Κωνσταντινούπολη, Μάιος 1453. Βρισκόμαστε λίγες ώρες προ της Άλωσης εκ των Οθωμανών. Η άμυνα της πόλης επίκειται να καταρρεύσει και ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος ψελλίζει προς τους στρατιώτες του: «Όποιος θέλει και μπορεί να σώσει τον εαυτό του ας το κάνει και όποιος είναι έτοιμος να αντικρίσει τον θάνατο ας με ακολουθήσει», γνωρίζοντας ο ίδιος πως το τέλος της ένδοξης βυζαντινής αυτοκρατορίας, μιας αυτοκρατορίας 1.123 χρόνων και 18 ημερών, είχε ήδη έρθει.
Πρόκειται για αντιπαράθεση αιώνων. Αντιπαράθεση η οποία, εκτός των εθνικών, στρατιωτικών και πολιτικών διαφορών των δυο χωρών, επεκτείνεται πλέον σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο. Γιατί λοιπόν να διευθετηθεί τώρα; Αναμφίβολα, ωστόσο, οι σχέσεις των δύο κρατών έχουν περάσει πια σε ένα επίπεδο πρωτόγνωρων διαστάσεων… Η τύχη των διμερών σχέσεων με την Τουρκία φαίνεται πλέον να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική καριέρα του Προέδρου της. Ο κ. Ερντογάν σήμερα φιλοδοξεί ως άλλος σουλτάνος να ενώσει τον ισλαμικό κόσμο υπό τον μανδύα της «μεγαλειότητάς του», με τον ίδιο παράλληλα να χάνει την πολιτική του επιρροή και να βλέπει τα ποσοστά δημοτικότητας του να πέφτουν. Ιδίως στις κοσμικές περιοχές της Τουρκίας -παράλια και Κωνσταντινούπολη, δηλαδή εκεί από όπου ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία ως Δήμαρχος. Τι οξύμωρο… Έκδηλες οι σκοπιμότητές του, αφού η αντιδυτική ρητορική σε καμία περίπτωση δεν γεφυρώνει τα όποια χάσματα με τη Δύση παρά τα διευρύνει. Οι τελευταίες κινήσεις του παραπέμπουν αναφανδόν σε αισθήματα ανασφάλειας κι απελπισίας. Κρύος ιδρώτας λούζει τον Τούρκο Πρόεδρο που βλέπει πλέον την καρέκλα του να τρίζει όσο ποτέ άλλοτε. Ας τα πάρουμε όμως απ’ την αρχή…
Τι μας χωρίζει με την γείτονα; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη. Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Το σημαντικό και αυτό που ανέδειξε η διαχείριση της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας κατά τις προηγηθείσες προκλήσεις είναι ότι δεν τίθεται σε καμιά περίπτωση θέμα αμφισβήτησης των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων σε Αιγαίο, Έβρο ή οπουδήποτε αλλού. Αυτές είναι κόκκινες γραμμές που οι Τούρκοι σαφώς γνωρίζουν. Διεκδικούν περισσότερα για να κερδίσουν λιγότερα. Ο λόγος περί γκρίζων ζωνών κι αμφισβητήσιμων νησιών εκεί ακριβώς αποσκοπεί. Βέβαια, η ελληνική Κυβέρνηση, μετά και την πρόσφατη οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία και την τμηματική με την Αίγυπτο, φαίνεται πολιτικά και διπλωματικά έτοιμη να λύσει τις υπάρχουσες διάφορες σε Αιγαίο και λοιπά θαλάσσια σύνορα. Εν αντιθέσει με την ταραχοποιό Τουρκία που επιμένει να αμφισβητεί με αδιαλλαξία και αλαζονεία την εθνική μας ακεραιότητα. Η Ελλάδα, συνεπώς, για τον κ. Ερντογάν, συνιστά ανάχωμα στις ματαιοδοξίες του και στην προσπάθεια του να κρατηθεί στην εξουσία. Η Ελλάδα -που δε διεκδικεί τίποτα- υπερασπίζει ό,τι δικαιωματικά τις ανήκει και αυτό ενοχλεί…
Γιατί όμως υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ δημιουργούν τόσες εντάσεις και προβλήματα; Αρχικά, για τους προφανείς οικονομικούς λόγους. Η τουρκική οικονομία έχει από καιρό πάρει την κατιούσα, γεγονός που πιστοποιείται από τη συνεχή υποτίμηση της τουρκικής λίρας και την καταβαράθρωση των τουρκικών ομολόγων. Ο Πρόεδρος Ερντογάν προσπάθησε να μεταστρέψει την γνώμη της διεθνούς κοινότητας μιλώντας για μεγάλη ανακάλυψη κοιτασμάτων στη Μαύρη Θάλασσα, πράγμα το οποίο δεν έπεισε κανέναν με την τουρκική λίρα να χάνει ακόμη περισσότερο την ισοτιμία της. Σε δεύτερη αλλά εξίσου σημαντική φάση, η διεκδίκηση των ανωτέρω εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο σύγκρουσης με την Ελλάδα, τον Χριστιανισμό και τη Δύση προς ανάδειξη μιας φονταμενταλιστικής και αντι-ευρωπαϊκής Τουρκίας. Μιας Τουρκίας που κατ’ αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να αποπροσανατολίσει την τουρκική κοινή γνώμη από τα εσωτερικά προβλήματα που ταλανίζουν τη χώρα και δημιουργούν πονοκέφαλο στον κ. Ερντογάν.
