Τα κοινωνικά κινήματα είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιων διεργασιών και συντονισμένης οργάνωσης. Αν ο ρόλος τους είναι να μετασχηματίσουν την πραγματικότητα και να δημιουργήσουν ένα νέο πλαίσιο που οι ισχύουσες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις επαναδιατυπώνονται, αυτό για να γίνει χρειάζεται αφενός μια φάση νοηματοδότησης (Ποιο είναι το όραμα μου; Για ποιον λόγο είναι σημαντικό να βρεθεί λύση στο πρόβλημα μου; Τι θα κερδίσω και τι θα χάσω από την επίλυση του προβλήματος μου;) αφετέρου μια φάση δράσης (αξίζει να δράσω διότι αυτό θα πιέσει τους αρμόδιους να προχωρήσουν στη διαχείριση της κρίσης, στην αποκατάσταση της κοινωνικής ισορροπίας μέσω της προσπάθειας ανεύρεσης λύσης).
Το μεγάλο πρόβλημα στη διατήρηση και στην απήχηση των τελευταίων κοινωνικών κινημάτων (Occupy, Indignados, Αραβική Άνοιξη, πλατεία Gezi) ήταν η έλλειψη επιχειρησιακής τους οργάνωσης και ο θεσμικός τους συντονισμός, παρά την ένταση και την εκτενή κάλυψη που είχαν μέσω της τεχνολογίας του διαδικτύου. Υπήρχε άφθονο συναίσθημα οργής, αγανάκτησης, απογοήτευσης και απελπισίας στη δόμηση του μηνύματος, αλλά απουσίαζε η λογική του τεκμηρίωση μέσω ενός σώματος αντιπροσώπων ικανού να διαπραγματευτεί και να διεκδικήσει.
Η διατύπωση ενός προβλήματος χρειάζεται δόμηση, ακρίβεια, επιχειρηματολογία, ότι έτσι είναι τα πράγματα. Πέραν αυτού χρειάζεται αντιπρόταση, λύση και διαπραγματευτική δεινότητα από την πλευρά των υπερασπιστών του. Αυτό σημαίνει ότι στην πορεία από την έναρξη μιας κοινωνικής κινητοποίησης μέχρι την ανάληψη ουσιαστικής δράσης, η προώθηση του μηνύματος θα έπρεπε να στοχεύει στο να κάνει τους πάντες συμμέτοχους και όχι απλούς συμπάσχοντες ή κατανοούντες.
Ίσως ένας άλλος λόγος που τα πρόσφατα κινήματα δεν είχαν την τύχη που τους άξιζε είναι διότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ναι μεν χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλεία διάδοσης και αναμετάδοσης των συμβάντων στις «επαναστατικές πλατείες», αλλά δεν δόθηκε σε όλο αυτό το εγχείρημα η έννοια της καθολικότητας. Οι προσωπικές εμπειρίες, η αναδιατύπωσή τους μέσω της απλής αφήγησης μιας ιστορίας που τρέχει, δεν είναι επαρκής συνθήκη για να κάνει τον δέκτη της να θέλει να δράσει και αυτός ενεργά, με τη σειρά του, αν κάτι αισθάνεται ότι δεν τον αφορά άμεσα. Ο ατομισμός, οι προσωπικές μας αξίες, οι πεποιθήσεις μας και τα κίνητρά μας είναι σημαντικοί παράγοντες επηρεασμού και διαμόρφωσης της συμπεριφοράς μας μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Για παράδειγμα, στα γεγονότα στην Ελλάδα για τις μνημονιακές πολιτικές αυτό που παρατηρήθηκε σε βάθος χρόνου από το κίνημα των Αγανακτισμένων στο Σύνταγμα το 2013 μέχρι το 2015 ήταν η διαίρεση του ελληνικού κοινωνικού σώματος σε αυτούς που παρέμεναν αγανακτισμένοι και σε αυτούς που τάχθηκαν υπέρ της συνέχισης της μνημονιακής πολιτικής ως λιγότερο καταστροφικής για την Ελλάδα. Με άλλα λόγια το 2015 στην εποχή του δημοψηφίσματος τα συμφέροντα αντικρούονταν και ο καθένας έλαβε υπόψη το ατομικό του συμφέρον και όχι τι είναι ωφέλιμο γενικά. Αυτό φυσικά δεν είναι τυχαίο, αλλά αποτέλεσμα της απουσίας κοινής λογικής, της απουσίας δομημένου δημοκρατικού διαλόγου ανάμεσα στην εξουσία και σε ένα συντονισμένο θεσμικό φορέα της κοινωνίας αν υπήρχε, για όσα διακυβεύονταν και για όσα έπρεπε ουσιαστικά να αλλάξουν. Δεν υπήρξε όμως. Υπήρξαν μόνο αυθόρμητες συγκεντρώσεις της μάζας.
