Η κρίση που προκάλεσε η Ρωσία με την εισβολή της στην Ουκρανία δημιουργεί νέα δεδομένα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Μετά την απόφαση της Ευρώπης για πλήρη απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο η προσοχή στράφηκε προς όλες τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Αν και τα αποθέματα στην Ανατολική Μεσόγειο δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη ρωσική εξάρτηση, εντούτοις προσθέτουν στην εξίσωση μεταξύ προσφοράς και ζήτησης ενέργειας στην Ευρώπη.

Το γεγονός ότι μέχρι σήμερα τα αποθέματα αυτά παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητα οφείλεται στο ότι είναι διπλωματικά εγκλωβισμένα. Η κρίση στις σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας και το άλυτο Κυπριακό εμπόδισαν την ολοκλήρωση των σχεδιασμών για την κατασκευή αγωγού προς την Τουρκία η οποία διψά για ενέργεια και φιλοδοξεί να γίνει διαμετακομιστικός σταθμός μεταφοράς φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Το εναλλακτικό σενάριο για παράκαμψη της Τουρκίας μέσω του East Med δεν ήταν ποτέ μια ρεαλιστική επιλογή και περιέπλεξε παρά διευκόλυνε την αξιοποίηση των αποθεμάτων. Με πρωτοβουλία των ΗΠΑ δόθηκε πρόσφατα τέλος στον East Med, ενώ ταυτόχρονα επανήλθε το σενάριο του αγωγού προς την Τουρκία. Οι συζητήσεις Ισραήλ – Τουρκίας αναθερμάνθηκαν, ενώ με μεσολάβηση των ΗΠΑ επιχειρείται η επίλυση των διαφορών μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου για την οριοθέτηση των συνόρων των ΑΟΖ των δύο χωρών.

Το 2014, ο τότε αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν επισκέφθηκε την Κύπρο και πρότεινε μια νέα συνεργασία με τις ΗΠΑ, με επίκεντρο την ενεργειακή ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο. Η πρωτοβουλία Μπάιντεν πρόβλεπε επίλυση του Κυπριακού και αξιοποίηση των αποθεμάτων φυσικού αερίου της. Η επίσκεψη έγινε μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και η πρωτοβουλία ήταν μέρος των σχεδιασμών των ΗΠΑ για μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία.

Η στρατηγική αυτή προκάλεσε την αντίδραση της Ρωσίας, και σήμερα ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί τους λόγους. Ένας νέος ενεργειακός διάδρομος από την Ανατολική Μεσόγειο, ο οποίος θα δημιουργούσε προοπτικές επέκτασής του και προς τις δύο του κατευθύνσεις (πηγές και αγορές), θα ήταν ανταγωνιστικός στα ρωσικά συμφέροντα. Πέραν του ενεργειακού υπήρχε και ο ευρύτερος γεωπολιτικός ανταγωνισμός. Η επίλυση των προβλημάτων μεταξύ της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Κύπρου θα ενίσχυε τη δυτική Συμμαχία και θα συγκρατούσε την Τουρκία στην Ευρώπη. Ο στρατηγικός στόχος της Μόσχας είναι η απόσπαση της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ και η ένταξη της σε μια ευρασιατική συμμαχία υπό τη δική της ηγεμονία.

Εάν λόγω ΝΑΤΟ ο Πούτιν αποφάσισε να ισοπεδώσει έναν λαό αδελφό με τον ρωσικό στην Ουκρανία, πόσο μάλλον δεν θα επέτρεπε σε ένα μικρό κράτος όπως η Κύπρος, το οποίο μεταχειρίζεται ως προτεκτοράτο του, να κάνει επιλογές ενάντια στα ρωσικά στρατηγικά συμφέροντα. Το 2014 ο πρέσβης της Ρωσίας στη Λευκωσία Στανισλάβ Οσάτσι, με παρεμβάσεις του μέσω των προσκείμενων προς τη Μόσχας Μέσων Ενημέρωσης (περιλαμβανομένων και των κρατικών), υποδείκνυε στην Κύπρο να μην εμπιστεύεται τις ΗΠΑ, ενώ έθετε δημόσια βέτο σε εγγυήσεις από το ΝΑΤΟ σε περίπτωση λύσης του Κυπριακού. Ακόμη και αν το ΝΑΤΟ εγγυόταν την ασφάλεια της Κύπρου και η ενεργειακή αξιοποίηση διασφάλιζε την ευημερία του πληθυσμού της, αυτό ήταν απορριπτέο από την Κύπρο επειδή έθιγε τα συμφέροντα της Μόσχας, η οποία είχε τους μηχανισμούς να επιβάλει τις θέσεις της.