Αυτή η σύγκρουση έχει ως θεμέλιο την τουρκική προκλητικότητα. Εκείνη με τη σειρά της μεταφράζεται σε επεισοδιακά συμβάντα στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα μας. Από πού να ξεκινήσουμε και πού να τελειώσουμε. Μαζικό ξαμόλυμα απεγνωσμένων ανθρώπων στο Αιγαίο. Πυροβολισμοί στις Καστανιές. Αμέτρητες παραβιάσεις και παραβάσεις. Υπερπτήσεις κι εμπλοκές. Κύπρος, οικόπεδα, Τουρκολιβυκό Σύμφωνο, παράνομες NAVTEX. Όλες… ενέργειες που υπονομεύουν τη σχέση των δυο χωρών και παράλληλα τη σχέση της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη διεθνή κοινότητα.
Το εν λόγω σκηνικό επιβαρύνει τη θέση της χώρας μας και επιβραδύνει την οικονομική και πολιτισμική της ανάπτυξη. Θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια της και τρομοκρατεί μερίδα των πολιτών της. Καταστρατηγεί την εθνική μας κυριαρχία. Δυσχεραίνει την τουριστική και εμπορική δραστηριότητα και εξαναγκάζει σε αυξημένες δαπάνες για εξοπλιστικά -τραγική ειρωνεία αν αναλογιστεί κανείς πως και οι δυο χώρες ανήκουν στο ΝΑΤΟ. Σε συνάρτηση μάλιστα με την ταυτόχρονη παρουσία των δυο ισχυρών κρίσεων της οικονομίας και του COVID, η κατάσταση καθίσταται ανησυχητικά αχαλίνωτη.
Απέναντι στη θρασύδειλη Τουρκία ωστόσο στέκονται σε πλήρη ετοιμότητα και με ακμαιότατο ηθικό οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις. Αεροπορία, Ναυτικό και Στρατός ανταποκρίνονται στο ακέραιο κάθε φορά που τους καλεί το καθήκον και ανεξαρτήτως κυβερνητικής πλειοψηφίας. Παραδοσιακά, αναφορικά με τη διαχείριση της τουρκικής προκλητικότητας, οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις επιδεικνύουν ετοιμότητα και θάρρος, με τις πολιτικές υποχωρήσεις προηγούμενων ετών -χαρακτηριστική αυτή των Ιμίων- να είναι εκείνες που στην ουσία αμαυρώνουν την ιστορία του Έθνους και του Στρατού.