Πριν δέκα περίπου μέρες ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ ανακοίνωσε πως φιλοδοξεί να φτιάξει μια νέα κοινωνική πλατφόρμα για να δώσει φωνή σε όλους τους αποκλεισμένους του πλανήτη εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης. Είναι κι αυτό άραγε μια κίνηση με κοινωνικό προσανατολισμό και μια προσπάθεια διαμόρφωσης μιας νέας μορφής κινηματικής δράσης συντονισμένης αυτή τη φορά μέσα από μια αλγοριθμική πλατφόρμα;
Και πως αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ασπίδα για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών από τη στιγμή που το περιεχόμενο που θα διακινείται δεν έχει οριστεί με ακρίβεια και υπάρχει το ενδεχόμενο ο καθένας να μπαίνει και να γράφει όσα τον δυσαρεστούν, καταγράφοντας τις προσωπικές του εμπειρίες και επιθυμίες για να ακουστεί η φωνή του;
Τι κίνητρα θα δοθούν στον συμμετέχοντα «αποκλεισμένο» για να μπει σε αυτή τη διαδικασία και να εκφράσει την άποψή του; Και σε ποιο βαθμό αυτή η άποψη θα έχει πολιτικό και κοινωνικό αντίκτυπο, αν ο κάθε συμμετέχων δεν έχει πρώτα συνειδητοποιήσει τον ρόλο του και τη θέση του μέσα στην κοινωνία, τον ρόλο του και τη θέση του σε αυτή την μεγάλη διαδικτυακή κοινότητα, ώστε να μπορέσει συντονισμένα και όχι υποβολιμαία να διατυπώσει ένα όραμα και έναν σκοπό για το συλλογικό συμφέρον;
Η τεχνολογία μπορεί να μας ενώσει αλλά δεν μπορεί να μας συντονίσει από μόνη της στην επίτευξη ενός σκοπού. Εδώ είναι σημαντικός ο ανθρώπινος παράγοντας και η ικανότητα που έχει να ξεπερνά συγκρούσεις και συμφέροντα μέσω της ωριμότητας και του δημοκρατικού διαλόγου για την επίτευξη ενός σκοπού και την κοινωνική αλλαγή προς το καλύτερο, εκεί που είναι αναγκαίο. Ο συντονισμός και η επιχειρησιακή οργάνωση τέτοιων δράσεων είναι βασική συνιστώσα για την αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος. Αν απουσιάζει ο συντονισμός τα κινήματα εκπνέουν σύντομα. Και αυτή ακριβώς την έλλειψη συντονισμού πάντα θα την αξιοποιούν οι κυβερνήσεις προς όφελος τους, χρησιμοποιώντας στρατηγικές που διασκορπίζουν εντυπώσεις και στηρίζονται στο θυμικό, μη δίνοντας λύσεις σε όσα καίνε την κοινωνία και ενισχύοντας το δικό τους πολιτικό προφίλ έναντι μιας κοινωνίας που δεν έχει εκπαιδευτεί να διαπραγματεύεται με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον.
*H Κατερίνα Σαλαβούρα, είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια Επικοινωνίας και Νέας Δημοσιογραφίας του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Κύπρου.