Αμέσως μετά την επίσκεψη Μπάιντεν στην Κύπρο, η Μόσχα έστειλε στην Κύπρο τον υφυπουργό Εξωτερικών Αλεξέι Μεσκόφ για να βάλει τα πράγματα σε τάξη. Ο Μεσκόφ έφερε τρία αιτήματα: Πρώτο, οι  ενστάσεις της Μόσχας στις κυρώσεις της ΕΕ λόγω προσάρτησης της Κριμαίας, δεύτερο, το βέτο της Ρωσίας για εγγυήσεις από το ΝΑΤΟ και, τρίτο, ζήτησε να έχει η Μόσχα πρόσβαση στα έγγραφα των συνομιλιών για το Κυπριακό. Ο Αναστασιάδης ικανοποίησε και τα τρία αυτά αιτήματα. Ως προς τις κυρώσεις της ΕΕ, ο Αναστασιάδης διαβεβαίωσε τον ρώσο υφυπουργό ότι «εμείς θα αποτελούμε εν τη ουσία τους Πρέσβεις της Ρωσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Σε αυτό το πλαίσιο παραχωρούσε στη Μόσχα εμπιστευτική πληροφόρηση για τις συζητήσεις που γίνονταν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για το θέμα των κυρώσεων. Επίσης, η Κύπρος διαβεβαίωσε ότι απέρριπτε ολοκληρωτικά τις εγγυήσεις από το ΝΑΤΟ. Και το χειρότερο, συμμορφώθηκε με την απαίτηση της Μόσχας και παρέδιδε στη ρωσική πρεσβεία τις προτάσεις για το Κυπριακό. Με την επιρροή που η πρεσβεία έχει στο πολιτικό σύστημα και στα ΜΜΕ υπέσκαπτε συστηματικά τις συνομιλίες μέχρι που τις οδήγησε σε ναυάγιο. (Όλη η τεκμηρίωση υπάρχει στο βιβλίο μου «Έγκλημα στο Κραν Μοντανά». Μέχρι τώρα δεν υπήρξε καμιά προσπάθεια διάψευσης.)

Η συγκυρία του 2014 δημιουργείται ξανά και μάλιστα με μεγαλύτερες προοπτικές λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Η ανάγκη για ενεργειακή ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο επανέρχεται πιο επιτακτική. Πέραν των αναγκών που έχει δημιουργήσει η απόφαση της ΕΕ για απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία δημιούργησε νέα γεωπολιτικά δεδομένα και η σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο είναι ζωτικής σημασίας στην αναχαίτιση του ρωσικού κινδύνου.

Πριν από την κρίση στην Ουκρανία το Κυπριακό βρισκόταν σε τέλμα. Η πολιτική των περιφερειακών συμμαχιών των Αναστασιάδη – Χριστοδουλίδη με σκοπό τον αποκλεισμό της Τουρκίας από τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της Ανατολικής Μεσογείου κατέρρευσε. Ο νέος υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου Γιαννάκης Κασουλίδης, με εγκύκλιο του σε όλες τις διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό, έδωσε οδηγίες για προώθηση της εισήγησης της Λευκωσίας για άνοιγμα του αεροδρομίου Ερτζιάν στα Κατεχόμενα και του κλειστού λιμανιού της Αμμοχώστου για το διεθνές εμπόριο των Τουρκοκυπρίων, με αντάλλαγμα τη διάσωση της Αμμοχώστου.

