Αν κάποιος έκανε μία επίσκεψη στην Ελλάδα τις τελευταίες δύο ημέρες, πολύ πιθανόν να κατέληγε στο συμπέρασμα πως ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας παρακολουθεί μαθήματα νομικής και συνταγματικού δικαίου εν μέσω καραντίνας. Οι περισσότεροι μάλιστα έχουμε αποφοιτήσει κιόλας. Το ζήτημα της απαγόρευσης συναθροίσεων πόλωσε, και υπήρξε αφορμή για έντονη σύγκρουση στον πολιτικό και δημόσιο διάλογο.
Όλως παραδόξως, η ορθότητα ή μη του μέτρου αυτού πέρασε σε δεύτερη μοίρα, με την αντιπολίτευση και ένα μέρος της κοινής γνώμης να το αξιολογούν ως μία παραβίαση των κατοχυρωμένων ελευθεριών που προβλέπει το σύνταγμα. Τα αντανακλαστικά διαφόρων ημιμαθών ενεργοποιήθηκαν άμεσα και έσπευσαν να χαρακτηρίσουν την κυβερνητική πολιτική ως χουντική ή φασιστική με ευφάνταστους παραλληλισμούς με την περίοδο της δικτατορίας. Πάντα φυσικά μέσω social media, από ακριβά κινητά, χωρίς κανένα περιορισμό στην ελεύθερη έκφραση τους. Οι πιο έξυπνοι από αυτούς θα πουν πως προφανώς ξέρουμε ότι ζούμε σε μια δημοκρατία, αλλά μιλάμε για το συγκεκριμένο μέτρο το οποίο είναι «ενδεικτικό» ή «προάγγελος» του που οδηγούμαστε.
Σε αυτό το σημείο, θα ήταν χρήσιμο κάποιος να ανοίξει ένα λεξικό και να διαβάσει τον ορισμό των όρων «δικτατορία», «φασισμός» και «χούντα». Η βίαιη επιβολή, η καταπάτηση του κοινοβουλευτισμού, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας είναι σε όλα κοινός παρονομαστής. Κάποιοι – πολλοί – έζησαν αυτές τις καταστάσεις από πρώτο χέρι. Βασανίστηκαν, υπέφεραν και πέθαναν στα χέρια ανθρώπων, που είτε αρέσει είτε όχι, δεν έχουν καμία σχέση με αυτούς που κυβερνούν την Ελλάδα από το ’74 και μετα. Η χαλαρότητα και η ευκολία με την οποία χρησιμοποιείται αυτή η ορολογία υποβαθμίζει και απαξιώνει την ιστορική βαρύτητα των πραγματικών γεγονότων.
Γιατί όμως και «υποκρισία»; Είναι ένας όρος που εύκολα κατανοείται αλλά δύσκολα διαπιστώνεται στην προσωπική μας συμπεριφορά. Ίσως μια αναδρομή στο παρελθόν βοηθήσει. Ζούμε σε πρωτοφανείς καιρούς, με τη χώρα μας όπως και πολλές άλλες, να περιορίζουν επανειλημμένα και επί μήνες βασικές μας ελευθερίες. Το δικαίωμα στην εργασία, στην μετακίνηση, στην θρησκευτική ελευθερία, στην έκφραση και πολλά άλλα που απορρέουν απευθείας από το σύνταγμα μας. Γιατί ο μέσος πολίτης αποδέχθηκε ξανά και ξανά αυτή την καταπάτηση; Από τη μία πλευρά επειδή φοβόμαστε για τη δική μας υγεία και των συνανθρώπων μας. Από την άλλη επειδή τα θεσμικά αντίβαρα και η ύπαρξη του κράτους δικαίου με όλα τα ελαττώματα του επιτρέπει την προσωρινή επιβολή τέτοιων περιορισμών. Κανένας δεν πιστεύει ότι θα ζούμε υπό αυτό το πλαίσιο για την υπόλοιπη ζωή μας. Ξέρουμε ότι εφόσον πάνε όλα καλά σύντομα θα επιστρέψουμε στην προηγούμενη – φυσιολογική – καθημερινότητα μας.
Όποιο λάθος και αν γίνει στην προσπάθεια εξόδου από αυτή την κρίση, αντιμετωπίζεται με οδηγό τη λειτουργία του πολιτεύματος μας. Στην Ελλάδα υπάρχει νόμος (4683/2020) ο οποίος επιτρέπει την απαγόρευση της κυκλοφορίας με τον τρόπο που έγινε. Υπήρχε επί μήνες, δεν προέκυψε ξαφνικά. Ας συμφωνήσουμε ότι είναι λανθασμένος και αντισυνταγματικός. Σίγουρα αντισυνταγματικός! Ποιος θα το κρίνει; Στην Ελλάδα ευτυχώς μόνο τα δικαστήρια αποφασίζουν, και συγκεκριμένα το ΣτΕ. Και πολύ καλά έκανε το Μέρα25 και έκανε προσφυγή στο δικαστήριο, ενστερνίζοντας την άποψη της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων. Μια παρένθεση. Μεγάλη παρένθεση. Το Μέρα25, την 25η Μαρτίου μιλούσε για «ορθή απόφαση της κυβέρνησης για απαγόρευση κυκλοφορίας». Η ΕΔΕ από την άλλη ζητούσε μια ημέρα πριν τη δημοσίευση της γνωμάτευσης της το κλείσιμο των δικαστηρίων για λόγους δημόσιας υγείας. Των ίδιων δικαστηρίων δηλαδή που θα αποφασίσουν την συνταγματικότητα της κυβερνητικής απόφασης. Είναι συνταγματική η αναστολή του δικαιώματος μας για πρόσβαση στη δικαιοσύνη; Πως ακριβώς εξασφαλίζεται ο έλεγχος της νομοθετικής εξουσίας; Ψιλά γράμματα.
Αν τελικά το ΣτΕ κρίνει ως αντισυνταγματική την απόφαση της κυβέρνησης θα ήταν μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη. Το ίδιο και αν κρίνει πως είναι συνταγματική. Έτσι ακριβώς λειτουργεί μια προβληματική μεν, αλλά δημοκρατία δε. Μια κυβέρνηση που εφαρμόζει ένα νόμο του κράτους, οποιονδήποτε νόμο, είναι αυτό ακριβώς που απαιτείς ως πολίτης. Το κλισέ «δεν υπάρχουν αδιέξοδα στη δημοκρατία» σε μεγάλο βαθμό ισχύει. Δε ζεις σε χούντα, περιτριγυρισμένος από φασίστες. Ίσως όμως δεν έχουν τόση σημασία για σένα άλλα δικαιώματα. Ίσως δεν έχουν σημασία για σένα άλλες απαγορεύσεις κυκλοφορίας. Ίσως είσαι υποκριτής.