Σε αυτό το κλίμα καλούνται να πρωταγωνιστήσουν Ευρώπη -κυρίως Γερμανία, Γαλλία- και Ηνωμένες Πολιτείες. Πολλοί οι λόγοι: ταύτιση ελληνικών, ευρωπαϊκών συνόρων, αμερικανικές βάσεις, γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα στην περιοχή… Ομολογουμένως, ο λαός μας απολαύει μιας έμπρακτης στήριξης εκ μέρους των Γάλλων καθώς και του ίδιου του Προέδρου Μακρόν σε προσωπικό επίπεδο. Οι Αμερικανοί από την άλλη, πιο ισχυροί, επιθυμούν την πλήρη εποπτεία στην ανατολική Μεσόγειο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εκεί σταθερότητα. Τι γίνεται όμως με το Βερολίνο;
Εύλογη η απορία. Θα έλεγε κανείς πως οι Γερμανοί θα όφειλαν ασυζητητί να στηρίξουν το κοινό ευρωπαϊκό οικοδόμημα άρα και την Ελλάδα. Δεν το πράττουν εν τούτοις. Κι αυτό γιατί τους συνδέουν παραδοσιακά με τους γείτονες μας σχέσεις φιλίας, συνεργασίας και συμφερόντων. Την 1η του Ιούλη όμως η Γερμανία απέκτησε την Προεδρία στο Συμβούλιο της ΕΕ. Αυτό πρακτικά συνεπάγεται πως μέχρι και το τέλος του 2020 θα κρατεί στάση ενεργητικής ουδετερότητας. Η κ. Μέρκελ τώρα εκπροσωπεί το σύνολο της Ευρώπης και σίγουρα αυτό ωφελεί την Ελλάδα. Πώς θα μπορούσε να ερμηνευτεί αυτό; Ως επιβολή ουσιαστικών κυρώσεων στην Άγκυρα αντί για άνευ σημασίας «αυστηρά» λεκτικά μηνύματα. Στην πραγματικότητα, η πιο σκληρή κύρωση που επεβλήθη ήταν τα παγώματα των λογαριασμών κάποιων μεσαίου μεγέθους στελεχών της τουρκικής εταιρείας πετρελαιοειδών…
Εντός του κυκεώνος ταύτου, κάτι διαφαίνεται να αλλάζει. Ίσως να βρισκόμαστε προ τετελεσμένων κι από τις δύο πλευρές. Αυτό καταδεικνύει η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τέμενος. Με τις προκλήσεις να μην σταματούν εκεί, δεδομένης της πρόσφατης μετατροπής και της Μονής της Χώρας σε τζαμί, που οδηγεί σε όξυνση παρά αποκλιμάκωση του ήδη βεβαρημένου κλίματος. Ο Τούρκος Πρόεδρος παίζει τα τελευταία του χαρτιά. Ακόμη κι ο ίδιος πριν ένα χρόνο απέρριπτε κατηγορηματικά μια τέτοια εξέλιξη. Η Αγία Σοφία δεν είναι απλά ένα σύμβολο για την Ορθοδοξία αλλά ένα ανεκτίμητης αξίας διαθρησκευτικό και διαπολιτισμικό μνημείο παγκοσμίου εμβέλειας, μια παρακαταθήκη για την ίδια την ανθρωπότητα. Πράγματι, και επί «Κεμαλικών» κυβερνήσεων ελάμβαναν χώρα προκλητικά επεισόδια. Χαρακτηριστική η περίπτωση των Ιμίων οπότε στο κυβερνητικό σχήμα της Τσιλέρ συμμετείχε και το ρεπουμπλικανικό κόμμα. Μολαταύτα, τώρα πια μιλάμε για μια στροφή της γείτονος χώρας σε πολιτικές που παραπέμπουν σε χαλιφάτα και σαρίες. Η απόπειρα ενός φαύλου πισωγυρίσματος της Ιστορίας σε εποχές μίσους είναι επί θύραις. Η Τουρκία αλλάζει, απαρνιέται τον κοσμικό της χαρακτήρα. Ο σκοταδισμός προελαύνει…
Κι όμως. Τούρκοι και Έλληνες πολίτες δεν έχουν πλέον ανοιχτούς λογαριασμούς. Χρειάστηκαν αιώνες σκλαβιάς, επαναστάσεις, ξεριζωμοί, αίμα για να φτάσουμε σε αυτό το σημείο. Να μην αντιπαλεύεται δηλαδή ο ένας λαός τον άλλον και μάλιστα σε πείσμα των πολεμοχαρών επιδιώξεων των τελευταίων τουρκικών Κυβερνήσεων. Αν επισκεφθεί κανείς το Καστελλόριζο, τη «Μεγίστη» μας, θα ακούσει σίγουρα από ντόπιους κατοίκους και επιχειρηματίες για τις άριστες σχέσεις που διατηρούν με την αντίπερα τουρκική κωμόπολη Κας. Θα ακούσει για τις οικονομικές τους συμπράξεις. Για την αγαστή τους συνεργασία.
