Ενώπιον της διόγκωσης του κύματος της πολιτικής ορθότητας, μεγάλα αμερικανικά μουσεία, επέλεξαν να μην αντισταθούν, αλλά να αφεθούν στην ορμή του, προγραμματίζοντας εκθέσεις αλλά και την απόκτηση έργων με σημείο αναφοράς την ισότητα μεταξύ των φύλων και τις καταγγελίες κατά της φυλετικής ανισότητας, οι οποίες ενδεχομένως να διογκώθηκαν «από την εικονοκλαστική μανία της κουλτούρας της ακύρωσης», γράφει σε άρθρο του στη La Repubblica ο ιταλός ιστορικός τέχνης Αντόνιο Πινέλι. Σε τι ακριβώς, όμως, αναφέρεται;

«Εχοντας αποφασίσει να εξιλεωθεί για το “προπατορικό αμάρτημα” ορισμένων ιστορικών συλλογών του, ιδιαίτερα εκείνων της κλασικής αρχαιότητας και της Ευρωπαϊκής Γλυπτικής και Διακοσμητικών Τεχνών (ESDA – European Sculpture and decorative Arts Ευρωπαϊκή Γλυπτικής), που φέρουν το αποτύπωμα της Γηραιάς Ηπείρου στο DNA τους, το Μητροπολιτικό Μουσείο, υπό τη διεύθυνση του Αυστριακού Μαξ Χόλειν από το 2018, έχει επωμιστεί αυτή την επανορθωτική αποστολή, με την πεποίθηση ότι “αυτό που κάποτε ήταν πηγή υπερηφάνειας είναι τώρα ένα σημάδι ύβρεως που πρέπει να διαγραφεί», εξηγεί ο ιταλός ειδικός.

Με στόχο να γίνεται αμέσως αντιληπτή από τους επισκέπτες του μουσείου αυτή η ριζική επανεξέταση της Ιστορίας της Τέχνης, στην αρχή της πτέρυγας που είναι αφιερωμένη στην Κλασική Αρχαιότητα, δίπλα στον επονομαζόμενο Κούρο της Νέας Υόρκης (5ος αι. π.Χ.) στέκεται ένας Μανγκάακα (Mangaaka), ένα αποτροπαϊκό του κακού είδωλο, που ανάγεται στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και προέρχεται από το εργαστήριο ενός αφρικανού γλύπτη στο Κονγκό.

«Το κοινό του Met αναπόφευκτα έρχεται σε αμηχανία από την οξεία διαλεκτική πόλωση που προκαλείται με την αντιπαραβολή του κοντόχοντρου φετίχ με την ελάχιστα καθησυχαστική στάση, με τη μακρόστενη ελληνική φιγούρα και την άκαμπτη αιγυπτιακή της στάση, το μυστηριώδες αρχαϊκό χαμόγελο και τον ακριβή ορισμό των γονάτων, προάγγελο της εξέλιξης προς αγάλματα ικανά να κατακτούν τον χώρο με αυξανόμενη ρευστότητα», εξηγεί ο Αντόνιο Πινέλι. Επισημαίνει, επίσης, ότι ορισμένα, πολιτισμικά στην προκειμένη περίπτωση, σοκ είναι επωφελή, «γιατί κλονίζοντας επίμονες συνήθειες ανοίγουν τον δρόμο προς ένα από τα δυνατά σημεία της “δυτικής σκέψης”: τη διαθεσιμότητα για μια συνεχή κριτική επανεξέταση του παρελθόντος».

Το ιδιότυπο ζευγάρι που εισήγαγε ο αυστριακός διευθυντής του μουσείου στην αρχή της συγκεκριμένης διαδρομής προαναγγέλλει την έκθεση «The African Origin of Civilization: Myth or Reality», η οποία βασίζεται στο ομώνυμο επαναστατικό δοκίμιο του Σεϊχ Αντα Ντιόπ, που εκδόθηκε το 1974. Στις σελίδες του, ο σενεγαλέζος ανθρωπολόγος επιχειρηματολογεί υπέρ της αφρικανικής προέλευσης του πολιτισμού μας «βασιζόμενος στους εκπληκτικούς εικονογραφικούς δεσμούς μεταξύ γλυπτών από την αρχαία Αίγυπτο και την κεντροδυτική Αφρική».

