε μετά τα τελευταία γεγονότα στο Παρίσι, να μην το ξεχάσουμε.
* Ο Χρήστος Μπαξεβάνης είναι διεθνολόγος