Στο σημείο αυτό όμως ας επιστρέψουμε σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, που για κάποιους είναι και το διά ταύτα. Διότι τα κυριαρχικά μας δικαιώματα στο Αιγαίο μεταφράζονται σε οριοθέτηση ΑΟΖ και εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας. Ας αναρωτηθούμε για λίγο ποια μπορεί να είναι τα οφέλη της πατρίδος μας από την εκμετάλλευση των υπογείων κοιτασμάτων πετρελαίου ή των αγωγών φυσικού αερίου. Και στο σενάριο αυτό ας υποθέσουμε πως δεν υπάρχει η παραμικρή συνεκμετάλλευση του ορυκτού ενεργειακού μας πλούτου με την Τουρκία –να τονιστεί εδώ πως οι πρόσφατες ενέργειες της ελληνικής Κυβέρνησης στο Αιγαίο έχουν σαφώς αποκλείσει κάθε ενδεχόμενο συνεκμετάλλευσης. Η αλήθεια έγκειται στο γεγονός πως τα δημόσια ταμεία δεν έχουν πολλά να καρπωθούν από αυτές τις εξορύξεις. Όχι βέβαια επειδή έπεσαν τόσο πολύ οι τιμές στους υδρογονάνθρακες αλλά διότι ,στις συμβάσεις με την ανάδοχο κοινοπραξία ExxonMobil-Total- ΕΛΠΕ, τα συμφωνηθέντα ποσοστά-«δικαιώματα» των κερδών για τη χώρα αποφέρουν σε αυτή μηδενικό τελικό όφελος. Αξίζει λοιπόν να προτάσσουμε την επιλογή των «τρυπανιών» έναντι της πράσινης ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών της, που σε τελική ανάλυση είναι το μέλλον;
Ούτως ή άλλως, η ελληνική πλευρά με τους χειρισμούς της στις τελευταίες κρίσεις καθιστά σαφές ότι τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας δεν απειλούνται και συνεχίζει να υπερασπίζεται στο έπακρο εαυτόν σε θάλασσα, γη ή αέρα. Η εξοργιστικά θρασεία στάση της σημερινής Τουρκίας, ωστόσο, δημιουργεί την ανάγκη για συνυποσχετικό προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Θα πρέπει δηλαδή οι δυο μεριές να καταγράψουμε επίσημα τα σημεία όπου συμφωνούμε και να αναζητήσουμε στην Ολλανδία τη δικαστική επίλυση των υπολοίπων. Για να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο, όμως, προϋποτίθεται να έχουμε ορίσει τις κόκκινες γραμμές μας. Αθήνα και Άγκυρα. Και αυτό ενέχει τον κίνδυνο υπονόμευσης της όποιας δικαστικής έκβασης. Η Ελλάδα δεν εκβιάζεται. Δεν εκχωρείται. Και δεν πρόκειται να σεβαστεί δικαστική απόφαση που να μη συμμορφώνεται μ’ αυτό.
Τέλος, αξίζει να απευθυνθεί ένα μήνυμα συμπαράστασης στο υγιές, δημοκρατικό τόξο των πολιτών της γείτονος. Σε αυτούς που έχουν υποφέρει τα πάνδεινα εκ του ολοκληρωτικού καθεστώτος του κ. Ερντογάν. Μαζί τους ελπίζουμε να χτίσουμε γέφυρες συνεργασίας και συν-ανάπτυξης. Οι πολιτικοί σύμμαχοι και υποστηρικτές του κ. Ερντογάν από την άλλη αξίζουν μόνον τον οίκτο μας.
Δεν ξεχνάμε. Συγχωρούμε αλλά δεν ξεχνάμε. Αυτό είναι το μήνυμα. Διεκδικούμε την ειρήνη και τη δημοκρατία και τερματίζουμε τον διεθνή εξευτελισμό μας -έπειτα κι από την εθνική μειοδοσία στο Μακεδονικό. Τρία λοιπόν τα τινά: διάλογος, διαιτησία και, ο μη γένοιτο, πόλεμος. Είναι στο χέρι μας να γυρίσουμε τον τροχό. Θα το κάνουμε για τα παιδιά μας, για τα εγγόνια μας. Μα πάνω απ’ όλα θα το κάνουμε για κείνους. Για την Κύπρο, τον Πόντο, τη Μικρά Ασία. Για κείνα τα παλληκάρια. Για κείνες τις μάνες… Ήγγικεν η ώρα να μπει τέλος στην εξαπάτηση των δυο λαών! Ήγγικεν η ώρα της ελευθερίας!
* Οι Θανάσης Αναγνωστόπουλος και Θάνος Κάλπης είναι φοιτητές της Ιατρικής Σχολής Αθηνών