Υιοθετώντας τη θέση του αφρικανού επιστήμονα, ο Μαξ Χόλειν έστησε μια αυτόνομη έκθεση (θα παραμείνει ανοιχτή έως ότου –σε ένα με δύο χρόνια– ολοκληρωθεί η ανακαίνιση της πτέρυγας Rockefeller) επιλέγοντας 42 αριστουργήματα από τις συλλογές του Met και συνδυάζοντάς τα ώστε να σχηματιστούν 21 ζευγάρια. Καθένα από αυτά, παρά την τεράστια χρονολογική και υφολογική απόσταση που χωρίζει τα αιγυπτιακά από τα υποσαχάρια αγάλματα, παρουσιάζει στοιχεία που καθιστούν τη θεωρία του Ντιόπ αληθοφανή, εξηγεί ο ιταλός κριτικός της τέχνης. Οπότε, σε αυτό το πλαίσιο, το προκλητικό ζευγάρι που αποτελείται από τον Κούρο και τον Μανγκαάκα, λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ της αφρικανικής τέχνης και των απαρχών του Ελληνορωμαϊκού πολιτισμού.

Ως εξίσου εμβληματική χαρακτηρίζει ο ιταλός ιστορικός της τέχνης και μια άλλη εφετινή έκθεση του Met, σημείο αναφοράς της οποίας είναι ένα μπούστο μιας δέσμιας σκλάβας που σμίλεψε ο κορυφαίος γάλλος γλύπτης Ζαν-Μπατίστ Καρπό (1827-1875). Αποκτήθηκε από το Met το 2019 για να «σπάσει η φυλετική ομοιομορφία των συλλογών της ESDA», εξηγεί ο Αντόνιο Πινέλι, σημειώνοντας πως το μπούστο του Met είναι μία από τις καλύτερες μαρμάρινες εκδοχές ενός αγάλματος το οποίο ο Ζαν-Μπατίστ Καρπό συνέλαβε το 1868, καθώς δούλευε την περίφημη «Κρήνη των Τεσσάρων Ηπείρων του Κόσμου» (1867-1874, Fontaine des Quatre Parties du Monde, γνωστή και ως Fontaine dell’Observatoire ή, πιο απλά, Fontaine Carpeaux), που βρίσκεται στον Κήπο των Μεγάλων Εξερευνητών, στο Παρίσι.

Στην Κρήνη, οι προσωποποιήσεις των τεσσάρων ηπείρων κρατούν στις πλάτες τους την ουράνια σφαίρα και η Αφρική είναι μια ολόσωμη γυναίκα που φέρει στον αστράγαλό της μια σπασμένη αλυσίδα – ως αναφορά στη σταδιακή κατάργηση της δουλείας ανά τον κόσμο. Ενόψει, όμως, της περίφημης έκθεσης της Σχολής Καλών Τεχνών του Παρισιού (Salon) του 1869, «ο Καρπό μεταμόρφωσε την “απελευθερωμένη καρυάτιδα” σε μια σκλάβα που επαναστατεί εναντίον της μοίρας της, περιορίζοντάς την μόνο σε μια προτομή με πολύ πιο έντονα σωματικά χαρακτηριστικά, που αγωνίζεται σαν άγριο θηρίο, σε μια μάταιη προσπάθεια να απελευθερωθεί από το σχοινί που την κρατά δέσμια. Εχοντας μετανιώσει για τον τίτλο “Négresse” με τον οποίο παρουσίασε το έργο στο Salon, ο γλύπτης έσπευσε να τον τροποποιήσει γράφοντας τη φράση “Pourquoi naître esclave?” στα βάθρα των επόμενων αντιγράφων, δίνοντας έτσι φωνή στη σιωπηλή απόγνωση της γυναίκας», γράφει ο Αντόνιο Πινέλι.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News