Η πιο πάνω προσέγγιση είναι πλέον ξεπερασμένη από τα ίδια τα γεγονότα. Οι συνθήκες είναι τώρα ώριμες για πιο ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες. Η ενέργεια, η συσπείρωση του ΝΑΤΟ και η αδυναμία της Ρωσίας σε αυτή τη φάση να βραχυκυκλώσει μια νέα πρωτοβουλία, δημιουργούν τις ιδανικές συνθήκες για μια νέα σχέση ενεργειακής και οικονομικής συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτό το πλαίσιο το Κυπριακό θα μπορούσε να επανέλθει στο σημείο που βρισκόταν πριν από το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά. Είναι αμφίβολο εάν ο Αναστασιάδης – και ευρύτερα το πολιτικό σύστημα της Κύπρου – μπορεί να αντιληφθεί αυτή την προοπτική και να έχει την ικανότητα να σχεδιάσει και να υλοποιήσει έναν τέτοιο σχεδιασμό. Οι δυνατότητες του κυπριακού συστήματος εξουσίας να αξιοποιήσει στις διεθνείς γεωπολιτικές εξελίξεις προς όφελος των συμφερόντων της χώρας είναι μηδαμινές. Εάν το Κυπριακό επιλυθεί κάποια στιγμή θα είναι μόνο με πρωτοβουλίες από έξω.

Στην παρούσα συγκυρία οι διεθνείς συνθήκες μπορεί να δημιουργήσουν τις δυναμικές που θα σπρώξουν προς αυτή την κατεύθυνση. Στην Ανατολική Μεσόγειο έγιναν τεράστιες επενδύσεις σε γεωτρήσεις, υπάρχουν ώριμα αποθέματα και προοπτικές για πολύ μεγαλύτερα. Οι εταιρείες που έχουν επενδύσει αναμφίβολα θέλουν να εκμεταλλευτούν τη συγκυρία. Η οικονομία και οι ανάγκες της αγοράς θα δώσουν λύσεις. Εκ των πραγμάτων οι ενεργειακοί σχεδιασμοί θα φύγουν εντελώς από τα χέρια μας. Αν δεν αναληφθούν τώρα πρωτοβουλίες θα τις αναλάβουν άλλοι και θα πάρουν αποφάσεις ερήμην μας.

Στα ελληνικά ΜΜΕ είναι διάχυτη η μεμψιμοιρία για το τι κάνει η Τουρκία σε σχέση με την ουκρανική κρίση. Το αντίδοτο στις τουρκικές πρωτοβουλίες δεν είναι οι καταγγελίες της γειτονικής χώρας αλλά η εποικοδομητική συνεισφορά της Ελλάδας και της Κύπρου στις επιπτώσεις της ουκρανικής κρίσης κατά τρόπο που θα εξυπηρετούνται και τα δικά τους εθνικά συμφέροντα. Η Ελλάδα, ως αξιόπιστος συνομιλητής της Δύσης, θα μπορούσε να αναλάβει την πρωτοβουλία των κινήσεων στο ζήτημα της ενεργειακής ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο, σε συνεργασία και όχι σε σύγκρουση με την Τουρκία.

Μια πρώτη συζήτηση θα μπορούσε να κάνει ο έλληνας πρωθυπουργός με τον τούρκο πρόεδρο στη συνάντηση που θα έχουν την Κυριακή στην Κωνσταντινούπολη. Και αν διαπιστώσει πρόσφορο έδαφος, αφού διαβουλευτεί με την Κύπρο, να προωθήσει την ιδέα μιας διεθνούς διάσκεψης με θέμα την ενεργειακή ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο με τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων χωρών, της ΕΕ, των ΗΠΑ και της Βρετανίας. Με τον ρωσικό παράγοντα παροπλισμένο, τα προβλήματα μπορούν να επιλυθούν σε μερικές ημέρες και μια νέα εποχή να ξεκινήσει στις σχέσεις των χωρών. Σε μια εποχή που τίποτε δεν μπορεί να θεωρείται αυτονόητο και δεδομένο, μόνο τα κοινά συμφέροντα μπορούν να εξασφαλίσουν τα αγαθά της ασφάλειας και της ευημερίας στους λαούς αυτής της ταραγμένης περιοχής του κόσμου.

---

* Ο Μακάριος Δρουσιώτης είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων για την ιστορία του Κυπριακού. Το τελευταίο του βιβλίο «Έγκλημα στο Κραν Μοντανανά», κυκλοφόρησε τον περασμένο Δεκέμβριο  (www.makarios.eu)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News